Alfavita Newsroom Η παιδική ηλικία στην Ελλάδα την περίοδο της οικονομικής κρίσης γνωρίζει ιδιαίτερα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά. Μεταξύ αυτών, η άνοδος της παιδικής φτώχειας, από το 23% το 2010 στο 40.5% το 2014 (με στοιχεία της Unicef (2014) είναι τo μεγαλύτερο ποσοστό στις χώρες της Δύσης), η σμίκρυνσή της σε απόλυτους αριθμούς καθώς οι γεννήσεις μειώνονται, καθώς και η ανεπάρκεια των υπαρχόντων θεσμών να συμβάλλουν στη βελτίωση των συμπτωμάτων μιας παρακμής. Τα παιδί και η παιδική ηλικία δεν συμπίπτουν. Παρά τις όποιες αντιστάσεις, παρτηρούμε το τέλος της ανέμελης παιδικής ηλικίας με απρόβλεπτες συνέπειες στην μελλοντική κοινωνία.
Μέσα από την φτωχοποίηση, η οικογένεια αποτελεί πια ένα θεσμό που δεν μπορεί να προσφέρει όσα επιθυμεί ή έχουν ανάγκη τα παιδιά. Αυξάνεται η παραμονή του παιδιού στο σπίτι, αδυνατώντας η οικογένεια να ανταποκριθεί στο προηγούμενο μορφωτικό ρόλο της, με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι κοινωνικές και μορφωτικές ανισότητες. Το ότι βάλλονται οι γυναίκες στη κρίση μέσω της αύξησης της ανεργίας και της ανάληψης ευθυνών του συρρικνωμένου χώρου του κράτους πρόνοιας (απλήρωτη εργασία), και ότι αυξάνει η κακοποίηση γυναικών, αποτελούν νέα ερευνητικά δεδομένα, που οδηγούν στην περαιτέρω υπονόμευση του θεσμού της οικογένειας και της δυνατότητας να συμβάλλει στην υγιή ανατροφή των παιδιών. Η παιδική κακοποίηση επίσης είναι σε δραματική άνοδο ενώ τα αιτήματα προσφυγής στο «Χαμόγελο του Παιδιού» αυξήθηκαν κατά 80%.
Το σχολείο μέσα στην κρίση
Το σχολείο στην περίοδο της κρίσης λοιδωρείται και υπονομεύεται ενώ οι εκπαιδευτικοί μπαίνουν στο στόχαστρο προετοιμάζοντας το πεδίο για το σχολείο της «επαιτείας».
Οι παιδικοί σταθμοί έγιναν δυσεύρετοι, πάνω από 2000 σχολεία έκλεισαν, ή περιόρισαν τις ώρες και όρους λειτουργίας τους, οι εκπαιδευτικοί μειώθηκαν κατά 20% περίπου, ο μισθός τους περικόπηκε κατά 45%, ενώ ο φόβος έγινε το μέσο πειθάρχησης στο σχολικό περιβάλλον.
Το κενό που αφήνει το ούτως ή άλλως μικρό κράτος πρόνοιας στη χώρα μας έρχεται να αναπληρωθεί με την φιλανθρωπία που επιδεικνύουν η εκκλησία, οι ολιγάρχες (Νιάρχος, Λάτσης κα.) και διάφορες ΜΚΟ.
Ταυτόχρονα, το σχολείο εξακολουθεί όλη αυτή την περίοδο να είναι στο έρμαιο των Υπουργών που διαχειρίζονται τη λειτουργία του. Το «ψηφιακό σχολείο» της Άννας Διαμαντοπούλου, το «σχολείο της δημοκρατίας» του Κ. Αρβανιτόπουλου και το «κοινωνικό σχολείο» του Ανδρέα Λοβέρδου είναι οι τρεις μορφές του κυρίαρχου σχολείου, του βιοπολιτικού ελέγχου και της επιβολής του νεοφιλελευθερισμού που γνωρίζει η Ελλάδα στα χρόνια της κρίσης. Η «αντι-μεταρρύθμιση» Μπαλτά, είναι αυτή που δεν έγινε ποτέ, είτε γιατί δεν πρόλαβαν, είτε γιατί δεν επιτράπηκε, αφού αντιμετώπισε σφοδρή αντίδραση ο στοιχειώδης εκδημοκρατισμός του σχολείου από το λοιπό πολιτικό σύστημα.
