Η πιστοποίηση της παιδαγωγικής και διδακτικής επάρκειας όσων φοιτούν σε Τμήματα που παρέχουν στους αποφοίτους τους την δυνατότητα διορισμού στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση απασχολεί για περίπου τρεις δεκαετίες το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Από την παλαιότερη πεποίθηση ότι μόνο η γνώση του περιεχομένου της διδασκαλίας συγκεκριμένων γνωστικών αντικειμένων (π.χ. γλώσσα, φυσικές επιστήμες, τέχνες) αρκεί για την ανάληψη εκπαιδευτικού έργου στο σχολείο, η εκπαιδευτική πολιτική άρχισε να υιοθετεί τα τελευταία χρόνια διαφορετικά σενάρια που όριζαν τον χρόνο, το περιεχόμενο, τους τρόπους αλλά και τους φορείς που εμπλέκονταν στην συγκρότηση των προγραμμάτων λήψης της παιδαγωγικής επάρκειας. Με το άρθρο 99 του πρόσφατα ψηφισμένου ν. 4597 ορίζεται με απόφαση της Συγκλήτου ο τίτλος, ο σκοπός, τα αναμενόμενα μαθησιακά αποτελέσματα, το πρόγραμμα σπουδών, τα μαθήματα, οι κατηγορίες των φοιτητών και των πτυχιούχων που γίνονται δεκτοί, τα κριτήρια εισδοχής στο πρόγραμμα, η επιτροπή επιμέλειας του προγράμματος κ.α. Στη μεταβατική διάταξη (άρθρο 456) αναφέρεται ότι τα υπάρχοντα προγράμματα σπουδών παιδαγωγικής και διδακτικής επάρκειας (ΠΠΔΕ) θα καταργηθούν στις 31.8.2023 και άρα με αυτόν τον τρόπο ο νόμος επιβάλλει σχεδόν άμεσα την δημιουργία ενός ειδικού προγράμματος παιδαγωγικής και διδακτικής επάρκειας ανά Πανεπιστήμιο. Όλες οι προσπάθειες μιας θεσμικής διευθέτησης του ζητήματος αναγνωρίζονται επί της αρχής ως θετικές προσπάθειες, λαμβάνοντας υπόψη το ευρωπαϊκό και διεθνές συγκείμενο. Όμως, ο τρόπος σύνταξης σημαντικών διατάξεων του άρθρου 99, χωρίς διαβούλευση και ανταλλαγή απόψεων, εγείρει βασικά ζητήματα, τα οποία αναδεικνύουμε παρακάτω:
1ο: Μία σημαντική αλλαγή που επέρχεται αφορά την διάρκεια του προγράμματος από ένα εξάμηνο που ήταν μέχρι τώρα σε έναν χρόνο. Η πρώτη απορία που δημιουργείται είναι πού θα βρεθεί αυτός ο ένας επιπλέον χρόνος. Θα πρέπει να αφιερωθεί μετά τη λήψη του πτυχίου και το πέρας των τετραετών σπουδών; Αν ισχύει αυτό, οι σπουδές των εκπαιδευτικών γίνονται σιωπηρά πενταετείς. Αν πάλι μπορεί να γίνει κατά το τέταρτο έτος σπουδών του βασικού πτυχίου, είναι δύσκολο να φανταστούμε έναν τόσο σκληρά εργαζόμενο φοιτητή ή φοιτήτρια που θα καταφέρει σε ένα έτος να ολοκληρώσει και τα 60 ECTS που θα του απομένουν για το πτυχίο και τα 60 ECTS του ΠΠΔΕ. Οι φοιτητές και οι φοιτήτριες αποτρέπονται από την λήψη της επάρκειας στο πρώτο τους πτυχίο καθότι προκειμένου να συμμετέχουν στο ειδικό πρόγραμμα θα πρέπει ήδη να έχουν λάβει 180 ECTS – να έχουν δηλαδή ολοκληρώσει τουλάχιστον 3 έτη σπουδών. Θα μπορούσε η δυνατότητα αυτή να δίνεται από το δεύτερο έτος σπουδών και οι φοιτητές/τριες να μοιράσουν τον φόρτο εργασίας λήψης των μαθημάτων επάρκειας σε τρία έτη.
