Νέα Ομιλία

 

Μερικά χρόνια πριν ο Τζωρτζ Όργουελ επινοήσει τη Νέα Ομιλία στο 1984, οι δήμιοι των στρατοπέδων συγκέντρωσης στη Γερμανία και την Πολωνία χρησιμοποιούσαν ήδη μια άτυπη διοικητική γλώσσα που έμοιαζε πολύ με τη Νέα Ομιλία, και ήταν απαλλαγμένη από ηθικά νοήματα. Ο Michel Borwicz στο βιβλίο του Γραφτά των Μελλοθανάτων από τη Ναζιστική Κατοχή 1939-1945 (Εκδόσεις Μπουκουμάνη, Αθήνα, 1997) μελετάει την τεχνητή διάλεκτο που χρησιμοποιούσαν οι Ες-Ες με σκοπό να ξεγελάσουν τα θύματα τους, που ήταν παράλληλα κι ένα λεξιλόγιο διοικητικό, απαλλαγμένο από συναισθηματικό περιεχόμενο, ώστε να μπορούν να κάνουν τη «δουλειά» τους χωρίς ενοχές. Με τον τρόπο αυτό, οι δολοφόνοι έχαναν την ηθική τους φυσιογνωμία, οι δολοφονημένοι το ανθρώπινο πρόσωπο τους, και τα βασανιστήρια τη συγκινησιακή τους όψη.

 

Το γνωστότερο παράδειγμα ήταν οι πινακίδες έξω από τα στρατόπεδα εξόντωσης (καθόλου στρατόπεδα συγκέντρωσης ή στρατόπεδα εργασίας, αφού μοναδικός τους σκοπός ήταν εξαρχής η δολοφονία των αιχμαλώτων): «Η εργασία απελευθερώνει», «Η τιμιότητα εξασφαλίζει την επιτυχία», «Ο καθένας με την αξία του» κ.τλ. Τα σλόγκαν αυτά δεν είχαν κανένα ειρμό, περισσότερο θα έλεγε κανείς ότι έμοιαζαν με προσωπικό καλαμπούρι ανάμεσα στους Ες-Ες, όπως εξάλλου και οι ονομασίες που έχει δώσει μέχρι τώρα το ελληνικό κράτος για την εξόντωση των κοινωνικά αποκλεισμένων («Επιχείρηση Θέτις» για τους τοξικοεξαρτώμενους, «Επιχείρηση Ξένιος Ζευς» για τους μετανάστες και τις ιερόδουλες, υποθέτω ότι στο άμεσο μέλλον θα προκύψουν και νέα ευφυολογήματα για να διασκεδάζουν τα ΜΑΤ και οι πολιτικοί τους προϊστάμενοι, στοιχηματίζω ας πούμε στο «Επιχείρηση Ήφαιστος» για τα ΑμεΑ, «Επιχείρηση Ποσειδώνας» για την βύθιση καραβιών με πρόσφυγες, «Επιχείρηση Εστία» για τους άστεγους,  «Επιχείρηση Κάστωρ και Πολυδεύκης» για τους τσιγγάνους, «Επιχείρηση Γανυμήδης» για τους ομοφυλόφιλους). Είναι γνωστό εξάλλου ότι σε όλους τους δικτάτορες αυτής της χώρας άρεσαν τα αρχαιοελληνικά, ακόμα και αν δεν τα πολυκαταλάβαιναν. Κανένας ευφημισμός πάντως δεν φτάνει σε θράσος τον τίτλο “Υπουργός Δημόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη”.

 

Σκοπός της Νέας Ομιλίας ήταν να απαλλάξει τη γλώσσα από κάθε είδους νόημα, αφήνοντας απλές έννοιες που εξυπηρετούν τους σκοπούς του κράτους και ενισχύουν τη συνολική του κυριαρχία. Με αυτόν τον τρόπο, αφαιρέθηκαν όσο το δυνατόν περισσότερες λέξεις από τη γλώσσα. Η θεωρία πίσω από τη Νέα Ομιλία είναι ότι, εάν κάτι δεν μπορεί να ειπωθεί, τότε δεν μπορεί να γίνει και αντικείμενο σκέψης. Για παράδειγμα, δεν μπορούμε να επικοινωνήσουμε την ανάγκη μας για ελευθερία ή να οργανώσουμε μία εξέγερση, εάν δεν διαθέτουμε καν τις λέξεις. Αν και το 1984 γράφτηκε λίγα χρόνια μετά το τέλος του πολέμου, δεν προκύπτει από πουθενά ότι ο Όργουελ εμπνεύστηκε τη Νέα Ομιλία από τη γλώσσα που χρησιμοποιούσαν οι Ες-Ες στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Πιθανότερο είναι ότι εμπνεύστηκε από την διεθνή τεχνητή γλώσσα εσπεράντο. 

