Αρχής γενομένης από τα ΕΠΑΛ και τα Γυμνάσια και έχοντας ως βασικό πρότυπο τον τρόπο εξέτασης των Νέων Ελληνικών στην Κύπρο, έχει καθιερωθεί τώρα και για τις πανελλαδικές εξετάσεις των ΓΕΛ η συνεξέταση της Νεοελληνικής Γλώσσας με τη Λογοτεχνία.
Μάλιστα στα ΕΠΑΛ δεν γίνεται καθόλου διάκριση των δύο αντικειμένων καθώς χρησιμοποιούνται ως εγχειρίδια τα, σε έναν βαθμό ήδη ξεπερασμένα, βιβλία των ΤΕΕ που περιέχουν εκτός από δοκίμια, άρθρα και άλλα κειμενικά είδη και λογοτεχνικά κείμενα. από την αρχαία και τη νεότερη γραμματεία, μαζί με τραγούδια, ημερολόγια και συνεντεύξεις τόσο Ελλήνων όσο και ξένων συγγραφέων. Τα προβλήματα που προκύπτουν, κυρίως από την ανθολόγηση τόσων διαφορετικών ως προς το είδος τους κειμένων, όσο και άνισων ποιοτικά, τα είχαμε επισημάνει ήδη εδώ και δύο χρόνια (Για την κατάργηση του μαθήματος της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στα ΕΠΑΛ (και όχι μόνο)) αλλά, μάλλον επειδή επρόκειτο για τα περιφρονημένα ΕΠΑΛ και παρόλο που πολλοί συμφώνησαν με τις επισημάνσεις, ουδέποτε τέθηκε επισήμως προς το ΙΕΠ ή την ηγεσία του Υπουργείου το ζήτημα. Ούτε όταν κλήθηκαν, ήδη από το σχολικό έτος 2017-2018, οι υποψήφιοι των ΕΠΑΛ για την τριτοβάθμια εκπαίδευση να εξεταστούν και στα δύο αντικείμενα σε μία ενιαία εξέταση στις πανελλαδικές εξετάσεις, διατυπώθηκαν ενστάσεις και διαμαρτυρίες. Terra incognita, άγνωστη και παραμελημένη χώρα τα ΕΠΑΛ. Έτσι, καθιερώθηκε η συνεξέταση αδιαμαρτύρητα, παρόλο που ρεαλιστικά μιλώντας, τα παιδιά των ΕΠΑΛ δεν έχουν την εξοικείωση και την τριβή, αλλά συχνά και το ενδιαφέρον για τη λογοτεχνία.
Σήμερα όμως που η συνεξέταση, όχι ευτυχώς – ακόμη – από κοινό εγχειρίδιο, των δύο αντικειμένων, θεσπίστηκε και για τα ΓΕΛ και αποτελεί την πραγματικότητα που έχουν να αντιμετωπίσουν οι υποψήφιοι των πανελλαδικών εξετάσεων της χρονιάς που αρχίζει από τον προσεχή Σεπτέμβριο, έχουν ξεσπάσει αντιδράσεις και ακούγονται ηχηρές φωνές που ζητούν την κατάργηση της εξέτασης της Λογοτεχνίας σε πανελλαδικό επίπεδο. Τελικώς, το Υπουργείο επέλεξε τη «σολομώντεια λύση» του περιορισμού των απαιτήσεων της Λογοτεχνίας σε μία άσκηση που λαμβάνει το 15% των μονάδων. Όχι στην σωστή κατεύθυνση η επιλογή αυτή κατά τη γνώμη μου.