2ο: Η επιμήκυνση της διάρκειας των ΠΠΔΕ έγινε χωρίς να έχουν εντοπιστεί δυσλειτουργίες στα προηγούμενα ΠΠΔΕ, χωρίς διαβούλευση με τα οικεία τμήματα και χωρίς τον καθορισμό του περιεχομένου των ΠΠΔΕ ώστε να εξασφαλιστεί ο ουσιαστικός τους ρόλος για την επιτυχή ανάληψη εκπαιδευτικού έργου στα σχολεία. Στο άρθρο 99 δεν ορίζονται με σαφήνεια οι προϋποθέσεις και το πλαίσιο προσόντων που θα πρέπει να κατέχουν όσοι και όσες θα εργαστούν εν δυνάμει ως εκπαιδευτικοί στα σχολεία. Το μόνο σημείο που το πλαίσιο αυτό καθορίζεται με αδρές γραμμές είναι στην παράγραφο 5 ββ) του άρθρου 99 που ορίζει ως κριτήριο αξιολόγησης του προγράμματος από την ΕΘ.Α.Α.Ε. «την καταλληλότητα και τη συνάφεια των μαθημάτων, τα οποία καλύπτουν θεματικές ενότητες σχετικές με την παιδαγωγική και ψυχοπαιδαγωγική, τη διδασκαλία και μάθηση, τη διδακτική και πρακτική άσκηση, καθώς και τη συνάφεια των μαθησιακών αποτελεσμάτων του προγράμματος με τις ανάγκες διδασκαλίας των προγραμμάτων σπουδών της εκπαίδευσης». Άρα, μπορεί, για παράδειγμα, μια Σύγκλητος να αποφασίσει ότι η πρακτική άσκηση είναι επαρκής αν γίνει μόνο με μικροδιδασκαλίες στον χώρο του Πανεπιστημίου, χωρίς δηλαδή την ανάληψη εκπαιδευτικού έργου σε σχολική τάξη. Μπορεί να αποφασίσει ότι η πρακτική άσκηση των υποψηφίων για απόκτηση επάρκειας θα περιλαμβάνει μόνο παρατηρήσεις και όχι υλοποίηση και αξιολόγηση σχεδιασμών στο πεδίο της εκπαιδευτικής πράξης στα σχολεία. Μπορεί να αποφασίσει ότι η πρακτική άσκηση θα γίνεται με την μορφή τοποθέτησης στα σχολεία αλλά χωρίς εποπτεία. Μπορεί να αποφασίσει ότι η πρακτική άσκηση θα πιστώνεται με 10 ή 20 ή 30 πιστωτικές μονάδες. Από τα παραπάνω καταλαβαίνουμε ότι οι επιλογές των Συγκλήτων και η εξειδίκευσή τους από την επιτροπή προγράμματος σπουδών, χωρίς ένα σαφές πλαίσιο, θα καθορίσουν διαφορετικά προγράμματα σπουδών επάρκειας και δεν θα προσφέρουν τα ίδια προσόντα στους αποφοίτους τους. Αυτό θα οδηγήσει σε πληθώρα διαφορετικών ΠΠΔΕ χωρίς να εξασφαλίζεται ότι όλοι και όλες που δυνητικά θα εργαστούν στην εκπαίδευση έχουν ένα κοινό πλαίσιο αναφοράς προσόντων και προϋποθέσεων. Με αυτόν τον τρόπο όμως δεν εξασφαλίζεται ούτε η υψηλού επιπέδου ποιότητα των προγραμμάτων σπουδών, ούτε οι κοινές παραδοχές, γνώσεις και ικανότητες που θα πρέπει να έχουν όσοι θα κληθούν να διδάξουν στα σχολεία.
Υπάρχει λοιπόν ανάγκη για θεσμοθέτηση ενός δυναμικού πλαισίου προσόντων που θα διατρέχει την αρχική εκπαίδευση όλων των εκπαιδευτικών, την ένταξη στο επάγγελμα και την επιμόρφωση. Το πλαίσιο αυτό μπορεί να προκύψει μέσα από την διαβούλευση των οικείων Τμημάτων και την αξιοποίηση πλήθους επιστημονικά τεκμηριωμένων προτάσεων για την εκπαίδευση των υποψηφίων εκπαιδευτικών που έχουν διαμορφωθεί από τα Πανεπιστημιακά Τμήματα αλλά και την ευρύτερη διεθνή εμπειρία και βιβλιογραφία εξασφαλίζοντας την προετοιμασία εκπαιδευτικών που θα μπορούν να ανταποκριθούν στις πολύπλοκες και πολύπλευρες απαιτήσεις μιας σύγχρονης εκπαίδευσης. Έτσι τα ΠΠΔΕ θα έχουν ένα κοινό πλαίσιο περιεχομένου και οργάνωσης του φόρτου εργασίας του προγράμματος διασφαλίζοντας ένα πυρηνικό curriculum αναφοράς.
