Κοινωνία 20.02.2017 - 15:30

Ρουμάνικος κινηματογράφος: Η ανατομία μιας χώρας

Έχουμε να περιμένουμε πολλά από έναν κινηματογράφο ο οποίος φαίνεται πως έχει μετατρέψει το τραύμα σε δημιουργία και μας εκπλήσσει συνεχώς

Με αφορμή την τελευταία προβολή για τον Βαλκανικό Κινηματογράφο με τον επιφανέστερο εκπρόσωπο του νέου ρουμανικού σινεμά, Κριστιάν Μουντζίου, σήμερα στο CINE Αστέρα* της Νέας Ιωνίας δημοσιεύουμε το κείμενο - αφιέρωμα της Ξένιας Πηρούνια για τον Ρουμάνικο Κινηματογράφο.

*Η προβολή είναι σήμερα στις 20:30 με ελεύθερη είσοδο.

Ρουμάνικος Κινηματογράφος

Ι. Ανατομία μιας χώρας

Ξεκινώντας να μιλήσει κανείς για τη Ρουμανία βρίσκεται καταρχάς αντιμέτωπος με ένα εθνολογικό μυστήριο της καταγωγής των Ρουμάνων που δεν είναι ζητούμενο διαπραγμάτευσης όμως αυτού του κειμένου. Αξίζει όμως να αναφέρουμε πως είναι αδύνατο να πει κανείς τι λαοί ζούσαν στην περιοχή της σημερινής Ρουμανίας μέχρι τον 13ο αιώνα που καταλαγιάζουν οι εισβολές των βαρβάρων και οι κρυμμένοι στα Καρπάθια κατεβαίνουν προς τα ποτάμια και τις πεδιάδες για να σχηματιστούν οι λαότητες των Βλάχων, των Μολδαβών και των Τρανσυλβανών που θα συναποτελέσουν τους Ρουμάνους. Άλλωστε μέχρι το 1856 που δημιουργείται το κράτος της Ρουμανίας, Ρουμάνοι δεν υπάρχουν. Υπάρχουν Βλάχοι στη Βλαχία, Μολδαβοί στη Μολδαβία, που συναποτελούσαν την ομόσπονδη σοβιετική δημοκρατία της Μολδαβίας και Τρανσυλβανοί στην Τρανσυλβανία. Πάντως οι περισσότεροι σε αυτές τις εθνολογικά μπερδεμένες περιοχές μιλούν ρουμάνικα ενώ παραλλαγές της ρουμανικής μιλούν και κάποιοι Ούγγροι και λίγοι Γιουγκοσλάβοι. Το όνομα Ρουμανία είναι τεχνητό και το εφεύραν οι λόγιοι όταν η περιοχή ενοποιήθηκε το 1856. Μιας και οι περισσότεροι μιλούσαν νεολατινικές διαλέκτους, βάφτισαν τη νέα χώρα Ρομανία προς τιμήν των Ρωμαίων που τους χάρισαν μια γλώσσα. Η λατινογενής ρουμάνικη γλώσσα γερμανοφέρνει ολίγον ενώ σε γραμματική και σύνταξη ακολουθεί τη λογική των σλάβικων γλωσσών. «Στη Ρουμανία όλα είναι τρελά», γράφει ο Βασίλης Ραφαηλίδης στο βιβλίο του «Οι λαοί των Βαλκανίων». Ακόμα και η στενή σχέση της ρουμάνικης με τη γαλλική κουλτούρα. Δεν είναι τυχαίο που ο επιφανέστερος εκπρόσωπος του Θεάτρου του παραλόγου είναι ρουμάνος και φυσικά μιλάμε για τον θεατρικό συγγραφέα Ευγένιο Ιονέσκο. Δεν είναι επίσης τυχαία η ειρωνεία, ο σαρκασμός και το χιούμορ που επιστρατεύουν ι περισσότεροι ρουμάνοι άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών για να μιλήσουν για τα θέματα που τους απασχολούν, από τον Ιονέσκο έως τους σύγχρονους σκηνοθέτες Μουντζίου και Πούγιου. Ρουμάνος όμως ήταν και ο σπουδαίος φιλόσοφος Εμίλ Σιοράν. Εξίσου σημαντικός είναι και ο Μιχάι Εμινέσκου, ρομαντικός ποιητής που αναγνωρίζεται ως ο εθνικός ποιητής των Ρουμάνων. Ο Μιχάι Σαντοβεάνου είναι ο σημαντικότερος εκπρόσωπος του μεσοπολέμου, ενώ τη μεταπολεμική περίοδο ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός και ο κρατικός έλεγχος κυριάρχησαν στη ρουμανική λογοτεχνία. Ο μεγαλύτερος συγγραφέας της περιόδου αυτής είναι ο Ευγένιος Ιονέσκο, ο οποίος βέβαια είναι Ρουμάνος μόνο στην καταγωγή, αφού το έργο του είναι γραμμένο στα γαλλικά και έζησε στο Παρίσι. Το ίδιο είχε γίνει και στο μεσοπόλεμο, με τον Τριστάν Τζαρά, από τους μεγαλύτερους εκπροσώπους του γαλλικού σουρεαλισμού και του νταντά, που ήταν ρουμανικής καταγωγής. Δε θα μπορούσαμε να μην αναφερθούμε σε επιφανείς Ρουμάνους ελληνικής καταγωγής που ξεχωρίζουν όπως ο Ίων Λούκα Καρατζιάλε θεατρικός συγγραφέας ελληνικής καταγωγής, που γεννήθηκε στην τότε ηγεμονία της Βλαχίας. Ο Καρατζιάλε υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους θεατρικούς συγγραφείς της χώρας του, χαρακτηριζόμενος ως «ο Μολιέρος της Ρουμανίας» και «ο ιδρυτής του ρουμανικού θεάτρου»

