Τα νέα προγράμματα σπουδών στη Γλώσσα και τη Λογοτεχνία για τα ΓΕΛ ήρθαν για να εφαρμοστούν σε ένα Λύκειο «κουρασμένο» από την αποστήθιση θεμάτων για Έκθεση εν είδει ετοίμων ιδεών. Ήρθαν για να μας «διευρύνουν», και τον εσωτερικό μας κόσμο και τον κόσμο εκεί έξω. Ήρθαν για τον σκοπό αυτό σε διευρυμένο ωράριο των 6 ωρών εβδομαδιαίως για να αποδείξουν ότι παιδιά από διαφορετικά κοινωνικά περιβάλλοντα και εκπαιδευτικές διαδρομές μπορούν να συμμετάσχουν και να επωφεληθούν αλλά και αυτό να είναι αρκετό, χωρίς περαιτέρω εξωσχολική βοήθεια. Ήρθαν για να μας αποδείξουν ότι μεταρρυθμίσεις τελικά γίνονται και από τις ανωτερες σχολικές βαθμίδες προς τα κάτω.
Τα νέα προγράμματα σπουδών ήρθαν για να δείξουν ότι μέσα από τα κείμενα των δικτύων, από τα παραγόμενα προφορικά και γραπτά κείμενα διαμορφώνουμε τη ζωή μας, επηρεάζουμε τη ζωή των άλλων, παράγουμε και παράγονται νοήματα, διαμορφώνουμε τη σκέψη μας και τις επικοινωνιακές μας διαδράσεις. Τα κείμενα συνομιλούν διανοητικά μεταξύ τους, συνομιλούν μαζί μας κι εμεις μεταξύ μας με αφορμή αυτά. «Τα κείμενα, παραγόμενα και προσλαμβανόμενα, είναι τρόπος ζωής, πλαίσιο μάθησης και κοινωνικής δράσης» όπως επισημαίνεται στον πρόλογο των σχολικών βιβλίων.
Ο στόχος; Να σταθείς κριτικά απέναντί στα κείμενα, να διερευνήσεις θέματα ενδιαφέροντα αλλά και επίκαιρα και τέλος, να συνθέσεις δικά σου κείμενα, να διαμορφώσεις τον προσωπικό σου λόγο. Να ξεκλειδώσεις φαντασιακά και δημιουργικά. Να αναπτύξεις τη «φιλαναγνωσία» νοούμενη όχι ως τελετουργικό ανάγνωσης βιβλίων αλλά ως πάθος για επικοινωνία και κατανόηση του «άλλου» και του «εαυτού».Να γίνεις εντέλει ένας εγγράμματος πολίτης.
Γιατί και η λογοτεχνία; Συχνά απαντούσαμε στο ερώτημα «γιατί ένας γιατρός χρειάζεται να εξετάζεται στη λογοτεχνία»: γιατί ένας γιατρός θα γίνει καλός γιατρός εάν είναι πρωτίστως καλός άνθρωπος και καλός άνθρωπος θα είναι αυτός που έχει καλλιεργήσει τις γνώσεις, το πνεύμα αλλά και το συναίσθημα και το ήθος. Η λογοτεχνία συμβάλλει στη διαμόρφωση ακριβώς αυτού του ανθρώπου, γιατί ανθρωπιστικό επάγγελμα είναι και αυτό του γιατρού και όλα τα επαγγέλματα κατά κάποιο τρόπο. Γιατί η ζωή δε θέλει μόνο εξηγήσεις αλλά και να διαμορφώνει συνειδήσεις και αισθήσεις. Το επέδειξαν οι υποψήφιοι των φετινών εξετάσεων: ανταποκρίθηκαν ικανοποιητικά στο ερώτημα που αφορούσε τη λογοτεχνία παρά τις φωνές διαμαρτυρίας. Τελικά, τόσο η υπερηφάνεια όσο και η αμφισβήτηση για αυτά που δε γνωρίζεις ως αξία, μικρή αξία και επιρροή έχουν.
