Κοινωνία 05.02.2017 - 15:58

Χαρισματικά παιδιά: Ποια είναι; Και ποια δεν είναι;

Με ποιον τρόπο ανιχνεύονται τα ταλέντα των παιδιών;

Η συζήτηση για τα χαρισματικά παιδιά στον χώρο της ελληνικής εκπαίδευσης είναι μια συζήτηση αλά καρτ. Έρχεται ανάλογα με τις διαθέσεις του εκάστοτε Υπουργείου Παιδείας, ανάλογα με κάθε ευρωπαϊκό κονδύλιο που αποσκοπεί στην ανακάλυψη και την προώθηση των “χαρισματικών” παιδιών και μαθητών, ανάλογα με τις επιταγές και τις “ορέξεις” ΟΟΣΑ και διεθνών προγραμμάτων τύπου PISA που ευαισθητοποιούνται κατά καιρούς να ανακαλύψουν και αυτοί από το δικό τους “μετερίζι” τα χαρισματικά παιδιά των ελληνικών σχολείων.

Φυσικά από αυτό το “πανηγυράκι” εξερεύνησης και ανακάλυψης των “χαρισματικών” παιδιών δεν λείπει και η αγωνία αρκετών ιδιωτικών σχολείων και κολλεγίων που ανά τακτά χρονικά διαστήματα οργανώνουν εξετάσεις προκειμένου να ανακαλύψουν χαρισματικούς μαθητές και να τους δώσουν την ευκαιρία (με το αζημίωτο βέβαια...) να γνωρίσουν τα προνόμια και τις δυνατότητες που μπορούν να τους παράσχουν τα ιδιωτικά κολλέγια. Δίωρες εξετάσεις, πρόχειρες, “στεγνές”, “αποστεωμένες” και “αποστειρωμένες”, απόλυτα τεχνοκρατικά προσανατολισμένες έρχονται να τσεκάρουν την χαρισματικότητα και τα ταλέντα των νέων μαθητών.

Ενδεικτικά μία ερώτηση που περιλαμβανόταν σε ένα τεστ του διεθνούς προγράματος PISA ήταν

“Πώς θα μπορούσατε να βρείτε το πιο φτηνό πουκάμισο μάρκας Χ στην αγορά αυτή τη στιγμή;”

Αυτά είναι τα χαρισματικά παιδιά; Ναι, μάλλον αυτά είναι τα χαρισματικά παιδιά της νέας αγοράς...Τα παιδιά που μπορούν να βρουν το φτηνότερο πουκάμισο ανά πάσα στιγμή, τα παιδιά που θέλει η αγορά στις υπηρεσίες της, τα παιδιά της οθόνης και του πληκτρολογίου, των οικονομικών θεωριών και του μάρκετινκ, της τεχνολογίας και του ορθολογισμού...

“Και ποια είναι δηλαδή τα χαρισματικά παιδιά;” Θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς...

Μία πρόχειρη ματιά στη διαθέσιμη βιβλιογραφία της παιδαγωγικής επιστήμης και της ψυχολογιάς, σχετικά με τα γενικά και ειδικά χαρακτηριστικά των ταλαντούχων και χαρισματικών παιδιών, αναφέρει ανάμεσα σε άλλα και τα εξής:

“Τα χαρισματικά παιδιά παρουσιάζου θετικά χαρακτηριστικά όπως:

- Είναι ικανά να γενικεύουν πρωτότυπες ιδέες και να δίνουν λύσεις σε προβλήµατα.

- Αναπτύσσουν τον δικό τους τρόπο σκέψης σε σχέση µε προβλήµατα ή ιδέες.

Είναι περίεργα και έχουν διάφορα και κάποιες φορές έντονα ενδιαφέροντα.
- Έχουν ανάγκη από ελευθερία και ανεξαρτησία στη διαδικασία µάθησης.
- Έχουν µεγάλη επιθυµία να µάθουν και να ανακαλύψουν πράγµατα τα οποία άπτονται των ενδιαφερόντων τους.
- Προτιµούν να δουλεύουν µόνα τους
Έχουν ιδιαίτερη κλίση στα καλλιτεχνικά μαθήματα και στη μουσική.

[...]

(Manning, 2006, σ. 66· The Standards Site)

Ωστόσο, πέρα από τα παραπάνω, τα χαρισματικά παιδιά παρουσιάζουν και ανάλογα με τις συνθήκες ζωής και μάθησής τους συγκεκριμένα αρνητικά χαρακτηριστικά, όπως:

