Η εκπαίδευση αποτελεί θεμέλιο λίθο της κοινωνικής προόδου και της οικονομικής ευημερίας, καθώς διαμορφώνει το ανθρώπινο κεφάλαιο, δηλαδή τον πιο κρίσιμο παραγωγικό συντελεστή κάθε οικονομίας. Οι εκπαιδευτικοί, ως φορείς γνώσης και δεξιοτήτων, διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην προετοιμασία των νέων γενεών για την αγορά εργασίας και τη διαμόρφωση πολιτών με κριτική σκέψη. Παρά τη ζωτική τους σημασία, σε πολλές χώρες –και ιδιαίτερα στην Ελλάδα– οι εκπαιδευτικοί αντιμετωπίζουν χρόνια μισθολογική καθήλωση, γεγονός που πλήττει όχι μόνο τη δική τους ποιότητα ζωής, αλλά και την ευρύτερη οικονομική ανάπτυξη. Το φαινόμενο αυτό δεν είναι απλώς αποτέλεσμα δημοσιονομικών περιορισμών, αλλά αποτυπώνει μια βαθύτερη κοινωνικοπολιτική στάση απέναντι στον ρόλο της εκπαίδευσης και των λειτουργών της.
Η Εκπαίδευση ως οικονομικός πυλώνας
Από τη σκοπιά της οικονομικής θεωρίας, η εκπαίδευση αποτελεί μια από τις πιο αποδοτικές επενδύσεις για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Οι οικονομολόγοι Theodore Schultz και Gary Becker ανέπτυξαν τη δεκαετία του 1950 τη θεωρία του ανθρώπινου κεφαλαίου, καταδεικνύοντας ότι οι δαπάνες για την εκπαίδευση δεν είναι απλώς κοινωνικές παροχές, αλλά επενδύσεις με υψηλές αποδόσεις. Οι χώρες που διαθέτουν ένα υψηλού επιπέδου εκπαιδευτικό σύστημα καταγράφουν αυξημένη παραγωγικότητα, μεγαλύτερη τεχνολογική πρόοδο και υψηλή οικονομική ανταγωνιστικότητα.
Μελέτες της Παγκόσμιας Τράπεζας και του ΟΟΣΑ δείχνουν ότι αύξηση των δαπανών για εκπαίδευση κατά 1% του ΑΕΠ μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ έως και 2% μακροπρόθεσμα. Αυτό οφείλεται στη βελτίωση του επιπέδου δεξιοτήτων των εργαζομένων, στη μείωση της ανεργίας και στη δημιουργία νέων, υψηλότερης προστιθέμενης αξίας θέσεων εργασίας.
Οι εκπαιδευτικοί, ως κύριοι διαμορφωτές του ανθρώπινου δυναμικού, είναι κρίσιμοι για τη διατήρηση και την αναβάθμιση αυτής της δυναμικής. Παρέχουν όχι μόνο ακαδημαϊκή γνώση, αλλά και τις δεξιότητες που απαιτεί η σύγχρονη αγορά εργασίας, όπως η δημιουργική σκέψη, η προσαρμοστικότητα και η ικανότητα συνεργασίας. Σε μια εποχή ραγδαίων τεχνολογικών μετασχηματισμών, η σημασία της εκπαίδευσης ως οικονομικού παράγοντα είναι μεγαλύτερη από ποτέ. Αν οι εκπαιδευτικοί υποτιμώνται οικονομικά, η ποιότητα της εκπαίδευσης υποβαθμίζεται και η οικονομία στερείται το απαραίτητο ανθρώπινο δυναμικό για την ανάπτυξή της.