Αυτές οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες συνοδεύτηκαν από μείωση δαπανών στην εκπαίδευση. Έτσι οι δαπάνες που αφορούν την παιδεία, από 2,74% επί του ΑΕΠ το 2009, κατρακύλησαν στο 2,47% του ΑΕΠ το 2015. Σε απόλυτους αριθμούς από 7.4 δις δαπάνες το 2009, την τρέχουσα χρονιά έγιναν 4.8 δις, δηλαδή το ποσοστό μείωσης των δαπανών στην εκπαίδευση είναι 35,6%.
Το στοίχημα του σύγχρονου σχολείου μέσα στην κρίση είναι η ενδυνάμωση της παιδαγωγικής, έναντι της διοίκησης, και αφορά την στήριξη του μορφωτικού ρόλου του σχολείου, έναντι του χειραγωγικού. Με άλλα λόγια αυτό στηρίζει τη δυνατότητα να συγκεντρώνονται τα παιδιά σε έναν τόπο δημοκρατίας και ισότητας, όπως θα επιζητούσαν οι Δελμούζος, Γληνός και η Ιμβριώτη, αλλά και οι Dewey και Freire. Η παιδαγωγική και η πολιτική έτσι συναντιούνται και συμβάλλουν στην κριτική θεώρηση και την αλλαγή του κόσμου.
1. Οικονομική κρίση και παιδική ηλικία: έρευνα σε παιδιά δημοτικού
Εύη Ζευγίτη (2)
Την τελευταία πενταετία ο ελληνικός λαός βιώνει εντονότατα τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης, κατά την οποία πολλές οικογένειες ήρθαν και έρχονται αντιμέτωπες με πολλαπλά είδη απωλειών, όπως εργασίας, εισοδήματος, ασφάλειας, κ.α.. Το μέγεθος και η ένταση των αλλαγών στο βιοτικό επίπεδο κάθε οικογένειας γίνονται διαφορετικά αντιληπτά στα παιδιά απ’ ότι στους ενήλικες.
Θέλοντας να διερευνήσουμε την αντίληψη που έχουν τα παιδιά για τον όρο «οικονομική κρίση» καθώς και για την ερμηνεία που δίνουν στον όρο αυτό, διενεργήθηκε έρευνα στους μαθητές και μαθήτριες των Ε’ και Στ΄ σχολείων της Αθήνας, που κλήθηκαν να καταθέσουν τις απόψεις τους μέσω γραπτού ερωτηματολογίου τον Απρίλιο του 2015.
Τι είναι αυτό που το λένε «κρίση».
Η έλλειψη των απαραίτητων στο σπίτι καθώς και η δυσκολία πληρωμής των διάφορων πάγιων υποχρεώσεων της οικογένειας φαίνεται πως είναι καθοριστικής σημασίας για τον ορισμό της κρίσης. Τα παιδιά δείχνουν να αντιλαμβάνονται πρακτικά την επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης για την οικογένειά τους, αφού 50,4% δηλώνει πως τα πάγια έξοδα πληρώνονται πάντα αλλά με δυσκολία και το 5,1% πως είναι αδύνατο να είναι πάντα οι γονείς τους συνεπείς στην έγκαιρη πληρωμή των διάφορων πάγιων υποχρεώσεων.
Όσον αφορά στους ενδοοικογενειακούς καυγάδες σε σχέση με οικονομικούς λόγους, το 51,2% θεωρεί πως δε σχετίζονται με την κρίση, ενώ το 44,2% βλέπει άμεση συσχέτιση.