Συμμερίζομαι πολλές από τις ανησυχίες και τους ειλικρινείς προβληματισμούς των συναδέλφων, που επιδεικνύουν ένα γνήσιο και ανιδιοτελές ενδιαφέρον για τα ζητήματα της παιδείας. Μάλιστα αρχικά, υπήρξα κι εγώ επιφυλακτικός έως και αντίθετος στη συνεξέταση ενώ παραμένω αντίθετος στη συγχώνευση των δύο αντικειμένων. Συζητώντας, ωστόσο, με συναδέλφους, έχοντας ήδη ως καθηγητής της τάξης την όχι ιδιαίτερα αρνητική εμπειρία των δύο χρόνων εφαρμογής της στα ΕΠΑΛ, και ζυγίζοντας κριτικά τα υπέρ και τα κατά, καταλήγω ότι τα οφέλη είναι πολλαπλάσια από τα μειονεκτήματα. Αυτά έχουν να κάνουν κυρίως, αν όχι αποκλειστικά, με την προχειρότητα του μέτρου, την ελλιπή προετοιμασία εκπαιδευτικών και μαθητών και όχι με την ουσία της επιλογής. Δεν συμφωνώ, επομένως με την κατάργηση της εξέτασης της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας σε οποιοδήποτε επίπεδο, είτε ενδοσχολικό είτε πανελλαδικό. Και τείνω να συμφωνήσω με την συνεξέτασή της με τη Νεοελληνική Γλώσσα, κατ’ οικονομίαν, στις πανελλαδικές εξετάσεις, προκειμένου να μην έχουμε την προσθήκη μιας ακόμη μέρας εξέτασης. Εξακολουθώ ωστόσο να θεωρώ τον τρόπο αυτό εξέτασης εξοντωτικό, αντιπαιδαγωγικό και ακατάλληλο για τα παιδιά του Γυμνασίου και είναι καλό η εξέταση να γίνεται άλλη μέρα και ώρα σε ένα δίωρο για το κάθε μάθημα. Εξηγούμαι λοιπόν:
- Αποτελεί αναβάθμιση της παιδείας αλλά και του κύρους των Φιλολόγων η επαναφορά της εξέτασης του μαθήματος της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας σε πανελλαδικό επίπεδο και μάλιστα για όλους τους υποψηφίους. Είναι πρωτίστως ζήτημα Παιδείας και δευτερευόντως ζήτημα επαγγελματικής αναβάθμισης των Φιλολόγων.
- Η επαφή με τη Λογοτεχνία συντελεί στην πολύπλευρη γλωσσική, αισθητική, συναισθηματική, κριτική, πνευματική και πολιτισμική συγκρότηση και καλλιέργεια των νέων ενώ συντελεί, αδιαμφισβήτητα, στη φιλαναγνωσία. Αποτελεί ουσιαστικό και ποιοτικό εφόδιο για τη νέα γενιά κι επομένως συμβάλλει τόσο στην ατομική βελτίωση όσο και στην κοινωνική πρόοδο. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να έχει αποφασιστικό χαρακτήρα για την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση; Σ’ ένα περιορισμένο ποσοστό, με τις απαραίτητες «στοχαστικές προσαρμογές», που θα δίνουν μεγαλύτερο συντελεστή σε μαθήματα σχετικά με την κάθε σχολή, ως χαρακτηριστικό του πολύπλευρου και όχι του στεγανά εξειδικευμένου ανθρώπου, ναι. Στην Ελλάδα ένα μάθημα που εξετάζεται αποκτά κύρος και βαρύτητα, πόσο μάλλον σε πανελλαδικό επίπεδο, ενώ αυτό που δεν ανήκει στα γραπτώς εξεταζόμενα, χαρακτηριζόταν παλιά και παραμένει ουσιαστικά «δευτερεύον».
- Στις περισσότερες χώρες που γνωρίζω, η εξέταση στο γλωσσικό μάθημα, ακόμη και για την απόκτηση πιστοποιητικού γλωσσομάθειας, περιλαμβάνει και την εξέταση σε λογοτεχνικά κείμενα. Γιατί σε μία χώρα με τόσο πλούσια λογοτεχνική παράδοση να μη συμβαίνει αυτό;
- Διαθέτουμε τρία θαυμάσια εγχειρίδια Νεοελληνικής Λογοτεχνίας για το Λύκειο, τα οποία επιχειρήθηκε τα προηγούμενα χρόνια να παραγκωνιστούν, προκειμένου να εξυπηρετηθούν άλλες προτεραιότητες. Πρόκειται για ιδιαίτερα προσεγμένα ανθολόγια με εξαιρετικά εισαγωγικά σημειώματα που καλύπτουν την ανάγκη να γνωρίσει ο νέος άνθρωπος την ιστορία, τον πλούτο και τους σημαντικότερους εκπροσώπους της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας με χρονολογική σειρά. Παράλληλα, δεν αποκλείεται η επιλογή από τον εκπαιδευτικό της τάξης κειμένων που ο ίδιος κρίνει ότι συμβάλλουν στη λογοτεχνική παιδεία των μαθητών/τριών.