 

Στα στρατόπεδα συγκέντρωσης λοιπόν, οι δήμιοι δημιούργησαν ένα νέο, ανώδυνο και άνευ νοήματος λεξιλόγιο. Τα ρήματα δολοφονώ, σκοτώνω, στραγγαλίζω αντικαταστάθηκαν από άλλα, απονευρωμένα από οποιαδήποτε συναισθηματική φόρτιση, όπως για παράδειγμα ακυρώνω, αποσύρω, αποστέλλω, διαγράφω, μεταθέτω, καταργώ, παραμερίζω, σβήνω, τακτοποιώ, απομακρύνω, τελειώνω κ.τλ. Ανάμεσα στα ντοκουμέντα που διασώθηκαν στο Άουσβιτς, βρέθηκε ένα βιβλίο που περιείχε 17.000 ονόματα με την ένδειξη δίπλα «αναπαύεται». Πρόκειται για ονόματα Εβραίων που κανείς τους δεν αναπαύτηκε: όλοι δολοφονήθηκαν. Στο στρατόπεδο Μαουτχάουζεν, η δολοφονία των αιχμαλώτων πολέμου ονομάστηκε «επιχείρηση σφαίρα».

 

Αυτές οι μεταφορές του λόγου συναντιόνται σε πολλά γερμανικά υπηρεσιακά έγγραφα. Για παράδειγμα, η λέξη «οδοντογιατρός» δεν σήμαινε καθόλου κάποιο ιατρείο, αλλά για μια υπηρεσία εγκατεστημένη στα στρατόπεδα, που έχει σαν σκοπό να βγάζει τα χρυσά δόντια των σκοτωμένων. Επίσης, οι ληστείες και οι λεηλασίες σε σπίτια Εβραίων από τους Ες-Ες αντικαταστάθηκαν με λέξεις όπως δήμευση, εξασφάλιση, ομάδα προάσπισης αγαθών.

 

Νύχτα και ομίχλη για το λεξιλόγιο των Ες-Ες σήμαινε την κατηγορία των ανθρώπων που θα σκότωναν επί τόπου ή θα μετέφεραν σε στρατόπεδα εξόντωσης. Εκεί, όλα τέλειωναν πραγματικά, μέσα στην κόλαση ενός φούρνου του κρεματορίου κι ο καπνός ήταν ίδιος με την ομίχλη που διαλύεται μέσα στη νύχτα.

 

«Δίνουμε στη γλώσσα την τελική της μορφή, τη μορφή που θα έχει όταν κανείς δε θα μιλάει άλλη γλώσσα. Οταν τελειώσουμε, οι άνθρωποι σαν εσένα θα πρέπει να τη μάθουν απ’ αρχής. Πιστεύεις, φαντάζομαι, ότι η κύρια δουλειά μας είναι να εφεύρουμε νέες λέξεις. Αλλά δε συμβαίνει καθόλου κάτι τέτοιο! Καταστρέφουμε λέξεις – εικοσάδες, εκατοντάδες κάθε μέρα. Πετσοκόβουμε τη γλώσσα ως το κόκαλο» Τζωρτζ Όργουελ, 1984.

 

Το κυνήγι του κουνελιού για τους «παιχνιδιάρηδες» Ες-Ες σήμαινε τον πυροβολισμό των θυμάτων που προσπαθούσαν να αποδράσουν από το τραίνο του θανάτου. Στο Άουσβιτς γινόταν ένα παιχνίδι οργανωμένο από τους Ες-Ες: χτυπώντας μια ομάδα φυλακισμένων με κλομπ και κάτω από την απειλή του πιστολιού, τους κυνηγούσαν ως τα συρματοπλέγματα. Εκεί μια ομάδα φρουρών έριχνε πάνω τους για διασκέδαση. Όχι για να τους σκοτώσει, μόνο για να τραυματίσει χέρια ή πόδια. Ανάμεσα στα πυρά, πανικόβλητοι οι κρατούμενοι ρίχνονταν εδώ κι εκεί, κι αυτό προκαλούσε στις καρδιές των δήμιων μια ιδιόμορφη αγαλλίαση.