Ρουμάνικος Κινηματογράφος

Θα πρέπει εδώ να πούμε πως ενώ η Βλαχία και η Μολδαβία ακολουθούν των ανατολίτικο πολιτιστικό ρυθμό, η Τρανσυλβανία (το μεγαλύτερο μέρος της σημερινής χώρας στα βορειοδυτικά) εξευρωπαΐζεται ταχύτατα κάνοντας εμφανή τη διαφορά ανάμεσα στη δυτικότροπη και την ανατολικότροπη Ρουμανία ακόμη και σήμερα. Και θα εξηγήσουμε –συνοπτικά- το γιατί.

Η Βλαχία και η Μολδαβία καταχτήθηκαν από τους Τούρκους το 1393 και το 1489, αντίστοιχα. Μάλιστα στις αρχές του 18ου αιώνα συμβαίνει κάτι φαινομενικά παράλογο. Οι Τούρκοι δε θέλουν πια να επιτηρούν τη χώρα ως ντόπιοι τοποτηρητές και στέλνουν δικούς τους αλλά όχι Τούρκους. Στέλνουν Έλληνες Φαναριώτες , δωσίλογους δηλαδή με μεγάλη εμπειρία στη διοίκηση, ανώτατοι υπάλληλοι, γραφειοκράτες υποταγμένοι και εξαρτημένοι πλήρως στον Αυτοκράτορα. Την Τρανσυλβανία από την άλλη, την κατακτούν οι Αυστριακοί μέχρι το 1918. Από το 1775 από τους Τούρκους περνά στους Αυστριακούς και η βόρεια Μολδαβία ενώ η νότια προσαρτάται στη Ρωσία το 1812 μέχρι το τέλος του Κριμαϊκού πολέμου που η Βλαχία και η Μολδαβία γίνονται αυτόνομες περιοχές. Η Ρουμανία μετά τη λήξη του Παγκοσμίου πολέμου μεγαλώνει πάρα πολύ, αφού τότε προσαρτάται σε αυτήν και η τεράστια Τρανσυλβανία.

Το 1940 ο βασιλιάς Κάρολος Β΄ παραιτείται κι την εξουσία ναλαμβάνει ο στρτηγός –δικτάτορας Αντονέσκου, που εισβάλλει στη Ρωσία μαζί με τους Γερμανούς ομοϊδεάτες του. Τον Αύγουστο του 1944, οι αντιφασίστες αντάρτες ανατρέπουν τον Αντοέσκου και η λήξη του πολέμου βρίσκει τη φασιστική χώρα δημοκρατική, όπως ακριβώς και τη φασιστική Ιταλία. Η Ρουμανία γίνεται Λαϊκή Δημοκρατία το 1948 και παίρνει πίσω τα εδάφη που είχαν δοθεί στην Ουγγαρία αλλά όχι και αυτά που είχαν δοθεί στη Ρωσία και τη Βουλγαρία το 1940. Ουσιαστικός κυβερνήτης της Ρουμανίας την περίοδο 1945-1965 υπήρξε ο γενικός γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος Γκεόργκε Γκεοργκίου Ντεζ. Το 1965 ο Νικολάε Τσαουσέσκου διαδέχτηκε τον Γκεοργκίου Ντεζ και μετονόμασε τη χώρα σε Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Ρουμανίας.