3ο: Ακόμα, για την πρόβλεψη της δυνατότητας για εξ αποστάσεως παροχή εκπαίδευσης στα ΠΠΔΕ είναι σημαντικό να τεθούν συγκεκριμένοι όροι που δεν θα υπονομεύσουν την ουσία του προγράμματος, όπως για παράδειγμα η εξ αποστάσεως υλοποίηση της πρακτικής άσκησης ή και η εξ ολοκλήρου εξ αποστάσεως παροχή του ΠΠΔΕ.
4ο: Ένα ακόμα ερώτημα είναι ποιες θα είναι οι συνέπειες ενός προγράμματος παιδαγωγικής επάρκειας ανά Πανεπιστήμιο για την πρόσβαση των ενδιαφερομένων σε αυτό. Το ζήτημα προκύπτει, καθώς από το νέο θεσμικό πλαίσιο προκαλούνται πρακτικά ζητήματα εξυπηρέτησης των χιλιάδων ενδιαφερομένων για την παρακολούθηση των ΠΠΔΕ. Χρειάζεται ειδική μέριμνα σε κάθε Πανεπιστήμιο για την έγκαιρη εξυπηρέτηση των ενδιαφερομένων που επιθυμούν να λάβουν το ΠΠΔΕ κατά την διάρκεια του πρώτου τους πτυχίου. Η πιθανή χρηματοδότηση που προβλέπεται στο άρθρο 99 από προγράμματα ΕΣΠΑ ή άλλους πόρους σημαίνει κατά κύριο λόγο την πρόσληψη συμβασιούχων για την διδασκαλία στο πρόγραμμα. Αντί λοιπόν να αυξηθούν οι διορισμοί μελών Δ.Ε.Π. και απαραίτητου διοικητικού προσωπικού στα Πανεπιστήμια που μπορούν να καλύψουν και τις ανάγκες του ΠΠΔΕ επιλέγονται λύσεις ενίσχυσης εργασιακών σχέσεων επισφάλειας.
5ο: Επιπλέον, η ρύθμιση του άρθρου 99 προβλέπει την επιλογή των υποψηφίων για την παιδαγωγική επάρκεια με βάση κριτήρια που θα προτείνονται από την Επιτροπή που θα επιμελείται το ΠΠΔΕ και θα αποφασίζονται από την Σύγκλητο. Ένα από τα κριτήρια που αναφέρεται στον Νόμο είναι «το ενδιαφέρον του υποψηφίου για το επάγγελμα του εκπαιδευτικού, όπως τεκμαίρεται από το σύνολο των προσόντων και δραστηριοτήτων που υποβάλλει με την αίτησή του ή την επίδοσή του σε δομημένη συνέντευξη». Τι θα πρέπει δηλαδή να πουν οι υποψήφιοι στην συνέντευξη για να πείσουν την επιτροπή ότι θα πρέπει να προηγηθούν έναντι άλλων για να εισέλθουν στο ΠΠΔΕ; Το πλαίσιο επιλογής των συμμετεχόντων στο ΠΠΔΕ και σε αυτή την περίπτωση είναι ασαφές και θα προκαλέσει δυσλειτουργίες στην κάλυψη των ενδιαφερομένων για παιδαγωγική επάρκεια δημιουργώντας μεγάλες λίστες αναμονής, ανισότητες, διακρίσεις και ενστάσεις.
