Διάβασα πρόσφατα το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο της ψυχολόγου Δρ. Ευφροσύνης Αλεβίζου: «Αντιδραστικότητα στην εφηβεία: Οδηγός για γονείς» (Εκδόσεις Εντύποις), και ήθελα να μοιραστώ τις σκέψεις μου για τον ρόλο του εκπαιδευτικού και του σχολείου στο ζήτημα της αντιδραστικότητας.
Η αντιδραστικότητα είναι μία έννοια και ένας χαρακτηρισμός που πολύ συχνά προκύπτει όταν αναφερόμαστε στους εφήβους. Μάλιστα προκύπτει με τρόπο που στοχοποιεί τον/την έφηβο. Ο/Η έφηβος που δεν συνδέεται με τους κοντινούς του ενήλικες, που τους κουράζει, που τους κάνει «να σηκώνουν τα χέρια ψηλά» και να παραιτούνται, διατρέχει τον κίνδυνο να μείνει απλαισίωτος και απροστάτευτος, τόσο από το οικογενειακό, όσο και από το σχολικό του περιβάλλον.
Το βιβλίο αυτό, αποτελεί κατά την γνώμη μου πολύτιμο οδηγό, όχι μόνο για γονείς, αλλά και για εμάς τους εκπαιδευτικούς που ερχόμαστε σε καθημερινή επαφή με τους εφήβους και τον ιδιαίτερο κόσμο τους.
Πόσες φορές δεν έχουμε χαρακτηρίσει κάποιους από τους μαθητές μας «αντιδραστικούς»; Πόσες φορές δεν έχουμε ταυτίσει την συμπεριφορά των εφήβων με την προσωπικότητά τους και δεν έχουμε έτσι διαμορφώσει την σχέση μας μαζί τους μέσα από το φίλτρο της αρνητικής ματιάς μας που λειτουργεί ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία; Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου αυτού οδηγούμαστε στην αλλαγή της οπτικής μας.
Η συγγραφέας μας παρακινεί να ερμηνεύσουμε την συμπεριφορά των εφήβων που φαίνεται αδικαιολόγητη. Γιατί άραγε οι μαθητές μας φέρονται επιθετικά, ειρωνικά, αυθάδικα, προσβλητικά, διασπαστικά, περίεργα; Η συγγραφέας μας υπενθυμίζει την συγκάλυψη συναισθηματικών ή ακόμα και μαθησιακών δυσκολιών του/της εφήβου κάτω από την πανοπλία της αντιδραστικότητας.
Ας πλησιάσουμε λοιπόν τον/την έφηβο εξατομικευμένα. Ας τον ακούσουμε. Ας δούμε τι έχει να μας πει για τις εμπειρίες και τα βιώματά του. Ο/η έφηβος που φαίνεται στα μάτια μας αντιδραστικός έχει χάσει την δυνατότητα να μιλάει για τις δυσκολίες του και να τις μοιράζεται. Αν του παρέχουμε πλαίσιο ασφάλειας στην έκφραση, τότε τον οδηγούμε στην επίγνωση. Μέσα από την επίγνωση τον οδηγούμε στην ανίχνευση των δεξιοτήτων έκφρασης που θα τον απεγκλωβίσουν από τα αυτοματοποιημένα αρνητικά πρότυπα επικοινωνίας και έκφρασης των αναγκών του.
Η Δρ. Αλεβίζου μας υπενθυμίζει ακόμα τον τεράστιο ρόλο της οικογένειας στην υιοθέτηση αντιδραστικών προτύπων συμπεριφοράς. Θεωρεί την αντιδραστικότητα κομμάτι της οικογενειακής ζωής. Επισημαίνει πως όταν οι γονείς κάνουν οι ίδιοι αλλαγές προς την υιοθέτηση θετικών προτύπων επικοινωνίας και συμπεριφοράς, οι έφηβοι πάντοτε ακολουθούν σαν να τους έχει αγγίξει «μαγικό ραβδί». Το μαγικό ραβδί δεν είναι άλλο από την αναγνώριση της συνεισφοράς των γονέων στην οικογενειακή δυναμική. Δεν είναι άλλο από την αναγνώριση της συνεισφοράς τους στην διαιώνιση της οικογενειακής δυσλειτουργίας που εκφράζεται μέσα από την αντιδραστικότητα του εφήβου. Προϋπόθεση για αυτού του είδους την αναγνώριση αποτελεί η επίγνωση και αξιολόγηση των βιωμάτων που διαμορφώνουν τους ίδιους τους γονείς, την μεταξύ τους σχέση και τον γονεϊκό τους ρόλο. Το βιβλίο μας παρακινεί στην συνεργασία με τους γονείς, ώστε να πάψουμε ως ενήλικες να στοχοποιούμε τον/την έφηβο και να μπορέσουμε να ανιχνεύσουμε τις δυσκολίες και τις ευαλωτότητές του που κρύβονται κάτω από την επιφάνεια της «αντιδραστικότητας».