Ο Φάκελος υλικού παρείχε την επιλογή ποικίλων κειμενικών ειδών, ύφους, ιστορικών περιόδων, συγγραφέων ή ομιλητών, με πλούσιο λεξιλόγιο και ποικιλία θεμάτων, προβληματισμών, συναισθημάτων, εμπειριών και επιχειρημάτων και όλα αυτά μαζί αποτέλεσαν ένα δίκτυο συνομιλιών, όπως δείχνει και ο τίτλος του φακέλου «Δίκτυο κειμένων».
Η παραγωγή των νοημάτων μέσα από τα κείμενα προϋποθέτει να είσαι καλός «χειριστής» της γλώσσας σου, να έχεις μάθει εντέλει μέσα από τη συνειδητοποίηση των γλωσσικών δομών της μητρικής σου γλώσσας, να σκέφτεσαι πάνω στη γλώσσα σου, να έχεις αναπτύξει τη λεγόμενη μεταγλωσσα. Μαθαίνω να σκέφτομαι πάνω στη γλώσσα μου σημαίνει ότι μαθαίνω να σκέφτομαι. Τότε μόνο κάνω ασυνείδητα καλές ή συνειδητά -σαφώς καλές- γλωσσικές επιλογές για να πετύχω τον επικοινωνιακό μου στόχο. Επιλέγω από τα διάφορα γλωσσικά επίπεδα ανάλυσης: από το φωνητικό- φωνολογικό, από το μορφολογικό, από το λεξιλόγιο, τη σύνταξη, τη σημασιολογία και τέλος από την πραγματολογία. Όλα αυτά αποτυπώθηκαν επιγραμματικά στο γλωσσάρι του Δικτύου αλλά ουσιαστικά προϋπέθεταν εμβάθυνση και κατανόηση στοιχείων μέσα από τη γραμματική του Σ Χατζησαββίδη για το Γυμνάσιο. Στοιχεία όλων των επιπέδων γλωσσικής ανάλυσης υπήρχαν στο γλωσσάρι, ωστόσο αναλυτικά τα έβρισκε κανείς κυρίως και στη Γραμματική. Μέσα από τη συνειδητοποίηση αυτών των επιπέδων και γλωσσικών δομών καλούνται οι μαθητές να καταλάβουν ότι μπορώ να εκφράζω τα πάντα με διαφορετικές γλωσσικές επιλογές για να πετύχω διαφορετικούς σκοπούς: να πείσω, να εκφράσω, να καθοδηγήσω, να εξηγήσω, να περιγράψω ή να αφηγηθώ. Ο κάθε στόχος δικαιολογείται από τις γλωσσικές επιλογές που κάνω. Εάν μάθω να τα διακρίνω και να ερμηνεύω, να τα χρησιμοποιώ κι εγώ εξίσου αποτελεσματικά, τότε έχω μάθει να εκφράζομαι και να σκέφτομαι.
Όλα αυτά βέβαια προϋποθέτουν ένα άγνωστο κείμενο, όχι τυποποιημένο, όχι «εκθεσαδικο» όπως τα αναμασημένα και βαρετά που είχα μέχρι τώρα. Γιατί η ζωή εκεί έξω άγνωστη μας επιφυλάσσεται και πρέπει να εξοπλίσω το μυαλό και την ψυχή μου για αυτό.
Το άγνωστο κείμενο είναι η τάση όλων των νέων προγραμμάτων σπουδών, όπως έγινε φέτος και για τα Αρχαία Ελληνικά, το ίδιο πρέπει να ακολουθήσουν και τα νέα προγράμματα σπουδών των Λατινικών. Όπως και κάθε εξέταση που βασίζεται σε αποστήθιση ολόκληρων βιβλίων, όπως γινόταν στο μάθημα της Ιστορίας και της Κοινωνιολογίας, θα πρέπει να αλλάξει.