Συζητήσεις για θέματα που άπτονται της πολιτικής δεν είναι συχνή ούτε με τους γονείς τους ούτε και με τους φίλους τους σε ποσοστά άνω του 75%. Παρόλα αυτά, το 35,04% θεωρεί πως είναι πολύ καλά ενημερωμένο για την πολιτική κατάσταση στη χώρα μας και το 29,9% αρκετά ενημερωμένο. Στην ερώτηση για τις πηγές της ενημέρωσής τους όσον αφορά στην πολιτική και στα θέματα της επικαιρότητας, η τηλεόραση είναι η κυριότερη πηγή, αφού αποτελεί το 79,9% του συνολικού αριθμού απαντήσεων. Παράλληλα, το 65% των παιδιών θεωρεί πως οι πολιτικοί της χώρας δεν ενδιαφέρονται για τα παιδιά και τους νέους, το 71,7% θεωρεί πως ενδιαφέρονται μόνο για τον εαυτό τους και το 65,4% πιστεύει πως κάνουν ό,τι συμφέρει τους πλούσιους και τους ισχυρούς.
Όσον αφορά στις συνέπειες της οικονομικής κρίσης που βιώνουν στην οικογένειά τους, φαίνεται μάλλον πως οι συζητήσεις των γονέων τους και η ενημέρωσή τους από την τηλεόραση έχουν επηρεάσει αρκετά τις μαθήτριες και τους μαθητές μιας και το άγχος και ο φόβος για το μέλλον αποτελούν το 62,2% και το 53,9% αντίστοιχα του συνολικού αριθμού απαντήσεων. Τα παιδιά πιστεύουν ότι μελλοντικά θα δυσκολέψει κι άλλο η κατάσταση και ανησυχούν για πιθανή ανεργία των γονέων τους. Λόγω της οικονομικής κρίσης και στην προσπάθεια των γονέων τους ν’ ανταπεξέλθουν στα νέα οικονομικά δεδομένα περιορίστηκαν σημαντικά οι διακοπές, τα ταξίδια, οι εκδηλώσεις ψυχαγωγίας και οι εξωσχολικές δραστηριότητες.
2. Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην παιδική ηλικία των παιδιών του Νηπιαγωγείου: έρευνα των απόψεων των νηπιαγωγών.
Παπαχρήστου Ευαγγελή (3)
Σύμφωνα με έρευνες, τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού έχουν ζωτική σημασία για τη σωματική, συναισθηματική, διανοητική και κοινωνική του ανάπτυξη καθώς και την μετάβαση σε μια αρχική μορφή υποκειμενικότητας ενώ τα μακροπρόθεσμα κοινωνικά και οικονομικά οφέλη της προσχολικής εκπαίδευσης είναι αναμφισβήτητα.
Στόχος μας ήταν να ανιχνεύσουμε τις απόψεις των εκπαιδευτικών για τα τρέχοντα ζητήματα της εκπαίδευσης αλλά κυρίως να μετρήσουμε το πόσο έχει επηρεαστεί το εκπαιδευτικό τους έργο από την οικονομική κρίση. Η έρευνα διεξήχθη σε νηπιαγωγούς στην Κρήτη (δείγμα 10% του συνολικού πληθυσμού) κατά το σχολικό έτος 2012-13.
Η φτώχεια αποτελεί έναν κρίσιμο παράγοντα για την πλήρη ανάπτυξη των δυνατοτήτων και τη εξασφάλιση της υγείας και ευημερίας των παιδιών –τόσο κατά την παιδική ηλικία, όσο και στα ενήλικα στάδια της ζωής. Σύμφωνα με το 59,1% των ερωτηθέντων, τα παιδιά έρχονται από το σπίτι τους με προβληματισμούς για θέματα οικονομικά και εργασιακά των γονιών τους και με την ανάγκη να τα εξωτερικεύσουν. Κατά συνέπεια, η συμπεριφορά των νηπίων μέσα στην τάξη έχει επηρεαστεί από προβλήματα που έχει φέρει η οικονομική κρίση στις οικογένειες, με ιδιαίτερη έμφαση του φαινομένου στις αγροτικές περιοχές. Πολύ σημαντική συνέπεια είναι η αρνητική αλλαγή που παρατηρείται στον ψυχισμό παιδιών, καθώς η συμπεριφορά των νηπίων μέσα στην τάξη έχει επηρεαστεί από προβλήματα που έχει φέρει η κρίση στην οικογένεια. Αυτό δηλώνει το 56,6% των νηπιαγωγών.