Η Ρουμανία μαζί με άλλα κράτη όπως η Εσθονία, η Λετονία, η Λιθουανία υπήρξαν δορυφόροι μιας Σοβιετικής Ένωσης η οποία είχε ήδη πάρει την κατεύθυνση προς την παλινόρθωση του καπιταλισμού. Ως εκ τούτου, σε αντιδιαστολή με την πλειονότητα των κειμένων ανάλυσης, δεν αναφερόμαστε στο σινεμά της Ρουμανίας την περίοδο 1948-1989 ως σινεμά της «Κομμουνιστικής περιόδου» αλλά δεν κάνουμε και λόγο για «Επανάσταση» (αυθόρμητη και λαϊκή) του 1989 σε μια πιο προοδευτική κατεύθυνση. Οι εξεγέρσεις αυτές που πατούσαν φυσικά πάνω σε υπαρκτά προβλήματα φτώχειας και ανελευθερίας είχαν ως αποτέλεσμα όχι μια ριζοσπαστικοποίηση του καθεστώτος αλλά την τελική επέλαση και εγκαθίδρυση του καπιταλισμού που από χρόνια δουλευόταν στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού. Η ανατροπή πραγματοποιήθηκε από την διεφθαρμένη γραφειοκρατική ηγεσία που υπήρχε (στην οποία ανήκε και ο Τσαουσέσκου), την νομενκλατούρα που ήταν προσδεμένη στον ιμπεριαλισμό και στην οικονομία της ελεύθερης αγοράς και επέλεξε να ρίξει τον Τσαουσέσκου ,να του φορτώσει ανύπαρκτα εγκλήματα, να τον αφήσει στην ιστορία ως στυγνό δικτάτορα και να τον εκτελέσει.

Αυτοί που απελευθέρωσαν τη Ρουμανία από τα δεσμά της σοσιαλιστικής «δικτατορίας» του δράκουλα «Τσαουσέσκου» έκαναν το 30% του πληθυσμού να βρίσκεται κάτω από το επίπεδο της φτώχειας εκ των οποίων τα 341.000 είναι παιδιά κάτω των 14 ετών. Οι «επαναστάτες» διαμόρφωσαν το μισθό της απελευθερωμένης Ρουμανίας στα γνωστά επίπεδα των 150 ευρώ. Μετά την κρίση του 2008 η -«απελευθερωμένη» πια- ευρωπαϊκή «δημοκρατική» Ρουμανία παίρνει δάνειο ύψους δεκαεφτά δισεκατομμύριων ευρώ για να αποφύγει την πλήρη κατάρρευση της οικονομίας, επιβάλλοντας ακόμα μεγαλύτερη λιτότητα στον λαό που τα παιδιά του πλέον κατά χιλιάδες ζούν στους υπονόμους του Βουκουρεστίου.

Ο λόγος που κάθε φορά πριν αναφερθούμε αναλυτικά στην κινηματογραφική παραγωγή μιας χώρας κάνουμε μια μικρή ιστορική περιήγηση είναι γιατί κανείς κινηματογράφος δεν φυτρώνει αλλά για να τον κατανοήσουμε και να τον αναλύσουμε είναι καλύτερο να γνωρίζουμε τις συνθήκες και τις ιδιαιτερότητες μέσα στις οποίες έχει γεννηθεί ή από τις οποίες έχει επηρεαστεί.

ΙΙ. Κινηματογράφος

Α. Απαρχές (1890-1910)

Η στενή σχέση της Ρουμανίας με τη γαλλική κουλτούρα διαφαίνεται από τα τέλη του 18^ου αιώνα αφού ήταν από τις πρώτες χώρες που πρόβαλλαν την πρώτη ταινία των αδελφών Λουμιέρ «Η άφιξη του τρένου στο σταθμό της Σιοτά», στις 27 Μαΐου 1896. Το γεγονός φιλοξενήθηκε στις σελίδες του γαλλόφωνου περιοδικού L’ independence Roumanie που έπαιξε σημαντικό ρόλο στη συγκρότηση των πρώτων κινηματογραφόφιλων ομάδων. Το 1897, ο Γάλλος κάμεραμαν Paul Menu (συνεργάτης των αδελφών Λουμιέρ) γυρίζει το πρώτο φιλμ στη Ρουμανία «Η βασιλική παρέλαση στις 10 Μαΐου 1897» κινηματογραφώντας τον βασιλιά Κάρολο Α΄ως επικεφαλή της παρέλασης. Το 1898 ο Μenu πουλά την κάμερά του στον γιατρό Gheorghe Marinescu ο οποίος γίνεται ο πρώτος Ρουμάνος κινηματογραφιστής γυρίζοντας μια σειρά από μικρά φιλμ ιατρικού περιεχομένου και το 1898 μαζί με τον κάμεραμαν Constantin M. Popescu γυρίζει το πρώτο επιστημονικό φιλμ στον κόσμο «Κινητικές δυσκολίες οργανικής ημιπληγίας». Σε ένα γράμμα του προς τον Marinescu, o Αυγουστίνος Λουμιέρ σημειώνει πως «δυστυχώς λίγοι επιστήμονες ακολούθησαν το μονοπάτι που άνοιξες». Από το 1906, οι αδελφοί Manakia κινηματογράφησαν μια σειρά από μικρά φιλμ με κοινωνικό και εθνογραφικό κυρίως περιεχόμενο κοντά στη σχολή του ντοκυμαντέρ θα λέγαμε.

