Κοινωνία 12.03.2017 - 19:08

Γυναίκες εν (κινηματογραφική) δράση

Επισκόπηση των γυναικείων ρόλων στο σινεμά δράσης: Υποκείμενα και αντικείμενα

Εισαγωγή σκόρπιων ειδήσεων

Η 8^η Μαρτίου, η διεθνής Ημέρα της Γυναίκας, επανάφερε στον (αρκετά εφήμερο) κόσμο των social media αρκετούς προβληματισμούς για τον ρόλο και την θέση της γυναίκας και τη φυλετική ισότητα στη σημερινή εποχή. Γύρω από αυτήν την ημερομηνία προέκυψαν πολλές και ενδιαφέρουσες ειδήσεις και αρθρογραφίες που αποτελούν έναν αρκετά αντιπροσωπευτικό «καθρέπτη» της συζήτησης. Φυσικά, από την μεγάλη απεργία των κλωστοϋφαντουργών στη Νέα Υόρκη στις 8/3 το 1857 μεσολαβεί ενάμισης αιώνας: Η «ημέρα της Γυναίκας» έχει μια τεράστια κοινωνική και πολιτική διαδρομή, που ίσως έχει μικρή σχέση με τις εκδηλώσεις θαυμασμού και αγάπης (κυρίως από τον αντρικό πληθυσμό). Η 8^ηΜάρτη ήταν κάποτε αργία (στα πρώτα χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης), ενώ χρειάστηκαν χρόνια διεκδικήσεων του φεμινιστικού κινήματος για να καθιερωθεί από τον ΟΗΕ, μόλις το 1975. Εύλογα, η «εποχή Trump» αναζωπύρωσε πολλές πολιτικές και κοινωνικές αιχμές και διεκδικήσεις, οδηγώντας σε σημαντικές και μαζικές κινητοποιήσεις ανά τον κόσμο. Ο μισογυνισμός άλλωστε του τελευταίου δεν είναι μόνο ζήτημα της νέας πολιτικής αισθητικής που λανσάρει η Νέα Δεξιά ως «απάντηση» στην πολιτική ορθότητα: Ένα από τα πρώτα διατάγματα του Trump, σε ένα οβάλ γραφείο κατάμεστο από άντρες, ήταν η ακύρωση της ομοσπονδιακής χρηματοδότησης σε οργανισμούς του εξωτερικού που μεριμνούν και ενημερώνουν στα θέματα των εκτρώσεων.

Ας σταχυολογήσουμε και εξετάσουμε ωστόσο έναν φαινομενικά ασύνδετο όγκο από μικρότερα και μεγαλύτερα γεγονότα, περνώντας από το πεδίο της πολιτικής σε αυτό της μαζικής κουλτούρας. Πριν λίγες ημέρες, η γνωστή ηθοποιός από τον ρόλο της Ερμιόνης στο Harry Potter, η Emma Watson, δέχθηκε σκληρή κριτική από φεμινιστικές οργανώσεις για τη φωτογράφισή της στο εξώφυλλο του Vanity Fair. Η νεαρή ηθοποιός που έχει σταθερά και μαχητικά υπερασπιστεί την φεμινιστική της στράτευση, τοποθετήθηκε λέγοντας πως «ο φεμινισμός δεν είναι ένα ραβδί με τον οποίο χτυπάμε άλλες γυναίκες», υπερασπιζόμενη την καλλιτεχνική της επιλογή. Σε ανάλογη κριτική (ακόμα και από την ίδια την Emma Watson), είχε παλιότερα βρεθεί και επίσης μαχητική για τα δικαιώματα της γυναίκας Beyonce, για την «hypersexualized» χρήση της δημόσιας εικόνας και καλλιτεχνικής της πορείας. Την ίδια περίοδο, το trailer της ταινίας «Atomic Blonde» συστήνει μια πλήρη αντιστροφή της macho αποθέωσης του James Bond, με την Charlize Theron στο ρόλο μιας πράκτορα της MI6. Η Charlize, γνωστή και για αρκετούς δυναμικούς ρόλους (προσφάτως ως Furiosa στο καινούριο Mad Max ή παλιότερα στο Monster), ρίχνει «αντρικό» ξύλο σε κλειστούς χώρους και πυροβολεί με ψυχρή ακρίβεια. Το trailer ωστόσο πλασάρεται ως το «πλέον sexy», και ξεκινά με την ίδια να ντύνεται (πιθανώς σε μια αναπαραγωγή του γνωστού κλισέ που θέλει γυναίκες σε ταινίες δράσης να είναι undercover strippers). Ακόμα μια «αντρική ματιά» ή απελευθέρωση του σώματος και της σεξουαλικότητας;

