Φέτος, ήταν η σειρά της χημείας να αποτελέσει αντικείμενο έντονου διαλόγου ανάμεσα σε καθηγητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, φροντιστών αλλά και ανθρώπους που δεν έχουν σχέση με το αντικείμενο της χημείας, οι οποίοι μετατράπηκαν σε «ρήτορες» των κοινωνικών μέσων δικτύωσης. Τελικά όμως τι ισχύει, υπήρχαν όντως θέματα εκτός ύλης, κακώς διατυπωμένα, με λάθη ή ελλιπείς εκφωνήσεις; Ας δούμε αναλυτικά όλα τα υπό «αμφισβήτηση» θέματα.
Θέμα Α1: εξετάζει την ισχύ των βάσεων σε υδατικά διαλύματα. Πολλοί ισχυρίστηκαν ότι το μεθόξυ νάτριο (CH3ONa) είναι εκτός ύλης, χμμ...για να ανατρέξουμε στο σχολικό βιβλίο να το διαπιστώσουμε ιδίοις όμμασι σελίδα 148 τεύχος Β΄ «Ισχυρές βάσεις κατά Brönsted - Lowry είναι π.χ. το ιόν ΝΗ2- , το ιόν Ο2-, το ιόν CH3O-, οι οποίες δεν είναι τόσο οικείες στους περισσότερους από μας». Οπότε είναι εντός ύλης και το θέμα ζητούσε μόνο να βρεθεί το διάλυμα με το μεγαλύτερο pH, δηλαδή ποια είναι η ισχυρότερη βάση λαμβάνοντας ο μαθητής υπόψιν και τη συγκέντρωση. Δε ζητούσε κάτι φοβερά εξεζητημένο. Θα μου πείτε είναι εύκολο για Α1., θα σας απαντήσω όχι! Αυτό όμως δε σημαίνει ότι πρέπει να αποτελέσει αιτία να τιναχθούν οι πανελλήνιες στον άερα επειδή όπως λέει και το σχολικό βιβλίο το ιόν CH3O-, δεν είναι τόσο οικείο στους περισσότερους από εμάς. Προφανώς λοιπόν ξέφυγε (και κακώς) από τη προσοχή κάποιων. Το βιβλίο το σαρώνουμε από άκρη σε άκρη, ο μαθητής πρέπει να έχει μελετήσει ότι εμπεριέχεται στην ύλη, μαζί με τα σχήματα.
Θέμα Α2: Το δεύτερο ερώτημα που απασχόλησε είναι εντός ύλης και εξετάζει τις γνώσεις του μαθητή στο κεφάλαιο των διαμοριακών δυνάμεων. Το σχολικό βιβλίο (σελ. 13 Τεύχος Α΄) λέει: «Γενικώς τα ευθύγραμμα μη πολωμένα μόρια εμφανίζουν ισχυρότερους δεσμούς από... Ως παράδειγμα φέρνουμε το κανονικό πεντάνιο, που έχει Σ.Ζ. περίπου 5 °C μεγαλύτερο από το αντίστοιχο του 2,2-διμεθυλοπροπανίου». Όχι μόνο είναι εντός ύλης, αλλά περιέχει παράδειγμα από οργανική χημεία (να υπενθυμίσω ότι οι μαθητές στη β΄ λυκείου έχουν διδαχθεί οργανική χημεία που φτάνει και περισσεύει για να ασχοληθούν με τις ενώσεις του θέματος Α2).