Β. Ρουμάνικος μυθοπλαστικός βωβός κινηματογράφος και απαρχές ομιλούντος (1911-1947)

Το πρώτο φιλμ μυθοπλασίας αποτελεί ένα μυστήριο και παραμένει στη σφαίρα του μύθου το πότε γυρίστηκε και ποιο είναι. Σύμφωνα με μια έρευνα δημοσιευμένη στο περιοδικό Cuvantul (O κόμσος) το 1933, το πρώτο φιλμ είναι είτε το Papusa (H κούκλα, 1911) με παραγωγούς τους Βarbelian και Demichelli σε συνεργασία με τον θίασο ηθοποιών του Μarinescu, είτε Dragoste la manastire (Έρωτας στο Μοναστήρι, 1914) σε σενάριο των Victor Eftimiu και Εmil Garleanu και σκηνοθέτη κάποιον Georgescu το οποίο «ανέβηκε» μόνο για οκτώ ημέρες. Ωστόσο το πρώτο επίσημο φιλμ μυθοπλασίας είναι το Αmor Fatal (Μοιραία Αγάπη, 1911) του Grigore Brezeanu, σκηνοθέτη του Εθνικού Θεάτρου Βουκουρεστίου και γιου του μεγάλου ηθοποιού Ion Brezeanu με τους Lucia Sturdza, Tony Bulandra και Aurel Barbelian, όλοι ηθοποιοί του Εθνικού Θεάτρου Βουκουρεστίου.

Tον Μάιο του 1912 το περιοδικό Flacara (Φλόγα) επιστεί την προσοχή στους αναγνώστες του σχετικά με το γεγονός ότι «κάποιοι καλλιτέχνες ίδρυσαν μια κοινότητα με σκοπό την παραγωγή μιας ταινίας για τον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας (τον Πόλεμο ανάμεσα στα 1977-1878), προσπάθεια που πρέπει να στηριχθεί». Οι εμπνευστές ήταν μια ομάδα ηθοποιών: Constantin Nottara, Aristide Demetriade, V. Toneanu, Ion Brezeanu, N.Soreanu, P.Liciu και Grigore Brezeanu με παραγωγό τον εύπορο Leon Popescu, ιδιοκτήτη του Λυρικού Θεάτρου. Η ταινία «Ανεξάρτητη Ρουμανία» βγήκε στις αίθουσες τον Σεπτέμβρη του 1912 και αποτέλεσε το πρώτο βήμα για ένα ολοκληρωμένο φιλμ της τέχνης του κινηματογράφου.

Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1921 έχουμε την πρώτη παραγωγή του πρώτου ρουμανικού φιλμ κινουμένων σχεδίων από τον Aurel Petrescu με τον τίτλο Ο Pacala στο φεγγάρι. Όσα φιλμ κινουμένων σχεδίων της βωβής περιόδου του Petrescu, πρωτοπόρου του είδους, έχουν σωθεί βρίσκονται στο Εθνικό Αρχείο Κινηματογράφου της Ρουμανίας.

Πρωτοπόρος της βωβής περιόδου είναι ο Jean Mihail που ξεκίνησε την καριέρα του ως βοηθός σκηνοθέτη κάτω από τον Γερμανό Αlfred Hllm, σκηνοθέτη της ταινία Τhe little gypsy girl in the bedroom (1923), πάνω στη νουβέλα του Radu Rosseti, δυστυχώς χαμένο μέχρι σήμερα.

