Alfavita Newsroom Η καταλογογράφηση χειρογράφων σε συλλογές ανά την Ελλάδα, είναι ένα από τα βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η παλαιογραφική επιστήμη, μαζί με την προσβασιμότητα των ερευνητών στα σημαντικής πνευματικής αξίας αυτά αντικείμενα.
Όπως διαπιστώθηκε στη διάρκεια ημερίδας που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη από την Ελληνική Παλαιογραφική Εταιρεία, με αφορμή την συμπλήρωση 20 χρόνων λειτουργίας της, το μεγαλύτερο μέρος των χειρογράφων παραμένουν ακαταλογογράφητα, αν και τα τελευταία χρόνια έχουν ξεκινήσει οι διαδικασίες, κάτι που θα εγγυάται τόσο την ιδιοκτησία του κατόχου, όσο και την ασφάλεια των χειρογράφων, που πλέον θα μπορούν να ταυτοποιούνται ή να εντοπίζονται, σε περίπτωση κλοπών.
Η μεγαλύτερη συγκέντρωση ελληνικών χειρογράφων ανά τον κόσμο βρίσκεται στις βιβλιοθήκες μονών και σκητών του Αγίου Όρους, όπου υπάρχουν πάνω από 16.000, αλλά και πολλά άγνωστα, εκ των οποίων μικρό μέρος έχει καταλογογραφηθεί, αφού σύμφωνα με τους ειδικούς επιστήμονες, πρόκειται για μία επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία. Στην Εθνική Βιβλιοθήκη υπάρχουν περί τα 5.000 χειρόγραφα, ενώ άλλες σημαντικές συλλογές βρίσκονται διάσπαρτες σε κατά τόπους μοναστήρια, δημόσιες βιβλιοθήκες, συλλόγους, κά.
«Υπάρχουν πολλές ακαταλογογράφητες συλλογές χειρογράφων ή καταλογογραφημένες με παλιό τρόπο, που δεν εξυπηρετεί σήμερα. Αυτό είναι ένα πρόβλημα, όπως επίσης και η προσβασιμότητα των ερευνητών» ανέφερε στο Αθηναϊκό Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων (ΑΠΕ-ΜΠΕ) ο πρόεδρος της Ελληνικής Παλαιογραφικής Εταιρείας, Ευθύμιος Λίτσας.
Σύμφωνα με τον ίδιο, στην Θεσσαλονίκη υπάρχουν 160 χειρόγραφα, όλα πλέον καταλογογραφημένα, τα οποία βρίσκονται σε συλλογές του Πατριαρχικού Ιδρύματος Πατερικών Μελετών, στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού (ΜΒΠ) και στην βιβλιοθήκη της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, όπου ανακαλύφθηκαν εννέα καινούργια χειρόγραφα.
«Ένα πολύ σημαντικό χειρόγραφο, από παλαιογραφική άποψη, είναι ένα Ευαγγέλιο που υπάρχει στο ΜΒΠ, γραμμένο με κεφαλαία γράμματα (μεγαλογράμματη γραφή) και είναι του 9ου αιώνα. Υπάρχουν και άλλα σημαντικά για το περιεχόμενό τους, πολύ μεταγενέστερα, στη μονή Βλατάδων (διαθέτει 100 χειρόγραφα, εκ των οποίων τα 93 είναι καταλογογραφημένα), που έχουν σημαντικά κείμενα, που όμοιά τους δεν βρίσκουμε σε άλλα χειρόγραφα» είπε ο κ. Λίτσας.
Τα χειρόγραφα του Αγίου Όρους και η προσπάθεια κωδικοποίησης τους
Σύμφωνα με τον ερευνητή του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών της Αθήνας, Ζήση Μελισσάκη, οι συλλογές των μονών του Αγίου Όρους, διαθέτουν σημαντικά βυζαντινά και μεταβυζαντινά χειρόγραφα, που όμως έχουν υποστεί ανά τους αιώνες απώλειες από περιηγητές που έκλεψαν, αγόρασαν και αφαίρεσαν με κάποιο τρόπο γραπτά κειμήλια. Σήμερα, υπάρχουν προγράμματα καταλογογράφησης, όχι όμως σε όλες τις μονές, ενώ γίνεται ψηφιοποίηση από τις αρχές του 2000, που έχει μέχρι σήμερα πραγματοποιήσει εκατοντάδες χιλιάδες λήψεις. Στην ψηφιοποίηση συμμετέχουν 13 μονές που διαθέτει η καθεμία το υλικό που θέλει.
«Πρόκειται για μία δύσκολη και χρονοβόρα διαδικασία. Το 1890 έγινε η πρώτη μαζική προσπάθεια καταλογογράφησης περίπου 6.000 χειρογράφων, που κάλυψε ό,τι ήταν γνωστό μέχρι τότε. Κατόπιν, βγήκαν και άλλοι κατάλογοι για την Μεγίστη Λαύρα και το Βατοπέδι, γύρω στα 1.500 -2.000. Προστέθηκαν συμπληρωματικοί κατάλογοι το 1973, από τον Πολίτη Μανούσακα, περίπου 500-600. Υπάρχουν ακόμη πολλά που μένουν ακαταλογογράφητα» δήλωσε ο κ. Μελισσάκης.