Θέμα Α5 3: ζητάει από τον μαθητή να απαντήσει αν το ηλεκτρόνιο στο 1s ατομικό τροχιακό του C, βρίσκεται στην ίδια απόσταση (κατά μέσο όρο) με το αντίστοιχο ηλεκτρόνιο στο 1s ατομικό τροχιακό του Η. Πρόκειται για ερώτημα που εξετάζει τη κριτική ικανότητα του μαθητή και θυμίζει πανεπιστημιακό θέμα 1ου έτους με ασάφειες (εσκεμμένα), ώστε ο μαθητής να πρέπει να διαβάσει πολύ προσεκτικά τι του δίνεται, ώστε να αξιοποιήσει όλες τις πληροφορίες που έχει. Ο μαθητής σκεπτόμενος τον μεγαλύτερο ατομικό αριθμό του άνθρακα (άρα και ισχυρότερη έλξη) «καθαρίζει» εύκολα και απαντάει ότι είναι λάθος. Το ότι τα πρωτόνια του πυρήνα έλκουν τα ηλεκτρόνια αναφέρεται στο σχολικό βιβλίο ουκ ολίγες φορές. Επίσης στη σελίδα 214 και στη παράγραφο Αρχή Ελαχίστης Ενέργειας αναφέρεται σχετικά με τα πολυηλεκτρονιακά άτομα τα εξής: «...υπάρχει διαφορά στη διαδοχή των ενεργειακών σταθμών του ηλεκτρονίου...Για το λόγο αυτό διαφοροποιούνται οι ενεργειακές στάθμες των υποστιβάδων της ίδιας στιβάδας, όπως φαίνεται στο διπλανό σχήμα». Το θέμα Α5 3 είναι εντός ύλης, αλλά θα μπορούσε για καθαρά διδακτικό σκοπό να αναφέρεται σε υδρογονοειδές άτομο και όχι σε άτομο άνθρακα όπου μπλέκει και ο ηλεκτρονιακός συσχετισμός (αλληλεπιδράσεις μεταξύ ηλεκτρονίων). Θα μπορούσε όμως μία τέτοια παραλλαγή να στηριχθεί από το σχολικό βιβλίο; Η απάντηση είναι πως όχι, διότι το σχολικό βιβλίο αν και αναφέρει τα υδρογονοειδή (σελ. 214) καθώς και ότι «Με βάση την εξίσωση Schrödinger υπολογίζεται η ενέργεια Εn (συνολική ενέργεια του ηλεκτρονίου) η οποία βρίσκεται σε πλήρη ταύτιση με αυτή που προσδιόρισε ο Bohr» (σελ. 207) ξεχνάει να αναφέρει την έκφραση για την Εn που προκύπτει από την εξίσωση Schrödinger η οποία είναι όμοια με εκείνη από τη θεωρία του Bohr που αναφέρει στη σελίδα 204. Στον τύπο αυτό της Εn υπάρχει ο όρος Ζ2 (ατομικός αριθμός) του οποίου η τιμή όσο μεγαλώνει τόσο μικραίνει η Εn και άρα το ηλεκτρόνιο θα πλησιάζει περισσότερο στον πυρήνα (σελ. 204 του σχολικού βιβλίου).
Θέμα Β3: Ένα έξυπνο θέμα, που εξετάζει το κεφάλαιο της χημικής ισορροπίας, μέσα από ένα εργαστηριακό παράδειγμα συμπλόκων του νικελίου. Είναι εντός ύλης τα σύμπλοκα; Η απάντηση είναι όχι! Υπάρχει κάποια αναφορά μέσα στο σχολικό βιβλίο; Σελίδα 109 και 110 στο κεφάλαιο της χημικής ισορροπίας υπάρχει αναφορά σε σύμπλοκες ενώσεις του κοβαλτίου (Co)! Το σχολικό βιβλίο καλύπτει τον μαθητή γύρω από το τι είναι σύμπλοκο; Ούτε κατά διάνοια! Τι μας οδήγησε στο να δούμε σύμπλοκα στις πανελλήνιες εξετάσεις; Η αδικαιολόγητη μείωση της ύλης! Θα πείτε κάποιοι και αν δεν είχε περικοπεί η ύλη μήπως θα ήταν ακόμη χειρότερα τα πράγματα; Μάλλον το αντίθετο ισχύει, αφού σε μία απλωμένη ύλη δεν ασχολείσαι με ξεχασμένα σχήματα του βιβλίου αριστερά και δεξιά. Εν τούτοις το θέμα Β3 λύνεται χωρίς να απαιτεί από το μαθητή να κατέχει την έννοια των συμπλόκων.
Θέμα Γ4: παραπονέθηκαν οι περισσότεροι (και δικαίως) ότι δε δόθηκε η Κα2 του οξέος και ότι χωρίς να γνωρίζει ο μαθητής ότι ισχύουν οι γνωστές προσεγγίσεις ή χωρίς τη χρήση υπολογισμών (θα κατέληγε ότι x < 0.5) δε μπορούσε να απαντηθεί το συγκεκριμένο θέμα. Ο μαθητής λοιπόν έπρεπε να εκμεταλλευτεί ότι δεδομένο του έδινε η άσκηση (ουσιαστικά ότι το H2SO4 είναι ασθενές στον δεύτερο ιοντισμό του) και να λύσει την άσκηση με «μαντεψιές». Όλο το Γ θέμα ήταν γενικά μέτριο, με πολλές πράξεις και στριμωγμένα ερωτήματα, όχι ιδιαίτερα έξυπνο, ενώ πολλά παιδιά παραπονέθηκαν ότι έχασαν πολύτιμο χρόνο στο θέμα αυτό με αποτέλεσμα να μην προλάβουν να ασχοληθούν όπως έπρεπε με το Δ θέμα.