Εκείνη την περίοδο δημιουργήθηκαν κάποιες σχολές κινηματογράφου και τα δίδακτρα των μαθητών ήταν αυτά που ουσιαστικά χρηματοδοτούσαν την παραγωγή ταινιών. Μέχρι και το 1930 τα περισσότερα βωβά φιλμ γυρίστηκαν με αυτόν τον τρόπο οικονομικής διαχείρισης ενώ σημαντική στιγμή της περιόδου μια εταιρεία παραγωγής με το όνομα Soremar, με προσανατολισμό στα ντοκιμαντέρ όπου το 1928 με σκηνοθέτη τον Niculescu Bruma αναλαμβάνει την παραγωγή του φιλμ Εcaterina Teodoroiu, με σκηνές από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο με την ίδια την Ecaterina, ηρωίδα πολεμίστρια του Πολέμου.

Τα οικονομικά προβλήματα στην παραγωγή και η έλλειψη τεχνικών καινοτομιών οδήγησαν στο γεγονός της παραγωγής μόλις 16 ταινιών έως το 1939, στην πλειονότητά ρουμάνικες μεταφορές ταινιών από το Παρίσι, την Πράγα ή τη Βουδαπέστη. Σημαντική στιγμή για το ρουμάνικο σινεμά της περιόδου πια του ομιλούντος κινηματογράφου αποτελεί η παραγωγή της νεοιδρυθείσης Εθνικής Κινηματογραφικής Εταιρείας, Μotilor Land, ενός ντοκιμαντέρ σε σκηνοθεσία Paul Calinescu, που κέρδισε το βραβείο του Φεστιβάλ Βενετίας το 1938 και εισήγαγε το ρουμάνικο ντοκιμαντέρ στη σφαίρα της κινηματογραφικής τέχνης.

Παρά τις τεράστιες οικονομικές και τεχνικές δυσκολίες η ταινία Η θυελλώδης νύχτα, ολοκληρώθηκε ανάμεσα στα 1941 και 1942 στα στούντιο της ΟΝC (Εθνική Κινηματογραφική Εταιρεία). Η σκηνοθεσία ήταν του Jean Calinescu και βασιζόταν στη δημοφιλή κωμωδία του Ρουμάνου θεατρικού συγγραφέα ελληνικής καταγωγής, Ίωνα Λούκα Καρατζιάλε. Ήταν το πρώτο και τελευταίο φιλμ παραγωγής της ONC και έκανε πρεμιέρα το 1943 αποτελώντας για χρόνια σημείο αναφοράς της κινηματογραφικής τέχνης στη Ρουμανία.

Γ. Η περίοδος του Κομμουνισμού (1948-1989)

Στις 2 Νοεμβρίου 1948 γίνεται μια νέα αρχή για το ρουμάνικο σινεμά. Υπογράφεται ο νόμος 303 που αφορούσε την «εθνικοποίηση της κινηματογραφικής βιομηχανίας και τη ρύθμιση εμπορίας των κινηματογραφικών προϊόντων.» Αυτή μπορεί επίσης να χαρακτηριστεί ως η περίοδος του σοσιαλιστικού σινεμά, του κινηματογράφου με ιδεολογικό πρόσημο και τη χρήση του κινηματογράφου ως ιδεολογικό όπλο προπαγάνδισης των σοσιαλιστικών ιδεών. Η Ρουμανία έχει πλέον εθνικό σινεμά μετά από μια περίοδο όπου το παλαιότερο καθεστώς δεν έδινε καμία σημαντική στήριξη στη τέχνη του εικοστού αιώνα. Ιδρύεται το Ινστιτούτο Κινηματογραφικής Τέχνης από όπου αποφοιτά η λεγόμενη χρυσή γενιά όχι μόνο του ρουμάνικου κινηματογράφου αλλά και του ρουμανικού εθνικού θεάτρου: οι ηθοποιοί Silvia Popovici, Iurie Darie, Florin Piersic, Constantin Diplan, Amza Pellea, Dem Radulescu, Stella Popescu, Sebastian Papaiani και οι σκηνοθέτες Manole Marcuw, Geo Saizescu, Iulian Mihu, Gheorghe Vitanidis είναι μόνο κάποιοι από αυτή τη χρυσή γενιά.

Το κράτος ίδρυσε σχολές ηθοποιίας, επαγγελματικές τεχνικές σχολές που προετοίμαζαν τεχνικούς κινηματογράφου και διευθυντές παραγωγής των κινηματογραφικών στούντιο. Οι ταινίες ντοκιμαντέρ και μυθοπλασίας προωθούσαν τις σοσιαλιστικές αξίες. Για αυτό το λόγο το 1950 ιδρύεται το Αlex Sahia Studio, εφοδιασμένο με την καλύτερη τεχνική και υλική υποδομή για την παραγωγή ταινιών. Από το 1954 ξεκινά η παραγωγή ενός άλλoυ είδους ντοκιμαντέρ: των επιστημονικών ταινιών.