6ο: Μία ακόμα συνέπεια του άρθρου 99 είναι ότι η δυσκολία στην απόκτηση της επάρκειας στο πρώτο πτυχίο θα οδηγήσει πολλούς φοιτητές στην λήψη της μετά την ολοκλήρωση των σπουδών. Η πρόβλεψη στην παράγραφο 8 του άρθρου 99 για πραγματοποίηση ειδικού έργου/προγράμματος στον ΕΛΚΕ κάθε Πανεπιστημίου και η δυνατότητα χρηματοδότησης του προγράμματος από διάφορους πόρους όπως αυτές «του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, του Εταιρικού Συμφώνου για το πλαίσιο Ανάπτυξης (ΕΣΠΑ) ή του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων» δεν εγγυάται την μη πληρωμή επιπλέον διδάκτρων από τους φοιτητές ή τους αποφοίτους που επιθυμούν να λάβουν το πιστοποιητικό παιδαγωγικής επάρκειας. Δεδομένου λοιπόν ότι το ΠΠΔΕ δύναται να χρηματοδοτείται, κανείς δεν μπορεί να εξασφαλίσει ότι αυτό θα προσφέρεται δωρεάν είτε κατά την διάρκεια είτε μετά την λήψη του πρώτου πτυχίου. Ενώ λοιπόν η πολιτεία ορίζει ως προϋπόθεση για τον διορισμό στην εκπαίδευση την ολοκλήρωση ενός ΠΠΔΕ δεν διατυπώνεται ευθαρσώς η υποχρέωση της πολιτείας για την χρηματοδότησή του μέσω του Τακτικού Προϋπολογισμού.
7ο: Ένα επιπλέον ζήτημα που θα πρέπει να προσεχθεί είναι η συγκρότηση των Επιτροπών που θα έχουν την επιμέλεια του προγράμματος ώστε ναι μεν να αποτελείται από τους καθ’ ύλην αρμόδιους διδάσκοντες σε Τμήματα ή Σχολές Επιστημών της Αγωγής αλλά να υπάρχει και συμμετοχή μελών ΔΕΠ άλλων Τμημάτων που εξειδικεύονται στην ειδική Διδακτική των Γνωστικών Αντικειμένων των βαθμίδων εκπαίδευσης και στην αντίστοιχη πρακτική άσκηση. Η μη εξασφάλιση της διεπιστημονικότητας αυτής της Επιτροπής θα οδηγήσει σε μια συνθήκη εξαίρεσης όπου ορισμένοι αποφασίζουν και υλοποιούν και ορισμένοι υλοποιούν χωρίς να έχουν συμμετάσχει στο σχεδιασμό και στις αποφάσεις. Δημιουργούνται δομικοί όροι αναποτελεσματικότητας, συγκρούσεων και αποτυχίας των προγραμμάτων.
Με δύο λόγια, η ρύθμιση του άρθρου 99:
- δεν εξασφαλίζει την ποιότητα των προγραμμάτων σπουδών παιδαγωγικής επάρκειας ούτε λύνει πιθανά προβλήματα που υπήρχαν στις μέχρι τώρα διαδικασίες απόκτησης της παιδαγωγικής επάρκειας και επαρκούς προετοιμασίας των μελλοντικών εκπαιδευτικών,
-δεν εξασφαλίζει ένα πλαίσιο αναφοράς που θα αποτρέπει την ύπαρξη σημαντικών διαφοροποιήσεων μεταξύ των προγραμμάτων των Πανεπιστημίων,
- δεν εξασφαλίζει την δυνατότητα όλων των φοιτητών και φοιτητριών που επιθυμούν να λάβουν το ΠΠΔΕ στην διάρκεια του πρώτου τους πτυχίου,
-δεν εξασφαλίζει την δωρεάν απόκτηση του ΠΠΔΕ από τους ενδιαφερόμενους.
Η νομική ρύθμιση προέκυψε χωρίς διαβούλευση με τα Πανεπιστήμια, χωρίς προηγούμενη διερεύνηση πιθανών ζητημάτων που υπάρχουν στην υφιστάμενη μορφή λήψης του ΠΠΔΕ και χωρίς την ανάγκη να τεκμηριώσει τις αλλαγές που προτείνει. Έρχεται να επιβάλλει πολλαπλά και αχρείαστα προβλήματα αλλά και δυσλειτουργίες με το κυριότερο την αδυναμία για τους περισσότερους φοιτητές και φοιτήτριες να λάβουν δωρεάν και στο πλαίσιο των προπτυχιακών σπουδών τους το ΠΠΔΕ.
* Η Σ. Αυγητίδου είναι Καθηγήτρια Α.Π.Θ, η Ε. Κατσαρού είναι Καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και Α. Σοφός είναι Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 25/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