Στην πορεία της διδασκαλίας του μαθήματος ο διδάσκων έπρεπε να εντάξει τη Θεωρία της Λογοτεχνίας αλλά και της Γλώσσας, στο βαθμό που του επέτρεπε κάθε κείμενο, στη χρονική στιγμή που έπρεπε, να συνδεθεί αποτελεσματικά με προηγούμενη γνώση και πρωτίστως με τα ίδια τα κείμενα. Έπρεπε να προβληματίσει και να διδάξει τη θεωρία μέσα από τη συζήτηση και την ερμηνεία των κειμένων μέσα στη σχολική αίθουσα και μετά να ελέγξει για την αποτελεσματικότητα του νέου τρόπου διδασκαλίας μέσα από την παραγωγή προφορικών και γραπτών κειμένων των μαθητών. Για όλα αυτά υπήρχε ο χρόνος των 6 ωρών. Πότε πριν στο παλιό δίωρο της έκθεσης έγραφαν οι μαθητές μέσα στην τάξη και πόσοι έφερναν γραπτά κείμενα από το σπίτι; Ελάχιστοι. Τώρα πόσοι ανταποκρίθηκαν; Οι 25 από τους 26 μαθητές έγραφαν κάθε φορά όσα ζητούσαμε. Πόσοι συμμετείχαν στον διάλογο; 20 στους 26 μαθητές, γιατί πάντα υπάρχει κάποιος στεναχωρημένος, νυσταγμένος, αλλά δεν πειράζει, δε συμμετέχει, κοινωνός γίνεται πάντως. Υπάρχει χρόνος ακόμη και για ανατροφοδότηση και συζήτηση των λαθών. Συζητάμε έντονα και προβληματιζόμαστε, ενίοτε γελάμε, χαιρόμαστε για τα όλο και καλύτερα κείμενα που γράφουμε.
Κάτι καλά κάνουμε εμείς των θεωρητικών τελικά. Γιατί τα παιδιά μας εμπιστεύτηκαν και μας ακολούθησαν για όσα τους διαβεβαιώναμε ότι χρειάζονται για να πετύχουν γενικά. Λίγο που είχαν τα κείμενα ενδιαφέρον, λίγο που συζητούσαμε και προβληματιζόμασταν για όσα μέχρι τώρα δεν είχαμε την άδεια και την ελευθερία ίσως, λίγο που γελούσαμε και δώσαμε αγάπη, λίγο που τους κάναμε να πιστέψουν ότι ο κάθε άνθρωπος μπορεί να μάθει να σκέφτεται και να εκφράζεται στη γλώσσα του, μπορεί να μάθει να σκέφτεται πάνω στη γλώσσα του και στη γλώσσα και τη σκέψη των άλλων, να αγγίξει τους άλλους και τον εαυτό του. Μπορεί να εκφραστεί αποτελεσματικά ακόμη και για κάτι που δε θα έχει πιθανόν την εμπειρία, όπως συνέβη με την παραγωγή λόγου στις φετινές Πανελλαδικές εξετάσεις. Πετυχαίνει όχι αυτός που σίγουρα έχει κάποια αναγνωστική εμπειρία για να αφηγηθεί, αλλά αυτός που θα εκφράσει με το καλύτερο τρόπο τις ευεργετικές συνέπειες μιας εμπειρίας ανάγνωσης που θα φανταζόταν ότι θα είχε.
Ενάντια στις παλιές μεθόδους αποστήθισης θεμάτων έκθεσης ήταν και η αύξηση του αριθμού των παραγόμενων κειμένων αλλά με την ταυτόχρονη μείωση της έκτασής τους και υπάρχουν περιθώρια για ακόμη μεγαλύτερη μείωση. Υπάρχουν και περιθώρια για ακόμη μεγαλύτερο βαθμό συνομιλίας των παραγόμενων με τα δοσμένα προς εξέταση κείμενα.