 

Ένας προσφιλής όρος στα στρατόπεδα εξόντωσης ήταν η λέξη «ουρανός». Οι Ες-Ες στη Μπιάλα Ποντολάσκα αποκαλούσαν τις επιχειρήσεις ως «ανάληψη». Στο Μπίρκεναου, ο θάλαμος των μελλοθανάτων βαφτίστηκε από τους Ες-Ες «θάλαμος για εκείνους που θα ανέβουν στον ουρανό». Στο Κόλο, το απόσπασμα των Ες-Ες που εκτελούσε τις επιχειρήσεις, είχε το ωραίο όνομα «τάγμα αναλήψεως».

 

Ακόμα, στο στρατόπεδο του Οράνιενμπουργκ, η πλατεία των εκτελέσεων λεγόταν «προαύλιο βιομηχανίας». Στο Μαουτχάουζεν μια αποστολή Ες-Ες εξέταζε κάθε άρρωστο κρατούμενο χωριστά, για να αποφασίσει αν θα έπρεπε να τον οδηγήσει στο «σταθμό». Έτσι λεγόταν το κελί των μελλοθάνατων, γιατί βρισκόταν «στον τελευταίο σταθμό, ανάμεσα γη και ουρανό». Στο στρατόπεδο Πβοφ, υπήρχε ένας θάλαμος γεμάτος ξύλα, όπου-ελλείψει κρεματορίων-έκαιγαν τα πτώματα. Οι κρατούμενοι εκεί, απομονωμένοι, ονομάζονταν «είδωλα» («να κάνει το είδωλο», «δέκα είδωλα βγέστε έξω» κ.τλ.)

 

«Δε βλέπεις ότι ο σκοπός της Νέας Ομιλίας είναι να στενέψει τα όρια της σκέψης; Στο τέλος θα κάνουμε κυριολεκτικά αδύνατο το έγκλημα της σκέψης, γιατί δε θα υπάρχουν λέξεις για να το εκφράσει κανείς. Κάθε γενική έννοια που μπορεί ποτέ να εκφραστεί θα καλύπτεται με μια μόνο λέξη, που το νόημά της θα είναι αυστηρά καθορισμένο και όλες οι παραπλήσιες έννοιές της θα έχουν εκλείψει και ξεχαστεί. Η Παλαιά Ομιλία θα εκτοπιστεί μια για πάντα και θα σπάσει και ο τελευταίος κρίκος με το παρελθόν» Τζωρτζ Όργουελ, 1984.

 

Στα περισσότερα στρατόπεδα υπήρχαν «κοπάδια άγριων σκύλων». Ο σκύλος λεγόταν «άνθρωπος». Οι κρατούμενοι, αντίθετα, ήταν οι «σκύλοι». Ο Γερμανός Ες-Ες απευθυνόμενος στο σκύλο του, δείχνοντας του έναν κρατούμενο, έλεγε: «Άνθρωπε! Ξέσκισε αυτόν τον σκύλο!». Ο κρατούμενος εξάλλου ήταν υποχρεωμένος να απευθύνεται στο σκύλο στον πληθυντικό: «Κύριε σκύλε».

 

Η λέξη σκατά καταλάμβανε περίοπτη θέση στο λεξιλόγιο των Ες-Ες, και συνήθως σήμαινε τα πτώματα των δολοφονημένων ανθρώπων: «παραμέρισε αυτό το σκατό…». Ιδιαίτερα συχνά, ο όρος σκατά αναφερόταν στα σκοτωμένα παιδιά. Έριχναν τα σκοτωμένα παιδιά μέσα στο λάκκο και τα σκέπαζαν με πτώματα. Ο Γερμανός κράταγε το παιδί απ’ τον λαιμό και φώναζε: «πάρε αυτό το σκατό και ρίξτο μέσα».

 

 

Περισσότερα για το λεξιλόγιο των ναζί εδώ.

 

Και για τους γαλλόφωνους ένα ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ με τίτλο La langue ne Ment Pas (Η Γλώσσα δεν Λέει Ψέματα) βασισμένο στο βιβλίο του  Victor Klemperer, The Language of the Third Reich: A Philologist’s Notebook.