Θέμα Δ2 και Δ3: Το θέμα Δ εξέτασε κυρίως την έννοια της απόδοσης χωρίς όμως να περιέχει κάτι εκτός ύλης ή κάτι λάθος, αφού ήταν ξεκάθαρο το τι δίνει και τι ζητάει. Συγκεκριμένα στο θέμα Δ2 αναφέρεται στη παραγωγή καθαρού αλουμινίου με ηλεκτρόλυση καθαρής αλουμίνας και δίνει δύο παράλληλες αντιδράσεις (τις 6 και 7) στις οποίες οφείλεται η ελάττωση της απόδοσης της αντίδρασης (1), αλλά και η φθορά των ηλεκτροδίων του γραφίτη (αυτό φυσικά δεν το λέει και καλά κάνει). Στο θέμα Δ3 αυτό που δίχασε κυρίως τους χημικούς είναι το ερώτημα ii), όπου στη χημική εξίσωση (8) που περιείχε, αναγράφονται (θεωρώ κακώς) τα παραπροϊόντα, τα οποία θα μπορούσαν να αναφέρονται μόνο με λόγια στην εκφώνηση. Η σωστή απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι μόνο τα 5.4 kg CH3COOH.
Συμπερασματικά τα θέματα των πανελληνίων εξετάσεων της χημείας κρίνονται απαιτητικά, χωρίς την απαραίτητη κλιμάκωση αφού το Γ θέμα υπερισχύει χρονικά των υπολοίπων, ενώ απαιτούν και κριτική ικανότητα από τους μαθητές. Όπως ανέλυσα και παραπάνω, δεν ζητείται κάτι εκτός ύλης ή «εκτός πραγματικότητας» ή εκτός σχολικού βιβλίου, εκτός από το ερώτημα Γ4 που κρίνεται ελλιπές και τη θεματολογία με τα σύμπλοκα στο Β3. Μήπως εν τέλει τις τελευταίες ημέρες και για άλλη μία χρονιά, διυλίζουμε τον κώνωπα και...ψάχνοντας να βρουμε λάθη επί λαθών, αλλάζοντας διαρκώς απόψεις και ανακαλύπτοντας συνέχεια εκτός ή εντός ύλης θέματα; Πόσο καλό κάνει αυτό στο θεσμό των πανελληνίων εξετάσεων και πόσο επηρεάζει τη ψυχολογία των παιδιών που έδωσαν φέτος, αλλά και σε αυτά που θα δώσουν στην επαναληπτική του Σεπτέμβρη ή του χρόνου και θα έχουν στο μυαλό τους ότι απλά κάποιοι παίζουν μαζί τους και θέλουν να τους κάνουν τη ζωή δύσκολη; Καλό θα ήταν να είμαστε πιο εγκρατείς και να ζυγίζουμε καλύτερα τα δεδομένα, πριν ξεκινήσουμε να ρίχνουμε τα βέλη μας προς πάσα κατεύθυνση. Οι μαθητές θα πρέπει να καταλάβουν ότι όσο δύσκολα και να είναι τα θέματα της χημείας, είναι όλοι στην ίδια μοίρα και κανείς δε παίζει παιχνίδια πίσω από τη πλάτη τους.
Υ.Γ. Η χημεία του δευτεροβάθμιου εκπαιδευτικού συστήματος νοσεί, λόγω έλλειψης σχολικών εργαστηρίων, λόγω ενός σχολικού βιβλίου 20ετίας το οποίο πρέπει κάποια στιγμή όχι απαραίτητα να αλλάξει αλλά να αναβαθμιστεί, δηλαδή να αποσαφηνιστούν ορισμένες έννοιες και να περιλαμβάνει νέα και πιο διαδραστικά σχήματα, η ύλη του μαθήματος θα πρέπει να απλωθεί και στις άλλες τάξεις του λυκείου και να γίνεται που και που αξιολόγηση των καθηγητών, από τα σχολεία μέχρι και τα πανεπιστήμια.
Ο Διδάκτωρ και Καθηγητής Χημείας
Αλέξανδρος Περιβολάρης
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 25/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