Επίσης, αν και μέχρι το 1948 η παραγωγή ταινιών κινουμένων σχεδίων, σχεδόν δεν υπήρχε, από το 1950 ξεκινά η παραγωγή πολλών τέτοιων ταινιών στο «Στούντιο Βουκουρέστι», με 15 ταινίες μέχρι τα 1955. Σημαντική υπήρξε η συμβολή του Ion Popescu-Gopo o οποίος κερδίζει τον Χρυσό Φοίνικα για Ταινία Μικρού Μήκους στο Φεστιβάλ Καννών το 1957, με την ταινία «Μια Μικρή Ιστορία.» Η επιτυχία των ταινιών κινουμένων σχεδίων, οδήγησε τις αρχές στο να δημιουργήσουν το Αnimafilm στούντιο το 1964.

Η κινηματογραφική παραγωγή της χώρας κυρίως από το 1960 και μετά ανθούσε με 95 εκατομμύρια εισιτήρια το χρόνο τη στιγμή που οι σκηνοθέτες δεν είχαν τη δυνατότητα να εκφραστούν ελεύθερα αλλά το κράτος τους παρείχε όλες τις δυνατότητες παραγωγής και διανομής σε μια ούτως ή άλλως ελεγχόμενη αγορά. Παρά τις συνθήκες περιορισμένης ελευθερίας, το κοινό δεν στερήθηκε την ευκαιρία να παρακολουθήσει κινηματογραφικά αριστουργήματα εκτός του σοβιετικού μπλοκ, συμπεριλαμβανομένων ταινιών του ιταλικού νεορεαλισμού (Ρώμη, ανοχύρωτη πόλη-Ροσελίνι (1945)/ Κλέφτης ποδηλάτων- Ντε Σίκα (1948)/ Η δίκη της Νυρεμβέργης- Κρέιμερ (1961)/ Όσα παίρνει ο άνεμος- Φλέμινγκ (1939)/ Γυναίκα στους αμμόλοφους- Τεσικάχαρα (1964) / Τομ Τζόουνς- Τόνυ Ριτσαρντσον (1963)/ Ζορμπάς- Κακογικαι δεκάδες άλλες).

Ανάμεσα στους σημαντικότερους σεναριογράφους και σκηνοθέτες θα πρέπει να αναφέρουμε τον Liniu Ciulei που τιμήθηκε με τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ Καννών για την ταινία Το δάσος του κρεμασμένου/1965, τον Ion Popescu-Gopo με τις ταινίες Short History (1956), A Bomb Was Stolen (1961), The White Moor (1965), τον Sergiu Nicolaescu, με τις ταινίες Dacii (1966), Michael the Brave (1970), A Police Inspector Calls (1973). Η τελευταία, προβλήθηκε κάποτε στην ελληνική τηλεόραση, αλλά και σε κάποιες κινηματογραφικές λέσχες τις περασμένες δεκαετίες. Πρόκειται για ένα εξαιρετικό φιλμ νουάρ, στο οποίο πρωταγωνιστικός χαρακτήρας είναι ο επιθεωρητής Μολντοβάν, ένας χαρακτήρας που συναντάμε και σε άλλες ταινίες του Νικολαέσκου, ένας βαλκάνιος Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ. Πολέμιος του καθεστώτος αλλά προάγγελος του ρουμανικού κινηματογράφου της επόμενης δεκαετίας είναι ο Mircea Daneliuc με το χαρακτηριστικό μαύρο χιούμορ και τη σάτιρα αλλά και την καταφυγή στην αλληγορία και την παραβολή. Ταινίες του είναι Τhe ride (1975), Foxhunting (1980), Iacob (1988).

Δ. Νέος Ρουμάνικος Κινηματογράφος (1990-σήμερα)

Μετά από την κατάρρευση του καθεστώτος Τσαουσέσκου (και όχι του κομμουνισμού), γνωρίσαμε τον Λουτσιάν Πιντιλίε με εξαιρετικές ταινίες όπως «Η βελανιδιά» (1992) και «Ένα αξέχαστο καλοκαίρι» (1994). Όμως όπως ο Νικολαέσκου που γεννήθηκε το 1930 έτσι και ο κατά τρία χρόνια νεότερός του Πιντιλίε, ανήκουν στην παλιότερη γενιά των Ρουμάνων κινηματογραφιστών.