Οι οικονομικές επιπτώσεις της μισθολογικής υποβάθμισης των εκπαιδευτικών
Η υποαμοιβή των εκπαιδευτικών έχει σοβαρές συνέπειες, τόσο για την ίδια την εκπαίδευση όσο και για την οικονομία συνολικά. Πρώτον, αποθαρρύνει την ένταξη ικανών και ταλαντούχων ατόμων στο επάγγελμα, με αποτέλεσμα η ποιότητα της διδασκαλίας να φθίνει. Δεν είναι τυχαίο, εξάλλου, ότι οι λεγόμενες καθηγητικές σχολές στην Ελλάδα παρουσιάζουν ιστορικό χαμηλό σε ό,τι αφορά τις βάσεις της τελευταίας 25ετίας. Το εκπαιδευτικό επάγγελμα έχει πάψει προ πολλού να είναι ελκυστικό στη χώρα μας, κυρίως λόγω των χαμηλών αμοιβών, της αδιοριστίας, των εργασιακών επισφαλειών και της σχεδόν ανύπαρκτης επαγγελματικής εξέλιξης. Σε χώρες όπου η εκπαιδευτική σταδιοδρομία συνοδεύεται από χαμηλές αμοιβές και μειωμένες προοπτικές εξέλιξης, παρατηρείται διαρροή ανθρώπινου δυναμικού προς άλλους τομείς, ακόμη και προς το εξωτερικό. Η Ελλάδα έχει ήδη βιώσει έντονα το φαινόμενο της εγκεφαλικής αποστράγγισης (brain drain), το οποίο πλήττει τόσο τις υψηλές τεχνολογίες όσο και τον εκπαιδευτικό κλάδο.
Δεύτερον, η ακολουθούμενη μισθολογική πολιτική μειώνει την παρακίνηση των εκπαιδευτικών και κατά συνέπεια την ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης. Οι οικονομολόγοι τονίζουν ότι η παραγωγικότητα των εργαζομένων εξαρτάται άμεσα από τα κίνητρα που διαθέτουν. Οι εκπαιδευτικοί που αισθάνονται οικονομικά επισφαλείς είναι πιο πιθανό να αναζητήσουν δεύτερη εργασία, να μειώσουν την αφοσίωσή τους στο διδακτικό τους έργο ή να αντιμετωπίσουν επαγγελματική εξουθένωση. Αυτό μεταφράζεται σε μαθησιακά κενά, μειωμένη σχολική επίδοση και εν τέλει, σε χαμηλότερη παραγωγικότητα του μελλοντικού εργατικού δυναμικού.
Τρίτον, η διατήρηση χαμηλών μισθών για τους εκπαιδευτικούς έχει και μια βαθύτερη κοινωνικοπολιτική διάσταση. Αντανακλά μια κουλτούρα υποτίμησης του δημόσιου τομέα και μια νεοφιλελεύθερη λογική που αντιλαμβάνεται την εκπαίδευση ως δαπάνη αντί για επένδυση. Σε χώρες με ισχυρό κράτος πρόνοιας, όπως η Φινλανδία και η Γερμανία, η εκπαίδευση αντιμετωπίζεται ως στρατηγικός πυλώνας ανάπτυξης, με αποτέλεσμα οι εκπαιδευτικοί να απολαμβάνουν υψηλές αμοιβές και συνεχή επαγγελματική εξέλιξη. Αντίθετα, σε χώρες όπου κυριαρχεί μια εργαλειακή και βραχυπρόθεσμη αντίληψη της οικονομίας, η εκπαίδευση θεωρείται δευτερεύουσα προτεραιότητα, με αρνητικές συνέπειες για τη μακροχρόνια ανάπτυξη.
Η οικονομική και κοινωνικοπολιτική αναγκαιότητα της αξιοπρεπούς αμοιβής των εκπαιδευτικών
Η αύξηση των μισθών των εκπαιδευτικών δεν αποτελεί πολυτέλεια, αλλά αναπτυξιακή ανάγκη. Οι επενδύσεις στην εκπαίδευση αποδίδουν υψηλά τόσο σε οικονομικούς όσο και σε κοινωνικούς όρους. Ένα καλύτερα αμειβόμενο και περισσότερο καταρτισμένο εκπαιδευτικό προσωπικό μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στη βελτίωση της καινοτομίας, της ανταγωνιστικότητας και της κοινωνικής κινητικότητας.
Από δημοσιονομική άποψη, η αύξηση των αμοιβών των εκπαιδευτικών μπορεί να θεωρηθεί ως μια πολιτική με μακροπρόθεσμα θετικά δημοσιονομικά οφέλη. Αν και απαιτεί αρχικά υψηλότερες κρατικές δαπάνες, μακροπρόθεσμα οδηγεί σε υψηλότερα φορολογικά έσοδα, καθώς δημιουργεί μια πιο παραγωγική οικονομία με μεγαλύτερα εισοδήματα. Παράλληλα, μειώνει τις δαπάνες κοινωνικής πρόνοιας και ανεργίας, καθώς ένα καλύτερα εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό έχει λιγότερες πιθανότητες να βρεθεί σε εργασιακή επισφάλεια.
