Alfavita Newsroom Ολα όσα πρέπει να γνωρίζεται για την άσκηση της περίληψης στο μάθημα της νεοελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας στις Πανελλαδικές Εξετάσεις 2017. Παρακάτω μπορείτε να διαβάσετε το κείμενο από τα Από τα ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ» τις δυσκολίες, το τρόπο διδασκαλίας και τα συμπεράσματα αναλυτικά:
ΤΟΜΕΑΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ & ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ
Η ΑΣΚΗΣΗ Α (ΠΕΡΙΛΗΨΗ) ΤΩΝ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ
Αγάθη Γεωργιάδου, Ph.D. & Γιάννης Ι. Πασσάς, M.Ed.
Ι. Εισαγωγικά
Ο συνοπτικός λόγος ή αλλιώς περίληψη αποτελεί μια απαιτητική άσκηση για τους μαθητές που διαγωνίζονται στις Πανελλαδικές Εξετάσεις και πάρα πολύ σημαντική για τη βαθμολογία τους, αφού κατέχει το 25% του συνολικού βαθμού στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας. Η σπουδαιότητά της είναι βέβαια αναμφισβήτητη όχι μόνο στην εξέταση του μαθήματος αλλά και σε κάθε έκφανση της ζωής μας.
Η άσκηση της περίληψης με τον τρόπο που αξιολογείται στις Πανελλαδικές Εξετάσεις είναι εξαιρετικά δύσκολη, γιατί ο μαθητής καλείται να αποδώσει το περιεχόμενο ενός εκτενέστερου κειμένου με τρόπο σύντομο περιλαμβάνοντας όλες τις σημαντικές πληροφορίες και παραλείποντας όσες θεωρεί επουσιώδεις. Καλείται, δηλαδή, να δημιουργήσει μία δική του παράγραφο με τις γνωστές αρετές (προθετικότητα, πληροφορητικότητα, συνεκτικότητα, καταστασιακότητα κτλ.), ένα «μετακείμενο» με όσα ο ίδιος αξιολογεί ως σημαντικά ώστε να τα συμπεριλάβει.
II. Οι δυσκολίες των μαθητών στην περίληψη
α. Για να γράψει ο μαθητής μια αποτελεσματική περίληψη θα πρέπει να έχει κατανοήσει σε βάθος το κείμενο στο οποίο ζητείται η πύκνωση. Για να το πετύχει αυτό, θα πρέπει μέσα στα 10 περίπου χρόνια διδασκαλίας της περίληψης στη σχολική του ζωή να έχει αναπτύξει γνωστικές και μεταγνωστικές δεξιότητες (παρατήρηση, ανάλυση δεδομένων, διάκριση μοτίβων, ταξινόμηση κτλ.).
β. Επιπλέον, θα πρέπει να έχει αναπτύξει και γλωσσικές και μεταγλωσσικές δεξιότητες (ανάγνωση και παραγωγή γραπτού λόγου, αναδιατυπώσεις, κειμενική μεταγνώση κτλ.).
γ. Το όριο των λέξεων που ζητείται στις Πανελλαδικές Εξετάσεις στην περίληψη είναι εξαιρετικά μικρό σε σχέση με το αρχικό κείμενο. Το μήκος της περίληψης που ζητείται είναι συνήθως 100 έως 120 λέξεις (39 φορές), 80 έως 100 λέξεων (15 φορές), 70 έως 90 (4 φορές) και 90 έως 110 (3 φορές). Τα όρια αυτά (ειδικά τα τελευταία χρόνια που κυριαρχούν οι 100 - 120 λέξεις) φαίνεται να μη συνδέονται με την έκταση του κειμένου, η οποία σε ορισμένες περιπτώσεις αγγίζει ή και ξεπερνά τις τρεις σελίδες (π.χ. Εισαγωγικές Εξετάσεις Ομογενών 2003), ή με τον βαθμό δυσκολίας του (π.χ. Πανελλαδικές Εξετάσεις 2012).