Πώς ανταποκρίθηκαν οι φροντιστές σε όλο αυτό; Η πλειοψηφία τους, όπως και αυτή των ιδιωτικών σχολείων αρνήθηκαν πεισματικά να επιμορφωθούν, να ενημερωθούν και να ακολουθήσουν τα νέα προγράμματα σπουδών. Είναι το πείσμα ίσως του ανίδεου που προτιμάει να ακολουθεί την πεπατημένη, παρά να παραδεχτεί ότι μπροστά στο νέο οι μαθητές καλούνται να αναπτύξουν αυτό που ορίσαμε πιο πάνω ως «φιλαναγνωσία», όσο οι ίδιοι επιμένουν σε παλαιές μεθόδους αποστήθισης. Η επιμονή έφτασε σε σημείο να υποτιμάται και να υπονομεύεται το δημόσιο σχολείο, τόσο με λόγια όσο και με φροντιστηριακά μαθήματα παράλληλα με την εξ αποστάσεως διδασκαλία τον καιρό της καραντινας, ώστε τελικά να παρεμποδίζεται και να ακυρώνεται η εκπαιδευτική διαδικασία του δημόσιου σχολείου.
Οι μαθητές ωστόσο μας εμπιστεύτηκαν και παρακολούθησαν τα μαθήματα με το άνοιγμα των σχολείων γιατί έβλεπαν όσα δεν τους προσέφεραν αλλού. Μια εβδομάδα πριν τις Πανελλαδικές εξετάσεις, αφού ήταν αργά για τα δάκρυα που φαινόταν ότι σύντομα και βέβαια θα κυλήσουν, αυξήθηκαν οι πιέσεις προς το υπουργείο να μη δοθούν ερωτήματα που θα εμπεριείχαν γλωσσικές επιλογές. Το υπουργείο φαίνεται ότι υπέκυψε και έδωσε θέματα εξετάσεων που ναι μεν βασίζονται στα νέα προγράμματα σπουδών, ωστόσο απέφευγαν όσα δε διδάχτηκαν έξω από το σχολείο για να ικανοποιηθούν όσοι δεν ήθελαν να μάθουν κι ας είχαν μάθει πια καλά τα παιδιά στην τάξη του δημοσίου σχολείου. Ήρθε βέβαια η ώρα που όλοι καταλάβαμε για τα καλά ότι τελείωσε πια το «πιάνω το θέμα», παρά μόνο ίσως να υπάρχει το «πιάνω το νόημα».
Τα νέα προγράμματα σπουδών στο μάθημα της Γλώσσας και της Λογοτεχνίας αυτό ακριβώς πετυχαίνουν: να μας μάθουν να εκφράζομαστε, να σκεφτόμαστε, να επικοινωνουμε, να κρίνουμε, να πείθουμε, να αισθανομαστε. Μας έδωσαν ένα δίκτυο με πολύ καλή επιλογή κειμένων, μας έδωσαν το χρόνο που χρειαζόμαστε για όλα αυτά. Γιατί η γλώσσα είναι και χρόνος. Μας έδωσαν ένα διαφορετικό τρόπο να βλέπουμε τη γλώσσα και τη Γλώσσα ως μάθημα, τη Λογοτεχνία όχι ως «λογοτεχνικό κανόνα» αλλά ως σημασιοδότηση μιας πραγματικότητας όπως θα μπορούσε να είναι.
Η Γλώσσα και η Λογοτεχνία είναι άνοιγμα προς τον εαυτό μας και προς τον κόσμο και για να ανοίξεις πρέπει να έχει κάποιος όραμα γι αυτό. Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε στην προηγούμενη ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας και στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο ότι είχαν όραμα και αυτό αποτυπώθηκε στα νέα προγράμματα σπουδών. Και ευχόμαστε κάθε προσπάθεια για αλλαγές σε προγράμματα σπουδών άλλων μαθημάτων που θα επιλέξει η νέα ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας, να διαπνέονται εξίσου από ένα όραμα για την Παιδεία.
*Εκπαιδευτικός ΓΕΛ Αρχαγγέλου Ρόδου
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 18/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