Την ίδια στιγμή, ένα viral video μας μεταφέρει στους «δυναμικούς» γυναικείους ρόλους σε ένα εντελώς διαφορετικό και πολύ πιο αθώο τμήμα της μαζικής ψυχαγωγίας: Πόσοι άραγε είναι οι αυτοδύναμοι και δυναμικοί ρόλο γυναικών στα παιδικά παραμύθια; Πόσες ηρωίδες δηλαδή γεμίζουν τις σελίδες παιδικών αναγνωσμάτων χωρίς να είναι παθητικές πριγκίπισσες που περιμένουν τον θριαμβευτή άντρα που θα σκοτώσει το δράκο (σημείωση: ο διορθωτής του word μου βγάζει λάθος την λέξη ηρωίδες…); Η απάντηση είναι σαφής και άσχημη: Ούτε δυο στις δέκα.

Παράλληλα, και σε πρώτη ανάγνωση ασύνδετα, ένα ακόμα viral video που κυκλοφορεί ως «ξεκαρδιστικό» απεικονίζει έναν ανταποκριτή του BBC σε live μετάδοση, την ώρα που τα παιδιά του μπουκάρουν με παιχνιδιάρικη διάθεση στο γραφείο του. Πέρα από την ντροπιασμένη εικόνα ενός πατέρα που σπρώχνει χωρίς να κοιτάει τα παιδιά του, στο πλάνο εμφανίζεται μια γυναίκα (που πολλοί χαρακτήρισαν νταντά) να κάνει κυριολεκτικά ακροβατικά για να μαζέψει τα παιδιά και να κλείσει την πόρτα. Στα εγχώρια πάλι, διάφοροι τηλέ-πολιτικοί «μπέρδεψαν» την ημέρα της Γυναίκας με την ημέρα της Μητέρας ενώ διάφορα think-πατίνια (σημ. Κάτι αρκετά υποδεέστερο του think-tank) της ελληνικής νέας δεξιάς έσπευσαν να γράψουν άρθρα στα οποία η φράση «άντρες έφτιαξαν τον Παρθενώνα» δεν είναι κάποιος αστεϊσμός αλλά σοβαρό επιχείρημα μιας αφήγησης που μιλάει για άντρες, λευκούς και Ευρωπαίους που «καταπιέζονται» με όλες αυτές τις συζητήσεις περί δικαιωμάτων.

Όλα αυτά φυσικά, είναι στιγμιότυπα. Σε μια εποχή που η επέλαση μιας νέας (;) ρητορικής από τους Trump και τις Λεπέν αυτού του κόσμου θέλει όχι απλώς να «υποτιμήσει» το γυναικείο ζήτημα αλλά και να φέρει στο προσκήνιο αντίστροφους νέους «ρατσισμούς» (ναι, αλλά για την καταπίεση των αντρών δεν λέτε τίποτα), ακόμα και αντιπολιτευόμενες δυνάμεις στον Trump επιλέγουν να τον «χτυπήσουν» επαναφέροντας στο προσκήνιο γυμνές φωτογραφήσεις της συζύγου του Melania. Τι συνδέει ωστόσο την θέση και τα κοινωνικά δικαιώματα της γυναίκας, το γυναικείο σώμα και την ηγεμονία της «αντρικής ματιάς»; Ας εξετάσουμε το θέμα αυτό, όχι φυσικά στην ολότητά του, αλλά μέσα από το πρίσμα ίσως του πιο διαδεδομένου μέσου της μαζικής κουλτούρας, το σινεμά. Συγκεκριμένα, το ιδιαίτερα προσφιλές και πάντα εμπορικό σινεμά δράσης.