Η αναγνώριση της αξίας των εκπαιδευτικών μέσω της μισθολογικής αναβάθμισης έχει και μια βαθύτερη κοινωνική διάσταση. Οι κοινωνίες που επενδύουν στην εκπαίδευση προάγουν τη δημοκρατία, τη συμμετοχικότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη. Οι εκπαιδευτικοί είναι οι διαμορφωτές των πολιτών του αύριο και η αξιοπρεπής αμοιβή τους αποτελεί ένδειξη σεβασμού προς τον ρόλο που επιτελούν.
Στην ελληνική περίπτωση, η αξιοπρεπής αμοιβή των εκπαιδευτικών είναι ζήτημα κοινωνικής αξιοπρέπειας. Το 65% των Ελλήνων εκπαιδευτικών δηλώνουν ότι οι μισθοί τους δεν ανταποκρίνονται στον όγκο και την ένταση της εργασίας τους (ΕΛΣΤΑΤ, 2022). Η μισθολογική υποτίμηση του επαγγέλματος οδηγεί σε εξαθλίωση του κλάδου, με τους νέους να αποφεύγουν να ακολουθήσουν τη σταδιοδρομία του εκπαιδευτικού, και σε υποβάθμιση της θέσης του δασκάλου στην κοινωνία — μια θέση που σε χώρες όπως η Φινλανδία θεωρείται ιερή. Στη Γερμανία, που αναφέρθηκε προηγουμένως, ένας νέος καθηγητής λαμβάνει κατά μέσο όρο 2.500 ευρώ μικτά, ενώ στην Ελλάδα ο αντίστοιχος μισθός δεν ξεπερνά τα 1.200 ευρώ. Αυτή η διαφορά δεν αφορά μόνο την οικονομική και κοινωνική δικαιοσύνη, αλλά και την αποτελεσματικότητα του συστήματος: η Σιγκαπούρη, που αμείβει τους εκπαιδευτικούς της σε επίπεδο ελίτ επαγγελματιών, κατέχει την πρώτη θέση παγκοσμίως σε μαθηματικά και επιστήμες. Επιπλέον, η έλλειψη αναγνώρισης οδηγεί σε απεργίες και δημόσια δυσαρέσκεια, που διαβρώνουν την εμπιστοσύνη των πολιτών στο σχολείο και επιβαρύνουν έμμεσα την οικονομία μέσω χαμένων ωρών εργασίας γονέων.
Κλείνοντας οφείλουμε να επισημάνουμε ότι οι εκπαιδευτικοί είναι οι παραγωγοί του σημαντικότερου παραγωγικού συντελεστή μιας χώρας: του ανθρώπινου κεφαλαίου. Η οικονομική τους υποστήριξη δεν είναι μόνο ηθική επιταγή, αλλά και αναπτυξιακή στρατηγική με τεράστιες θετικές επιπτώσεις στην οικονομία και την κοινωνία. Η μισθολογική αναβάθμιση των εκπαιδευτικών δεν είναι απλώς μια διεκδίκηση του κλάδου, αλλά μια αναγκαία πολιτική επιλογή για ένα καλύτερο μέλλον. Η Ελλάδα βρίσκεται σε μια καμπή όπου η επιλογή είναι απλή: είτε θα συνεχίσει να διακινδυνεύει το μέλλον της με περικοπές σε έναν τομέα που καθορίζει την τύχη της, είτε θα αναγνωρίσει ότι οι εκπαιδευτικοί είναι οι αρχιτέκτονες της ευημερίας. Ο νομπελίστας οικονομολόγος Joseph Stiglitz έχει τονίσει σε ομιλία του στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια (2014): «Ο πιο σημαντικός πόρος κάθε χώρας είναι ο λαός της. [...] Αν δεν επενδύσουμε σε αυτούς, ιδιαίτερα στην εκπαίδευσή τους, υπονομεύουμε το μέλλον μας». Στην Ελλάδα, η ώρα για αυτή την επένδυση είναι τώρα.
Δημήτρης Καλογιάννης PhD στην Οργάνωση και Διοίκηση της Εκπαίδευσης
Διδάσκων στο ΕΚΠΑ και στην ΑΣΠΑΙΤΕ
Επιστημονικός συνεργάτης e-learning ΕΚΠΑ
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
2ος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ τον Ιούνιο: Ανακοινώθηκε ΕΠΙΣΗΜΑ η ύλη!
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 16/04
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