- Με βάση τα παραπάνω, ο φιλολογικός κόσμος θα έπρεπε να στηρίζει τη θεσμοθέτηση της επαναφοράς της Λογοτεχνίας ως πανελλαδικώς εξεταζόμενου μαθήματος και μάλιστα σε αδίδακτο κείμενο προκειμένου να αποφευχθούν οι στρεβλώσεις, η τυποποίηση και η μηχανιστική και άκριτη αποστήθιση έτοιμων ερμηνευτικών προσεγγίσεων
Πώς θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν οι όποιες δυσκολίες και τα προβλήματα που προκύπτουν από τη συνεξέταση δύο διακριτών αντικειμένων τα οποία χαρακτηρίζονται από υψηλότερο, σε σχέση με άλλα μαθήματα, βαθμό υποκειμενικότητας με πολλές αμφισβητήσεις, στην αξιολόγηση; Παραθέτω κάποιες σκέψεις και προτάσεις όσο το δυνατόν περισσότερο συνοπτικά και κωδικοποιημένα.
- Σκοπός της πολιτείας και των εκπαιδευτικών θα πρέπει να είναι η αναβάθμιση των δύο μαθημάτων προκειμένου τα παιδιά να μαθαίνουν, να κατανοούν και να χρησιμοποιούν όσο τον δυνατόν πληρέστερα τη γλώσσα της χώρας που ζουν, είτε είναι η μητρική τους είτε όχι, να έρθουν σε επαφή με τον πλούτο της και να γνωρίσουν τη λογοτεχνική της παράδοση, ν’ αγαπήσουν τη λογοτεχνία και να γίνουν επαρκείς αναγνώστες.
- Είναι μάλλον προσφορότερο να δίνεται μεγαλύτερο βάρος, στις ασκήσεις και στη βαθμολογία στη Νεοελληνική Γλώσσα, έτσι ώστε και η πολύ σημαντική πνευματική άσκηση, η περίληψη, και η παραγωγή λόγου να εκπονούνται με τη δέουσα επιμέλεια και συγκέντρωση χωρίς το άγχος του χρόνου, αλλά και χωρίς να υποβαθμίζονται. Θα μπορούσε η Λογοτεχνία να καλύπτει το 30% της βαθμολογίας. Όχι πάντως το 15% με μία μόνο άσκηση κι αυτή με τέτοια περιθώρια υποκειμενικότητας στην απάντηση και τη βαθμολόγηση.
- Οι απαιτήσεις στη Λογοτεχνία να είναι συντομότερες, σαφείς και πολύ συγκεκριμένες και να αφορούν την κατανόηση και τη λογοτεχνικότητα του κειμένου και όχι τη θεωρία της Λογοτεχνίας ή ερμηνευτικές προσεγγίσεις που ευνοούν την υποκειμενικότητα τόσο στην απάντηση όσο και στη βαθμολόγηση. Ευχής έργον θα ήταν να είναι σε θέση ο υποψήφιος να εντάξει το κείμενο σε μία ευρύτερη σχολή ή ρεύμα ή να του δίνονται τα χαρακτηριστικά της σχολής ή του λογοτέχνη και να τα εντοπίζει στο κείμενο. Ας μη ζητείται και εδώ παραγωγή λόγου.
- Να καταργηθούν επιτέλους τα μη λειτουργικά πλέον εγχειρίδια της «Έκφρασης – Έκθεσης», όπως και αυτό των «Θεματικών Κύκλων», και να αξιοποιείται περισσότερο το εξαιρετικό βιβλίο: «Γλωσσικές Ασκήσεις για το Λύκειο» και άλλο ανάλογο υλικό. Ο δε φάκελος: «Εμείς και οι άλλοι» χαρακτηρίζεται από θεματική μονομέρεια αν όχι και από ένα πνεύμα φρονηματισμού. Θα πρέπει αφενός να δημιουργηθούν περισσότεροι φάκελοι, αφετέρου να εμπιστευτεί η πολιτεία τον εκπαιδευτικό και να του δίνεται η δυνατότητα να αυτενεργήσει εκσυγχρονίζοντας τη διδασκαλία του και δημιουργώντας και αξιοποιώντας το δικό του υλικό προσαρμοσμένο στο επίπεδο της τάξης του.