Τι γίνεται όμως με την ψυχολογία των γονέων; Το 82,5% των νηπιαγωγών, η συντριπτική πλειοψηφία δηλαδή, δηλώνει ότι η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει την ψυχολογία των γονέων αλλά και τις οικογενειακές σχέσεις και κατ’επέκταση επηρεάζεται και η ψυχολογία των παιδιών. Το φαινόμενο αυτό είναι πιο έντονο σε αγροτικές περιοχές σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας.
Όσον αφορά την παιδική ηλικία και το πώς επηρεάζεται από την κρίση, οι εκπαιδευτικοί προσχολικής εκπαίδευσης σε ποσοστό 76,3% θεωρούν ότι η παιδική ηλικία βιώνεται διαφορετικά απ ότι στο παρελθόν, και ότι η ολόπλευρη ανάπτυξη των νηπίων επηρεάζεται από την δύσκολη αυτή κατάσταση.
Απειλείται η ποιότητα της ζωής των παιδιών
Η δεινή οικονομική κρίση που έχει εισβάλει σε όλα τα σπίτια των μέσων οικονομικά και πολιτισμικά οικογενειών, τα οποία αποτελούν εξάλλου και τη συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων στη δημόσια εκπαίδευση και στα δημόσια σχολεία μας, έχει δημιουργήσει ένα πλήθος προβλημάτων στους μαθητές. Εκτός από τις πρακτικές αλλαγές που η κρίση φέρνει στο βιοτικό επίπεδο πολλών οικογενειών, επηρεάζει ψυχολογικά και τα παιδιά, με πολλούς τρόπους. Είτε μέσω των αλλαγών στον τρόπο ζωής της οικογένειας, είτε μέσω των αλλαγών στην ψυχολογική κατάσταση των γονέων είτε μέσα από τα προβλήματα που βιώνουν καθημερινά στα σχολεία, αφού η οικονομική δυσπραγία των γονέων, η αύξηση της ανεργίας, η ευρύτερη κοινωνική αποδιοργάνωση και οι περικοπές στην παιδεία αντικατοπτρίζονται φανερά πλέον στην καθημερινότητα του σχολείου.
3. «Οι συνέπειες της οικονομικής κρίσης στην υγεία και το βιοτικό επίπεδο παιδιών σχολικής και προσχολικής ηλικίας: απόψεις των γονέων»
Χρύσα Παπαδέλη (4)
Η οικονομική κρίση έχει αρνητικές συνέπειες στην πνευματική, ψυχολογική και σωματική υγεία. Σε παγκόσμιο, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο η οικονομική κρίση οδηγεί σε αύξηση ασθενειών και θανάτων ιδιαίτερα στις πιο ευάλωτες ομάδες πληθυσμού όπως είναι τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι.
Η ερευνητική μας ομάδα μελέτησε την επίδραση της τρέχουσας οικονομικής κρίσης στην ελληνική οικογένεια, καταγράφοντας στάσεις και απόψεις των γονέων που μεγαλώνει παιδιά στην προσχολική ηλικία. Βάλαμε στο κέντρο της έρευνάς μας τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας γιατί είναι ηλικιακή ομάδα που απέκτησε τα πρώτα βιώματα της ζωής της μέσα στην οικονομική κρίση.
Αφορά ένα δείγμα 769 οικογενειών από Θεσσαλονίκη και Λάρισα και ολοκληρώθηκε την Άνοιξη του 2014. Τα ποσοστά ανεργίας των γονέων έφταναν το 40%. Μείωση εισοδήματος παρουσίασε το 90% του δείγματος, ενώ η διαβίωση έχει πληγεί αρνητικά στο 60-80%. Η επαγγελματική ανασφάλεια αγγίζει το 80%, ενώ στα πάγια έξοδα δε μπορεί να ανταποκριθεί 1/3 ανέργους. Οι περικοπές σε διατροφή, ένδυση και θέρμανση φτάνουν στο 40-60%. Η διασκέδαση και οι διακοπές απουσιάζουν στο 70-80% του δείγματος, όπως και οι εξωσχολικές δραστηριότητες περιορίζονται στο 1/3 των παιδιών και για τους ανέργους μόνο σε δωρεάν προγράμματα. Οι εμβολιασμοί καθυστερούν στο 12-20%, ενώ οι προληπτικές οδοντιατρικές και οφθαλμολογικές εξετάσεις στο 35-50%. Οι γονείς δηλώνουν ότι χάνουν τον έλεγχο με τα παιδιά τους κατά 35-45%, ενώ οι άνεργοι δηλώνουν κατά 75% ότι δεν αφιερώνουν περισσότερο χρόνο στα παιδιά. Οι 7 στους 10 γονείς αποκλείουν την απόκτηση άλλου παιδιού λόγω οικονομικών προβλημάτων. Οι γονείς κατά 80-90% ισχυρίζονται ότι έχουν αλλάξει προσδοκίες για τα παιδιά τους, και παύουν να ελπίζουν σε ένα καλύτερο μέλλον για αυτά.