Αρνητική στάση απέναντι στη µάθηση, όταν το περιβάλλον δεν ευνοεί την ενασχόλησή τους µε τα ενδιαφέροντα που επιθυµούν και τα υποχρεώνει να συµβιβαστούν µε άλλες επιλογές.
- Ανία ή άλλα προβλήµατα συµπεριφοράς, όταν δεν υπάρχουν προκλήσεις ή όταν τους ζητείται να µάθουν αυτά που ήδη γνωρίζουν.
- Απογοήτευση, όταν µια ασυµφωνία στην ανάπτυξη (ενδοατοµικές διαφορές) επεµβαίνει απαγορευτικά σε στόχους που θέτουν τα ίδια για τον εαυτό τους.
- Υποεπίδοση σε όλους τους τοµείς της µάθησης, όταν δεν αναγνωρίζονται οι ιδιαίτερες ικανότητές τους και δεν προγραµµατίζονται δραστηριότητες για την ικανοποίησή τους.
- Ανασφάλεια, άγχος, αυτοαποµόνωση ή, αντίθετα, επιθετική συµπεριφορά, προκειµένου να αντιµετωπίσουν πιθανή απόρριψη από λιγότερο προικισµένους συνοµηλίκους.
Τα προικισµένα παιδιά είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στα αισθήµατα των άλλων και αντιλαµβάνονται την απόρριψη έντονα.
- Ανάγκη για περισσότερη προσοχή από τους ενήλικους, προκειµένου να έχουν απαντήσεις στις ποικίλες ερωτήσεις τους.

[...]

(Karnes & Shwedel, 1983· ∆αβάζογλου, 1999· Λόξα, 2004).

Στην περίπτωση μάλιστα που ένα παιδί εμφανίζει πρώιμα κάποια από τα παραπάνω χαρακτηριστικά και συνδυαστικά πρέπει να γίνει και πρώιμη διάγνωση της χαρισματικότητας, όπως τονίζει σε σχετική έρευνά της η κ.Δόμνα Μπογδάνου (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο).

Η βιβλιογραφία βέβαια δεν σταματάει εκεί. Συνεχίζεται και αναφέρεται ένα πλήθος διαφορετικών, σύνθετων και ετερόκλητων χαρακτηριστικών που μπορούν να οδηγήσουν στην ανίχνευση, την ανάδειξη και την προώθηση της χαρισματικότητας και των ειδικών ταλέντων που μπορεί να διαθέτουν μαθητές από τη πρώιμη σχολική μέχρι και την προεφηβική ηλικία.

Από κει και πέρα ποιος μπορεί να διαγνώσει χαρισματικότητα ή μη χαρισματικότητα μέσα από δίωρα “περιχαρακωμένα” τεστ;

Πόσο σοβαρά λαμβάνονται υπόψιν στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα οι ιδιατερότητες (θετικές και αρνητικές) των χαρισματικών παιδιών ;

Με ποιον τρόπο ανιχνεύονται τα ταλέντα των παιδιών βάσει των παραπάνω κριτηρίων;

Τι κάνει το ελληνικό σχολείο για να αξιοποιήσει τις “παράλληλες ικανότητες- δεξιότητες” των μαθητών του; Τι κάνει για να αντιμετωπίζει την ανία, την έλλειψη κινήτρων, τις ευαισθησίες, τις προκλήσεις των μαθητών του;

Τι γίνεται με τις ιδιαίτερες ικανότητες και τα ταλέντα στις καλές τέχνες και στον αθλητισμό, στο μουσική, στα καλλιτεχνικά, στον στίβο...

Και βέβαια μπορεί να διαγνωστούν ειδικές ικανότητες και ταλέντα σε επιστήμες όπως είναι για παράδειγμα τα μαθηματικά, μέσα από τεστ και ασκήσεις συγκεκριμένης και περιορισμένης διάρκειας. Αυτό όμως δεν είναι μονόδρομος ούτε κανόνας. Η “χαρισματικότητα” και το “ταλέντο” δεν εγκλωβίζονται και δεν δίνονται “πακέτο” με συγκεκριμένες, πολύ συγκεκριμένες ικανότητες και δεξιότητες (όπως για παράδειγμα η δυνατότητα ανακάλυψης του ...”φτηνότερου πουκάμισου στην αγορά”. )

Το ταλέντο και η ικανότητα δεν μπορούν περιχαρακώνονται μέσα σε φτιαχτά στεγανά, όρια και προϋθέσεις που εξυπηρετούν συγκεκριμένες ανάγκες, συγκεκριμένες πολιτικές, τάσεις της αγοράς και ιδεολογίες.

Πριν λίγα χρόνια σε μια συζήτηση που είχα με μία καθηγήτρια αγγλικής φιλολογίας που εργαζόταν σε ένα σουηδικό σχολείο μου είπε:

“Τι σημαίνει μέσος όρος απόδοσης ; Πώς προσδιορίζεται; Γιατί να προσδιορίζεται από την επίδοση στα μαθηματικά και στη φυσική και όχι από την επίδοση στο φλάουτο και στο χάντμπολ;;;”

Και αναρωτιέμαι λοιπόν:

Το ακριβώς κάνει το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα να ανακαλύψει, να προάγει και να αξιοποιήσει την χαρισματικότητα των μαθητών του; Η απάντηση είναι γνωστή και δυστυχώς σχεδόν αυτονόητη. ..

Η ερώτηση όμως δεν είναι... Γιατί,

η ερώτηση δεν είναι : “Ποια είναι τα χαρισματικά παιδιά;” αλλά “Και ποια δεν είναι;;;”

Δημήτρης Παπαδημητρίου, φιλόλογος, υποψήφιος διδάκτορας ΠΤΔΕ Πανεπιστημίου Πατρών