- Παράλληλα, να προβλέπεται μία ώρα την εβδομάδα στο Γυμνάσιο και το Λύκειο για την κάλυψη των κενών των μαθητών ή εναλλακτικά να ενισχυθεί ο θεσμός της παράλληλης στήριξης και άλλων θεσμών αντισταθμιστικής εκπαίδευσης προκειμένου να μπορέσουν περισσότερα παιδιά να αποκτήσουν βασικές γνώσεις και δεξιότητες. Θα μπορούσε να αξιοποιηθεί η εμπειρία με τις απαραίτητες προσαρμογές από τον θεσμό του δεύτερου φιλολόγου στην τάξη στα ΕΠΑΛ προκειμένου να υπάρχει καλύτερο μορφωτικό αποτέλεσμα.
- Τέλος, η εξέταση στη Νεοελληνική Γλώσσα να περιοριστεί στις γλωσσικές γνώσεις και δεξιότητες και να απαλλαγεί από θέματα που αφορούν την τυπική λογική και άλλες, αμφιβόλου αξίας, θεωρητικές γνώσεις και δεξιότητες, όπως οι τρόποι πειθούς, η πειθώ σε διάφορα είδη λόγου, τα είδη συλλογισμού, η αξιολόγηση επιχειρήματος, οι τρόποι ανάπτυξης παραγράφου (όχι άλλο κάρβουνο!), η δομή παραγράφου και η θεωρία για το δοκίμιο. Ας δώσουμε βάρος να μάθουμε τα παιδιά να εκφράζουν με σαφήνεια και ακρίβεια τις σκέψεις τους και με σωστή ορθογραφία. Φα΄νεται πως αυτή είναι και η πρόθεση του Υπουργείου. Ας θεσμοθετηθεί και επίσημα. Πολύ περισσότερο όμως ας κάνουμε τη νέα γενιά να αποκτήσει μία καλύτερη σχέση με την ανάγνωση. Και σ’αυτό, αναμφισβήτητα η ενασχόληση με τη Λογοτεχνία έχει να προσφέρει πάρα πολλά. Ας μην το απεμπολήσουμε!
Τα φιλολογικά μαθήματα και η ανθρωπιστική παιδεία γενικότερα έχουν υποστεί τα προηγούμενα χρόνια μια άνευ προηγουμένου συρρίκνωση και υποβάθμιση. Αντί λοιπόν να ζητάμε την κατάργηση της συνεξέτασης της Λογοτεχνίας και της Γλώσσας, ας διεκδικήσουμε με ιδέες και προτάσεις τη συνολικότερη αναβάθμιση της Παιδείας υπερασπιζόμενοι τα μαθήματα που οξύνουν την κρίση, συντελούν στην γλωσσική, πνευματική και ηθική καλλιέργεια, πλουτίζουν τον συναισθηματικό κόσμο, ανοίγουν ορίζοντες… Κι αυτό συντελείται και με την αναβάθμιση της Λογοτεχνίας σε πανελλαδικώς εξεταζόμενο μάθημα για κάθε Ομάδα Προσανατολισμού. Κι όχι για το «καλόν του κλάδου», όσο, κυρίως, για το καλό του λαού και του τόπου, όπως λέγαμε παλιά. Αλήθεια, πόσο έχει να ωφεληθεί ο τόπος, ακόμη και η απλή καθημερινότητά μας, από ανθρώπους καλλιεργημένους, ανοιχτόμυαλους, ευαίσθητους, κριτικά σκεπτόμενους με ψηλό επίπεδο στα ελληνικά, γνώση και αγάπη για τον τόπο και τον πολιτισμό που γεννήθηκε σ’ αυτόν ό,τι σπουδές κι επιλέξουν; Σε μας που έλαχε να ζούμε, ακόμη, «στις αμμουδιές του Ομήρου», όπως το θαυμάσια το διατύπωσε ο Ελύτης στο «Άξιον Εστί», ας ξαναδούμε τη γλώσσα μας όπως της αξίζει, δηλαδή ποιητικά. Ως προϊόν ενός σπουδαίου πολιτισμού, όχι μόνο για τη …φουκαριάρα τη χώρα μας, αλλά και για τον υπόλοιπο κόσμο ως δική μας πολιτισμική συνεισφορά.
Τάσος Χατζηαναστασίου, Φιλόλογος
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 25/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