Το ζητούμενο είναι να αντιληφθούμε εμείς οι ενήλικες τον δικό μας ρόλο στην εδραίωση αρνητικών, δυσλειτουργικών μοτίβων συμπεριφοράς. Όταν ο/η έφηβος αισθάνεται ότι τον κατανοούν, όταν αντιλαμβάνεται ότι τον ακούνε και τον συναισθάνονται, τότε δεν έχει λόγο να υιοθετήσει δυσλειτουργικά μοτίβα συμπεριφοράς για να ακουστεί, για να κάνει τις ανάγκες του κατανοητές. Αν ο/η έφηβος νιώθει ότι τον βλέπουμε, ότι αναγνωρίζουμε την μοναδικότητά του και είμαστε σε θέση να εκτιμήσουμε και να αξιολογήσουμε τις ανάγκες του, να λάβουμε υπόψη τις επιθυμίες του, να τον βοηθήσουμε να τις εκφράσει και να τις καλύψει θετικά και κατάλληλα, τότε δεν έχει ανάγκη την αντιδραστικότητα ως μέσο προσέγγισης των ενηλίκων που τον περιβάλλουν, των γονιών και των δασκάλων, των σημαντικών προσώπων στο περιβάλλον του.
Η συγγραφέας μας δίνει τα εργαλεία για την ερμηνεία των φαινομενικά ανεξήγητων συμπεριφορών των εφήβων. Τα εργαλεία μας δεν είναι άλλα από την εισαγωγή σε μια διαδικασία ενημερότητας. Προτείνει την παρατήρηση του εαυτού μας, την ματιά μας στον καθρέφτη, πριν να διαμορφώσουμε την ματιά μας για τους εφήβους με τους οποίους σχετιζόμαστε με την ευθύνη να τους δώσουμε τα ακαδημαϊκά, αλλά και τα κοινωνικά και συναισθηματικά εφόδια για μια υγιή ενηλικίωση.
Ξεκινώντας από την οικογένεια, από την συνεργασία με ευαισθησία και ενσυναίσθηση, διαμορφώνουμε το πλαίσιο για την επιλογή θετικών συμπεριφορών από πλευράς των εφήβων και στο περιβάλλον του σχολείου. Ας μην ξεχνάμε ότι το σχολείο συχνά λειτουργεί και ως αντισταθμιστικός παράγοντας για τις δυσκολίες που βιώνουν τα παιδιά στο οικογενειακό τους περιβάλλον. Ας μην ξεχνάμε ότι το σχολείο μπορεί να αποτελέσει την γέφυρα μεταξύ της οικογενειακής και της κοινωνικής ζωής των εφήβων και να παίξει διαμεσολαβητικό ρόλο όπου ανιχνεύονται δυσλειτουργίες που έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην συναισθηματική και ακαδημαϊκή ευημερία των εφήβων.
Θεωρώ αισιόδοξο το μήνυμα του βιβλίου, με την έννοια ότι είναι στο χέρι μας να διακόψουμε τον φαύλο κύκλο που συντηρεί αυτοματοποιημένα πρότυπα αντιδραστικότητας. Η συγγραφέας μας παρακινεί ακόμα στην ανάληψη θετικών ρόλων, μέσα από την διαπίστωση ότι δεν χρειάζεται να ανακυκλώνουμε την αντίδραση απέναντι στην αντίδραση, δεν χρειάζεται να υιοθετούμε την άμυνα του ενήλικα απέναντι στην άμυνα του εφήβου, την επιθετικότητα του ενήλικα απέναντι στην επιθετικότητα του εφήβου ή ακόμα και την παθητική επιθετικότητα απέναντι στην παθητική επιθετικότητα του εφήβου. Εμείς οι ενήλικες είμαστε σε θέση να αποκτήσουμε επίγνωση, είμαστε σε θέση να τοποθετηθούμε απέναντι στον έφηβο με ενημερότητα και ενσυναίσθηση, με ευελιξία και διάθεση για κατανόηση.
Τα εργαλεία μας είναι ακριβώς αυτά που χρειάζεται και ο/η έφηβος. Εργαλεία συναισθηματικής νοημοσύνης. Εργαλεία αναγνώρισης και έκφρασης συναισθημάτων και θετικής διεκδίκησης των αναγκών. Εργαλεία αυτορρύθμισης, αυτενέργειας και επίλυσης προβλημάτων. Εργαλεία αυτογνωσίας και υγιούς επικοινωνίας.
Εμείς οι ενήλικες στο περιβάλλον του εφήβου θα του δώσουμε το περιθώριο για διαφορετικές επιλογές. Για επιλογές συμπεριφοράς που εκφράζουν την ανάγκη για θετική έκφραση και σύνδεση. Η Δρ. Αλεβίζου μας μιλά για ένα πλαίσιο ζωής όπου δεν έχει θέση η αντιδραστικότητα. Αυτό το πλαίσιο ζωής το διαμορφώνουμε εμείς οι ενήλικες και δείχνουμε έτσι στους εφήβους τον δρόμο προς την θετική και λειτουργική έκφραση των συναισθηματικών τους αναγκών και των δυσκολιών τους.
*Κοινωνιολόγος-Ανθρωπολόγος MSc και εκπαιδευτικός τα τελευταία 25 χρόνια
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 20/02
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