Ουσιαστικά, ο μαθητής καλείται να πυκνώσει το αυθεντικό κείμενο στο 1/5 περίπου της έκτασής του, υπόθεση καθόλου εύκολη, γιατί απαιτεί σύνθετη γλωσσική και διανοητική διεργασία καθώς και αφαιρετική ικανότητα. Η συνήθης πρακτική στη διεθνή εμπειρία είναι η περίληψη να γίνεται περίπου στο 1/3 του αρχικού κειμένου, δηλ. στις 170 έως 200 λέξεις.
δ. Στις Πανελλαδικές Εξετάσεις εκτιμάται περισσότερο η πληροφοριακή περίληψη στην οποία ο συντάκτης της περίληψης διαφοροποιείται από τον συγγραφέα του αυθεντικού κειμένου (προτάσσεται το νοηματικό κέντρο, χρησιμοποιούνται μεταδιατυπώσεις κτλ.). Η πληροφοριακή περίληψη απαιτεί αφαιρετική ικανότητα και μεταγνωστικές δεξιότητες και δεν είναι απλή διαδικασία.
III. Ο τρόπος διδασκαλίας της περίληψης
Η διδασκαλία της περίληψης στο Λύκειο γίνεται κυρίως στη Β’ Λυκείου, όπου στο 4ο Κεφάλαιο (Σημειώσεις - Περίληψη) του σχολικού βιβλίου (Τσολάκης κ.ά., Έκφραση - Έκθεση για το Λύκειο - Τεύχος Β’) παρουσιάζεται ένα διδακτικό μοντέλο δύο σταδίων για την περιληπτική απόδοση κειμένων:
- Σημειώσεις: Οι μαθητές διδάσκονται να κρατούν σημειώσεις (πλαγιότιτλους), εντοπίζοντας σε κάθε παράγραφο τα κύρια συστατικά, δηλαδή το θέμα και τις σημαντικές της λεπτομέρειες. Σε δεύτερο στάδιο τούς υποδεικνύεται να ομαδοποιούν τις νοηματικές ενότητες, ξεφεύγοντας από τους πλαγιότιτλους ανά παράγραφο, και ακολούθως να καταρτίζουν το διάγραμμα του κειμένου με τους ευρύτερους πλαγιότιτλους.
- Περίληψη: Στη φάση αυτή οι μαθητές μαθαίνουν να εντοπίζουν το θεματικό κέντρο του κειμένου και με τη βοήθεια των διαρθρωτικών λέξεων να δημιουργούν την περίληψή του. Στο σημείο αυτό δίνονται και κάποιες οδηγίες που αφορούν τη χρήση μεταδιατυπώσεων (ενδεικτικών ρημάτων που βοηθούν στο «ξετύλιγμα της σκέψης του συγγραφέα με λέξεις όπως: ο συγγραφέας αναφέρει, διατυπώνει την άποψη, επισημαίνει, υποστηρίζει, τονίζει, υπογραμμίζει, προσθέτει, αναλύει, συμπεραίνει») και τις παραφράσεις («Να μην προσπαθούμε να μιμηθούμε το ύφος του συγγραφέα, που ενδέχεται να είναι πολύ διαφορετικό από το δικό μας. Γενικά αποφεύγουμε να χρησιμοποιούμε αυτούσιες φράσεις του κειμένου. Στις περιπτώσεις που η περίληψη μας είναι εκτενής ή όταν το κείμενο από το οποίο προέρχεται η περίληψη περιέχει ορολογία, μπορεί να χρειαστεί να μεταφέρουμε στην περίληψη μας ορισμένες χαρακτηριστικές λέξεις / φράσεις. Εκείνο που πρέπει να προσέχουμε είναι να ενσωματωθούν οι λέξεις / φράσεις αυτές στο δικό μας κείμενο»).