To ρουμάνικο νέο σινεμά καθορίστηκε από τη μαύρη κωμωδία The Death of Mr. Lazarescu (Κρίστι Πούγιου, 2005), αφού ήταν η πρώτη ταινία του άτυπου αυτού κινήματος που βρήκε ευρεία κριτική και φεστιβαλική αποδοχή. Κέρδισε 27 βραβεία μεταξύ των οποίων το κεντρικό βραβείο στο τμήμα Un Certain Regard στις Κάννες. Μέσα από το Death of Mr. Lazarescu τέθηκαν για τα καλά οι στόχοι αλλά και το στυλ του νέου ρουμάνικου κινηματογράφου. Σε ένα άψογο κομμάτι cinema verite, βρισκόμαστε όσο πιο κοντά στην πραγματικότητα είναι δυνατό μέσω του σινεμά. Oι στιγμές ακολουθούν η μια την άλλη όπως και στην πραγματική ζωή, χωρίς δραματικές εξάρσεις. Στο πρώτο μισό της ταινίας παρακολουθούμε τη μονοτονία της ζωής του ήρωα, ενός ηλικιωμένου μέθυσου ο οποίος θα χρειαστεί άμεσα ιατρική φροντίδα, και στο δεύτερο μισό την εξαντλητική του περιπέτειά με το σύστημα υγείας.

Ρουμανία

Μετά την πτώση του προηγούμενου καθεστώτος υπήρξε ένα μεγάλο κενό στην κινηματογραφική παραγωγή της χώρας η οποία τα προηγούμενα χρόνια ανθούσε με 95 εκατομμύρια εισιτήρια το χρόνο. Όταν αυτό τελείωσε βιαίως, δημιουργήθηκε ένα κενό. Η οικονομική κατάσταση δεν ήταν ιδιαίτερα ευνοϊκή, η κοινωνία προσπαθούσε να ξεπεράσει το σοκ της απότομης αλλαγής σε όλα τα επίπεδα της καθημερινότητας, οι κινηματογραφιστές δεν ήταν δυνατόν να ξεφύγουν από τη γενικότερη κρίση. Μόλις όμως η κατάσταση άρχισε κάπως να σταθεροποιείται, το νέο ρεύμα στο ρουμάνικο σινεμά άρχισε να κάνει τα πρώτα του βήματα. Χρήματα δεν υπήρχαν άρα οι παραγωγές έπρεπε να γίνουν με όσο το δυνατόν μικρότερους προϋπολογισμούς. Τα προβλήματα της καθημερινότητας ήταν πολλά και υπήρχε ένα έδαφος πρόσφορο για την ανάπτυξη θεμάτων. Η πρόσφατη Ιστορία της χώρας ήταν ακόμη παρούσα και είχε αφήσει πολλά τραύματα άρα υπήρχε και εκεί ένα ανάλογο έδαφος. Όσον αφορά το τελευταίο πάντως οι ταινίες οι οποίες ασχολήθηκαν με το προηγούμενο καθεστώς δεν παρασύρθηκαν από λαϊκισμό και φανατισμό. Έτσι αυτό που βγήκε ήταν μια τρυφερότητα με ειρωνική διάθεση, μια σατιρική νοσταλγία με έντονη κριτική προς το καθεστώς αλλά χωρίς αντικομουνιστικές ακρότητες.

Θα πρέπει να πούμε πως οι περισσότεροι σκηνοθέτες δεν ακολουθούν την άποψη περί Ρουμανικού Νέου Κύματος που οι περισσότεροι κριτικοί έχουν επινοήσει, κι εμείς θα σταθούμε με το πλευρό των σκηνοθετών γιατί υπάρχουν κάποιες θεματικές ομοιότητες αλλά υπάρχουν πολλά περισσότερα τα οποία τους διαφοροποιούν, από τον τρόπο ανάλυσης των ιστορικών τραυμάτων έως τον τρόπο αντίληψης της κινηματογραφικής τεχνικής. Αυτό που είχε υπάρξει ήταν το Γαλλικό Νέο Κύμα.