Ανέφερε επίσης, ότι η δεύτερη μεγάλη προσπάθεια είναι να ψηφιοποιηθούν αυτά τα χειρόγραφα, αν και αυτό δεν σημαίνει ότι θα είναι διαθέσιμα στο διαδίκτυο για λόγους πνευματικών δικαιωμάτων, ενώ ταυτόχρονα επιχειρείται η τεκμηρίωση που θα συνοδεύει τις λήψεις.
Σύμφωνα με τον κ. Μελισσάκη, σημαντική είναι η προσπάθεια που ξεκίνησε το 2012 από ερευνητικό κέντρο της Γαλλίας, να υπάρχει σε κάθε ελληνικό χειρόγραφο ανά τον κόσμο, ένας μοναδικός κωδικός αριθμός, που θα λειτουργεί στο παρασκήνιο σε οποιεσδήποτε βάσεις δεδομένων στο διαδίκτυο, ώστε όταν κάποιος κάνει αναζήτηση, με βάση αυτό τον αριθμό να πληροφορείται για όλες τις καταχωρήσεις που υπάρχουν στον ιστό για το συγκεκριμένο χειρόγραφο.
«Αυτό είναι μία πολύ καλή λύση, που θα βοηθά την έρευνα χειρογράφων, αλλά πολύ δύσκολο να πραγματοποιηθεί, διότι, καθένας που θα δημιουργεί μία βάση δεδομένων για τα χειρόγραφα του Αγίου Όρους θα πρέπει να απευθυνθεί στο Ινστιτούτο και να του δώσει το δικαίωμα να περάσουν τους κωδικούς, και φυσικά δεν είναι όλοι σύμφωνοι σε αυτό το πράγμα» είπε χαρακτηριστικά.
Το παράδειγμα της Βιβλιοθήκης της Κοζάνης
Εντός του τρέχοντος έτους, ξεκίνησε στην Βιβλιοθήκη της Κοζάνης ένα πρόγραμμα επιστημονικής καταλογογράφησης, για τα 400 χειρόγραφα της περιοχής, τα περισσότερα από τα οποία χρησιμοποιήθηκαν στα σχολεία, από το τέλος του 17ου αιώνα μέχρι και αρχές 20ου.
Περιλαμβάνονται απλά γλωσσικά μαθήματα, πρωτότυπο και μετάφραση αρχαίων ελληνικών και βυζαντινών κειμένων, ασκήσεις γραμματικής-συντακτικού, χειρόγραφα φιλοσοφικά με σχόλια, που διδάχθηκαν στον 18ο αιώνα, όπως επίσης επιστημονικά κείμενα (πχ μεταφράσεις του Βούλγαρη και των λογίων της εποχής του Διαφωτισμού).
«Τα χειρόγραφα αυτά αποτελούν καθρέφτη της εξέλιξης και του επιπέδου της παιδείας, από τα μέσα του 17ου αιώνα μέχρι και τον 19ο αιώνα. Μας ενδιαφέρει να δούμε πότε χρησιμοποιήθηκε το καθένα και για ποιο σκοπό, για να δούμε την ιδεολογική εξέλιξη μέχρι την επανάσταση» ανέφερε ο διευθυντής Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών, Χαρίτων Καρανάσιος.
Σύμφωνα με τον ίδιο, το έργο αφορά την αναλυτική περιγραφή κάθε χειρογράφου, ενώ ο τελικός κατάλογος θα τηρεί τα διεθνή πρότυπα της παλαιογραφίας. Μέχρι στιγμής έχουν καταλογογραφηθεί τα πρώτα 100, ενώ η διαδικασία αναμένεται να ολοκληρωθεί τα τέλη του επόμενου έτους.
Ιδιαίτερης σημασίας είναι έντυπα με εξώφυλλο περγαμηνή, του 10ου -11ου αιώνα, αλλά και Ευαγγελιστάρια, δηλαδή περικοπές Ευαγγελίων του 1022. «Έχουμε πολλά επιστημονικά και φιλοσοφικά που ανήκουν σε συγκεκριμένους λόγιους της Κοζάνης, επικεντρωμένα στην περιοχή της δυτικής Μακεδονίας και μέσα από αυτά βρίσκουμε όλο το πνευματικό πλαίσιο που υπάρχει στην περιοχή» είπε.
Στην Κρήτη, σχεδόν το 50% των περίπου 200 χειρογράφων παραμένουν ακαταλογογράφητα, ωστόσο η διαδικασία βρίσκεται σε εξέλιξη. Σύμφωνα με τον επίκουρο καθηγητή Βυζαντινής Φιλολογίας του πανεπιστημίου Κρήτης, Μανόλη Πατεδάκη, το παλαιότερο που έχει εντοπιστεί είναι του 11ου αιώνα και πρόκειται για μία Καινή Διαθήκη με σχόλια. Υπάρχουν ωστόσο και άλλα, με ιστορικό περιεχόμενο, που δείχνουν το κλίμα της ύστερης βενετοκρατίας και της οθωμανικής περιόδου στην Κρήτη.
ΑΠΕ-ΜΠΕ
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 25/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