IV. Η δική μας πρόταση για τη διδασκαλία της περίληψης (σύμφωνα με το διαδικαστικό μοντέλο)
Στην προσυγγραφική φάση:
•1η ανάγνωση (συνεχής): εντοπισμός & κατανόηση του νοηματικού κέντρου
•2η ανάγνωση (παλίνδρομη): αποδόμηση του παραγράφων > εντοπισμός & κατανόηση των θεματικών κέντρων (λέξεις - κλειδιά & διαρθρωτικές λέξεις)
Στη συγγραφική φάση:
- 1η Γραφή: Σημειώσεις - Απλή Πύκνωση
- 2η Γραφή: Πληροφοριακή Περίληψη
Στη μετασυγγραφική φάση:
- Εφαρμογή κριτηρίων αξιολόγησης (αυτοαξιολόγηση - ετεροαξιολόγηση)
- Προτάσεις βελτίωσης
- Τελική Γραφή
V. Κριτήρια αξιολόγησης της περίληψης
Ως προς το περιεχόμενο:
- Πληρότητα: επιλογή των σημαντικών πληροφοριών (στην εκτενή περίληψη: κεντρικό θέμα και βασικές λεπτομέρειες κάθε παραγράφου).
- Πιστότητα (στην απλή πύκνωση και την πληροφοριακή περίληψη): σύλληψη του νοηματικού κέντρου του κειμένου και πληρότητα κατανόησης στα μέρη και το όλον.
Ως προς τη μορφή:
- Εκφραστική αυτονομία: εύστοχες αναδιατυπώσεις, αποφυγή αυτούσιων φράσεων του αυθεντικού κειμένου.
- Ουδετερότητα: πληροφοριακό ύφος, αποφυγή άσκησης κριτικής και σχολιασμού.
- Ορθή χρήση της γλώσσας: ορθογραφία, στίξη, τήρηση γραμματικών και συντακτικών κανόνων, ακρίβεια, εκφραστικός πλούτος κτλ.
Ως προς τη δομή:
- Συνοχή: χρήση κειμενικών δεικτών.
- Οργάνωση: αλληλουχία νοημάτων, χρήση μεταδιατυπώσεων, αναδιατάξεις, πρόταξη της ταυτότητας του αυθεντικού κειμένου κτλ.
- Έκταση: τήρηση του ορίου των λέξεων.
VI. Μερικές αιτίες αποτυχίας των μαθητών στην περίληψη
- Υπερβολική έμφαση στις αναδιατυπώσεις όρων/λέξεων του αρχικού κειμένου: μηχανιστική αναζήτηση συνωνύμων, ελάχιστη προσπάθεια ουσιαστικής κατανόησης του κειμένου και απόδοσής του με φράσεις πιστές όχι στη λεξιλογική του μορφή αλλά στο νόημά του. Το αποτέλεσμα είναι η παραγωγή ενός κειμένου με εξαιρετικά χαμηλή πληροφορικότητα, γεγονός που επηρεάζει αρνητικά τη βαθμολόγηση στο επίπεδο του περιεχομένου. Η παράφραση δεν είναι αυτοσκοπός. Υπάρχουν όροι, όπως έννοιες, που δεν είναι εύκολο να αποδοθούν διαφορετικά στην περίληψη. Οι συνώνυμες λέξεις ή φράσεις δεν είναι ταυτόσημες και μπορούν να αλλάξουν το νόημα. Αποφεύγουμε όσο μπορούμε τη χρήση αυτούσιων λέξεων / φράσεων του κειμένου χωρίς να φτάνουμε στην υπερβολή, διότι στόχος του μαθητή (σύμφωνα με τα κριτήρια αξιολόγησης που προαναφέρθηκαν) πρέπει να είναι η παραγωγή ενός αυθεντικού κειμένου, με εκφραστική αυτονομία. Γενικά, προσπαθούμε να έχουμε στο νου μας πως η περίληψη είναι κυρίως μια άσκηση κατανόησης και όχι λεξιλογική.