Οι ψυχοπιεστικές καταστάσεις στην προσχολική ηλικία όχι μόνο γίνονται αντιληπτές αλλά εκδηλώνονται ως σωματικά συμπτώματα (κεφαλαλγίες, κοιλιακά άλγη, πόνοι στα άκρα). Καταγράφεται 10-15% αύξηση νοσηλείας παιδιών προσχολικής ηλικίας λόγω στρεσογόνων παραγόντων. Έρευνες έχουν δείξει ότι από την ενδομήτριο ζωή το παιδί βιώνει τις συνέπειες από το άγχος των γονέων. Η κατάθλιψη και ο υποσιτισμός της μητέρας έχουν επίδραση στη δομική και λειτουργική ανάπτυξη του εγκεφάλου.
Συμπεράσματα της έρευνας
Πίσω από τους οικονομικούς δείκτες που δείχνουν αύξηση της ανεργίας και μείωση εισοδημάτων, υπάρχει ο απολυμένος γονιός που δεν θα μπορέσει να θρέψει σωστά τα παιδιά του -περιορίζοντας τα ψώνια σε φθηνούς υδατάνθρακες-, δεν θα μπορέσει να ζεστά¬νει το σπίτι το χειμώνα ούτε να προσφέρει τη χαρά των διακοπών στην οικογένειά του.
Η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός, που μετράει 6.300.000 κατοίκους στη χώρα μας οδηγεί στο «σύνδρομο του αγέλαστου γονιού» που δεν μπορεί να υποστηρίζει υλικά και ψυχολογικά τα παιδιά του, έχοντας ήδη αποδιοργανωθεί ο ίδιος μέσα στο άγχος αν θα του πάρει το σπίτι η τράπεζα ή η εφορία.
Η αλληλεγγύη και η συνεργασία έχει αποτελέσει και φαίνεται να αποτελεί τη μόνη λύση για τη χειμαζόμενη ελληνική κοινωνία. Η δημιουργία νέων μορφών συλλογικότητας σε επίπεδο τοπικής κοινωνίας και σχολικής κοινότητας μπορεί να δώσει ένα μήνυμα ελπίδας στην ελληνική νεολαία. Ένα δημοκρατικά οργανωμένο σχολείο μπορεί να προετοιμάσει τα παιδιά για μια ενεργητική συμμετοχή στην κοινωνική και παραγωγική δραστηριότητα αφού η μάθηση θεωρείται ως διαδικασία κοινωνικής αλληλεπίδρασης.
-------------------------
Αναπληρώτρια Καθηήτρια Πανεπιστημίου Πελοποννήσου
Δασκάλα, Υπ. Διδάκτορας Πανεπιστημίου Πελοποννήσου
Νηπιαγωγός, Υπ. Διδάκτορας Πανεπιστημίου Πελοποννήσου
Οδοντίατρος, Υπ. Διδάκτορας Πανεπιστημίου Πελοποννήσου
Πρώτη δημοσίευση: Εφημερίδα Συντακτών, 20/9/15
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Ηλεκτρικά αμάξια: Γιατί "έμειναν" στην Αράχωβα προκαλώντας κομφούζιο
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
Είσαι άνεργος στο κέντρο της Αθήνας; ΠΑΡΕ ΤΩΡΑ έκτακτο επίδομα 1000 ευρώ
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