«Όλοι προερχόταν από το περιοδικό Καγιέ ντε Σινεμά, είχαν επηρεαστεί από τον Αντρέ Μπαζέν, ήταν μαζί για κάποιο χρονικό διάστημα και ύστερα οι δρόμοι τους χώρισαν. Αυτό δεν ισχύει στη δική μας περίπτωση. Οι κριτικοί κινηματογράφου έχουν συνδέσει ταινίες μεταξύ τους που δεν πιστεύω ότι ανήκουν στην ίδια κατηγορία.», λέει ο Φλορίν Σερμπάν, που με την ταινία «Όταν θέλω να σφυρίξω, σφυρίζω», κέρδισε τη Χρυσή Αρκούδα στο Βερολίνο το 2010

Από τη μεριά του ο Κριστιάν Μουντζίου, ο οποίος κέρδισε το Χρυσό Φοίνικα στις Κάνες το 2007 με την ταινία «4 μήνες, 3 εβδομάδες και 2 ημέρες» υποστηρίζει: «Δεν ακολουθούμε τις ίδιες αξίες και δεν ανήκουμε στην ίδια σχολή κινηματογράφου. Πιστεύω ότι υπάρχουν διαφορετικοί τρόποι να κατανοήσεις μια ταινία, μέσα από αυτούς μπορούμε να διακρίνουμε κάποια κοινά πράγματα: ο τρόπος που κινηματογραφούμε, το χιούμορ, η προσοχή που δίνουμε στους ηθοποιούς.»

Ρουμανία

Αυτό φαίνεται σε ταινίες όπως οι «4 μήνες, 3 εβδομάδες και 2 ημέρες», «Το χαρτί θα είναι μπλε» (2006) του Ράντου Μουντεάν, το «Πως έζησα το τέλος του κόσμου» (2006) του Καταλίν Μιτουλέσκου ο «Σιωπηλός γάμος» (2008) του Οράτσιου Μαλέλε κ.α. Μάλιστα στην ταινία «Ήταν ή δεν ήταν» του Κορνέλιου Πορουμπόιου, μια εξαιρετική σάτιρα, το θέμα που πραγματεύεται είναι η προσπάθεια να δοθεί απάντηση στο ερώτημα εάν το 1989 έγινε επανάσταση ή όχι.

Το «California dreamin’» (2007) του Κριστιάν Νεμέσκου, ο οποίος σκοτώθηκε σε αυτοκινητικό δυστύχημα στο Βουκουρέστι πριν ολοκληρωθεί η ταινία, είναι μία θαυμάσια σάτιρα για το πώς εξελίσσεται η ρουμάνικη κοινωνία μετά την αλλαγή. Ένα τρένο με Αμερικανούς πεζοναύτες σταματά σε έναν επαρχιακό σταθμό επειδή ο σταθμάρχης δεν του επιτρέπει να φύγει ακολουθώντας πιστά τη γραφειοκρατία στην οποία είχε μάθει.

Με ένα σύγχρονο θέμα ασχολείται και η βραβευμένη στο τμήμα Ένα Κάποιο Βέμα του Φεστιβάλ των Κανών, «Αστυνομία, Ταυτότητα» (2009) του Κορνέλιου Πορουμπόιου. Ένας αστυνομικός που αρνείται να συλλάβει ένα νεαρό για κατοχή και χρήση χασίς επειδή πιστεύει πως σύντομα θα αλλάξει ο νόμος και δε θέλει να του καταστρέψει τη ζωή. Αυτήν είναι η δεύτερη ταινία του σκηνοθέτη που βραβεύεται στις Κάνες μετά το «12.08 Ανατολικά του Βουκουρεστίου» (2005) που κέρδισε τη Χρυσή Κάμερα.

Σημαντικός επίσης κινηματογραφιστής είναι ο Radu Jude με τις ταινίες του The Happiest Girl in the World (2009), Everybody in Our Family (2012), Aferim! (2015).

Είναι δεδομένο ότι έχουμε να περιμένουμε πολλά από έναν κινηματογράφο ο οποίος φαίνεται πως έχει μετατρέψει το τραύμα σε δημιουργία και μας εκπλήσσει συνεχώς με ένα σινεμά προσανατολισμένο στον Άνθρωπο, θυμίζοντας πολύ το δρόμο που ακολουθούν άλλοι μεγάλοι του κοινωνικού σινεμά όπως ο Κεν Λόουτς ή οι αδελφοί Νταρντέν.

Ξένια Πηρούνια, Φεβρουάριος 2017

Bασίλης Ραφαηλίδης, Οι λαοί των Βαλκανίων, Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 1994

Στράτος Κερσανίδης, Νέος Ρουμάνικος Κινηματογράφος, Κάτι Συμβαίνει Τα Βόρεια Του Δούναβη

Dominique Nasta, Contemporary Romanian Cinema- The History Of An Unexpected Miracle, Wallflower Press, 2013