- Υπερβολή στις μεταδιατυπώσεις: οδηγεί σε ανεπίτρεπτο σχολιασμό του αυθεντικού και στη διαμόρφωση μιας επιτηδευμένης «χρονολογικής» οργάνωσης της δομής του μετακειμένου με λέξεις κλισέ, όπως «αρχικά ο συγγραφέας»… «στη συνέχεια προσθέτει…» και «τέλος διαπιστώνει…». Χρειάζονται στην πληροφοριακή περίληψη, αφού ο συντάκτης είναι διαφορετικός από τον συγγραφέα του κειμένου. Δεν πρέπει όμως να γίνεται κατάχρηση τέτοιων ρημάτων. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν κυρίως στην αρχή της περίληψης και ενδεχομένως σε όποιο άλλο σημείο ο συγγραφέας κάνει ένα συγκεκριμένο σχόλιο ή επιλέγει ο ίδιος να αναδείξει την υποκειμενικότητα της άποψής του (βλ. συγκινησιακή λειτουργία του λόγου). Γενικά οι μεταδιατυπώσεις (όπως και οι διαρθρωτικές λέξεις) είναι αναγκαίες όταν πράγματι αναδεικνύουν τη συλλογιστική πορεία του συγγραφέα. Προσοχή όμως στην επιλογή τους, ώστε να μην καταλήγουν σε σχολιασμό του κειμένου.
- Μηχανιστική προσέγγιση του κειμένου με την τεχνική πλαγιοτίτλων και σύνθεσή τους με κοινότοπες διαρθρωτικές λέξεις. Αυτός ο τρόπος σύνθεσης της περίληψης προτείνεται από το διδακτικό εγχειρίδιο και πολλοί μαθητές τον προτιμούν ως ασφαλέστερο. Υπάρχει ωστόσο ο κίνδυνος της υπερβολικής αφαίρεσης και παράλειψης ουσιωδών λεπτομερειών, ιδίως όταν ο πλαγιότιτλος δεν αποτελεί ρηματική περίοδο. Επίσης, κατά τη σύνθεση των πλαγιότιτλων σε περίληψη απαιτείται αρκετή δεξιότητα ώστε να εξασφαλιστεί η συνοχή μεταξύ των παραγράφων αλλά και η όλη συνεκτικότητα της περίληψης. Γι’ αυτό προτείνουμε ως αποτελεσματικότερη την «τεχνική της αποδόμησης», την «κατάτμηση» δηλαδή των παραγράφων στα θεματικά τους κέντρα και τη σύνταξη σημειώσεων για το καθένα από αυτά σε συνεχή λόγο.
- Αδυναμία εμβάθυνσης στη συλλογιστική πορεία του συγγραφέα και κατανόησης του σκοπού για τον οποίο γράφεται το κείμενο. Η εμπειρία των βαθμολογικών κέντρων τα τελευταία χρόνια αποδεικνύει ότι ένας πολύ μεγάλος αριθμός υποψηφίων στην πραγματικότητα καταλήγει στη συνοπτική απόδοση επιμέρους παραγράφων, χωρίς να αντιλαμβάνεται το κείμενο ως ένα ενιαίο όλον.
- Χρήση βαρύγδουπων και επιτηδευμένων εκφράσεων, ξένων προς το λεξιλόγιό τους ή προς το ζητούμενο επικοινωνιακό πλαίσιο, του τύπου: κειμενογράφος, πραγματεύεται, επιπροσθέτως, εν κατακλείδι… κτλ.
- Δυσκολία στη δόμηση μιας σωστής παραγράφου με συνοχή και συνεκτικότητα.
- Αφαίρεση ουσιαστικών πληροφοριών και εμμονή σε επουσιώδεις.
- Μεγάλη υπέρβαση του ορίου των λέξεων, πέραν του επιτρεπόμενου 10% πάνω από το δοθέν όριο λέξεων. Οι βαθμολογητές δε μετρούν στην πλειονότητά τους αυστηρά, λέξη - λέξη, την έκταση της περίληψης, αλλά την ικανότητα του μαθητή να πυκνώσει / περιορίσει το κείμενό του σε συγκεκριμένο πλαίσιο. Μετράει περισσότερο σε ποιο βάθος έχει κατανοήσει το κείμενο κι ας έχει μικρή υπέρβαση. Ως υπέρβαση των ορίων θεωρείται η γραφή μιας περίληψης με λέξεις που ξεπερνούν το 10% του ορίου. Από την άλλη, πολλοί μαθητές στην προσπάθειά τους να μείνουν πιστοί στο όριο των λέξεων προβαίνουν σε υπερβολικές πυκνώσεις, οι οποίες συχνά είναι ασαφείς ή άστοχες, αποτέλεσμα φυσικά αναμενόμενο, αν κανείς συνυπολογίσει το άγχος των εξετάσεων.
VII. Παράδειγμα μαθητικής περίληψης με τις παραπάνω «παθογένειες» (Πανελλαδικές 2015):
VIII. Ανακεφαλαίωση, συμπεράσματα, προτάσεις
Η «τεχνική των πλαγιοτίτλων» οδηγεί είτε σε υπεβολικές αφαιρέσεις είτε σε αδυναμία κατανόησης της συλλογιστικής πορείας του κειμένου.
Η μηχανιστική χρήση των μεταδιατυπώσεων εμποδίζει τον μαθητή να συλλάβει την αλληλουχία των νοημάτων του αυθεντικού κειμένου και κάνει αφύσικη την έκφραση.
Οι άσκοπες αναδιατυπώσεις μετατρέπουν την περίληψη από άσκηση κατανόησης ενός κειμένου σε λεξιλογική. Αποφεύγουμε τη χρήση αυτούσιων λέξεων / φράσεων του κειμένου, χωρίς να γινόμαστε υπερβολικοί και να φτάνουμε στα άκρα. Άλλωστε, μερικοί όροι και έννοιες δεν αντικαθίστανται.
Θα πρέπει να αποφεύγεται ο άμεσος και ευθύς σχολιασμός, η αποτίμηση / αξιολόγηση του κειμένου και των ιδεών του. Είναι αναπόφευκτος ωστόσο ένας υποδόριος σχολιασμός στην πληροφοριακή περίληψη. Πάντα υπάρχουν ίχνη της ανάγνωσης του συντάκτη της περίληψης από τη στιγμή που έχει αναγνωρίσει και παρουσιάσει – κατά την εκτίμησή του – τις προθέσεις του συγγραφέα, π.χ. ο συγγραφέας διαφωνεί, ελέγχει, υποστηρίζει, απολογείται
Οι μεταδιατυπώσεις χρειάζονται, φτάνει να μη γίνεται κατάχρηση. Γενικά οι μεταδιατυπώσεις (όπως και οι διαρθρωτικές λέξεις) είναι αναγκαίες όταν αναδεικνύουν τη συλλογιστική πορεία του κειμένου.
Η αναδιάταξη ενίοτε είναι απαραίτητη, ιδίως όταν επαναλαμβάνεται το ίδιο θέμα.
Τα παραδείγματα, οι αυθεντίες κτλ. είναι ουσιώδη για το περιεχόμενο και δεν παραλείπονται στην περίληψη.
Η περίληψη είναι ξεχωριστό κειμενικό είδος χωρίς τυπικά εξωτερικά γνωρίσματα, επομένως αν ζητηθεί σε επικοινωνιακό πλαίσιο, δεν χρειάζονται τα τυπικά εξωτερικά χαρακτηριστικά του (λ.χ. τίτλος, προσφώνηση, αποφώνηση).
Το «παγιωμένο» όριο των λέξεων (100 έως 120) είναι αυθαίρετο και δεν αντιστοιχεί στο πλήθος των θεματικών κέντρων των κειμένων που δίνονται κάθε φορά στους μαθητές.
Η περιγραφική - πληροφοριακή περίληψη είναι προτιμότερη από την απλή πύκνωση, προϋποθέτει, ωστόσο, εκφώνηση που να προσδιορίζει συγκεκριμένο επικοινωνιακό πλαίσιο.
Από τα ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ «ΝΕΑ ΠΑΙΔΕΙΑ»
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 25/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