Wonder Women

Μαζί με το trailer της ταινίας Atomic Blonde, κυκλοφόρησε προσφάτως και το καινούριο trailer της πρώτης κινηματογραφικής σούπερ ηρωίδας (με την ίδια ως πρωταγωνίστρια): Η Wonder Woman (Gal Gadot) δεν έρχεται απλώς να ανανεώσει το υπερ-ηρωικό σύμπαν της DC (Superman, Batman, Suicide Squad κλπ) αλλά και το είδος ευρύτερα, που με την φαεινή εξαίρεση της τηλεοπτικής Jessica Jones κυριαρχείται από μυώδεις άντρες και διάφορα σκόρπια γυναικεία «άλλοθι» (χαρακτηριστικότερο παράδειγμα η Black Widow-Scarlet Johansson στο σύμπαν της Marvel). Την ίδια στιγμή, για πρώτη φορά στις πολλαπλές απεικονίσεις του γνωστού μύθου του τεράστιου γορίλα, στο καινούριο «Kong: Skull Island» δεν επαναλαμβάνεται το γνωστό μοτίβο the beauty killed the beast και η ξανθιά ηρωίδα δεν αναπτύσσει κρυπτοερωτικές σχέσεις με το κυριαρχικό αρσενικό. Με νωπές τις μνήμες τόσο της Furiosa στο (ανδροκρατούμενο) Mad Max αλλά και ακόμα περισσότερο, της Uma Thurman στο «Kill Bill», με σαφή περιορισμό του μοτίβου damsels in distress (γυναίκες σε απόγνωση που σώζει ο ήρωας) ακόμα και στις ταινίες James Bond, με γυναίκεια lead ακόμα και σε εμπορικά βαριά χαρτιά δράσης (η Jennifer Lawrence στα Hunger Games), θα μπορούσε κάποιος/α να πει, σε πρώτη ματιά, πως η γυναίκα διεκδικεί τον ισότιμο ρόλο της στο εμπορικό σινεμά, ακόμα και σε «ανδροκρατούμενα» είδη, όπως είναι οι ταινίες δράσης και περιπέτειας. Τα πράγματα ωστόσο είναι λίγο πιο περίπλοκα από αυτό.

Οι αριθμοί είναι τουλάχιστον συγκεκριμένοι: Οι γυναίκες είναι σήμερα το 50% του κινηματογραφικού κοινού (με βάση τα στοιχεία της MPAA), αλλά συνιστούν μόλις το 30% των ομιλούντων ρόλων και μόλις το 15% των πρωταγωνιστικών ρόλων. Ένα ποσοστό της τάξης του 7% των αντρών θα εμφανιστούν γυμνοί ή ημίγυμνοι σε οποιαδήποτε ταινία. Το αντίστοιχο ποσοστό για τις γυναίκες είναι μια στις τέσσερις (26%). Τα στοιχεία αυτά ωστόσο δεν είναι ικανά να «χωρέσουν» πολλαπλές αναγνώσεις: Ας μην ξεχνάμε πως η σεξουαλικότητα και ο ερωτισμός στον κινηματογράφο δεν ρυθμιζόταν πάντα από τις σύγχρονες ηδονιστικές τάσεις της εποχής. Αντίθετα, πέρασε πολλά κύματα για να ξεπεράσει τη σκόπελο του συντηρητισμού και του πουριτανισμού, την επίσης ανδροκρατούμενη άρνηση της δυνατότητας μιας γυναίκας να εκφράσει την σεξουαλικότητά της και να απεικονίσει το σώμα της όπως το επιθυμεί. Η πραγματικότητα είναι αρκετά πιο σύνθετη και πολύ πιο αντιφατική.

Ανάλογες αντιφάσεις χαρακτηρίζουν και την συμμετοχή της γυναίκας στο σινεμά δράσης, την γυναίκα δηλαδή όχι ως «αντικείμενο πόθου», τρόπαιο ή συμπληρωματικό cast, αλλά ως φορέα δύναμης, βιας και επιβολής. Τη δεκαετία του ’60, το σινεμά δράσης δεν είχε ακόμα τον κυρίαρχο ρόλο που έχει σήμερα. Σύμφωνα με μελέτες, σε ένα σύνολο περίπου 30-40 ταινιών στην Αμερική, οι γυναίκες διεκδικούσαν το «εισιτήριο» για ρόλο σε αυτές χωρίς ωστόσο να έχουν ιδιαίτερη συμμετοχή στο κοινό των ταινιών αυτών. Κάπως έτσι, ακόμα και ταινίες με μεγάλο συμβολισμό, όπως είναι το περίφημο «Faster Pussycat, Kill!....Kill!» συνδυάζει μια χειραφετημένη, σκληρή και παντοδύναμη ηρωίδα στο πρόσωπο (και το πληθωρικό κορμί) της Tura Santana. Δέρνει με άνεση άντρες χωρίς να την ενοχλεί το μπούστο της, καθώς μαζί με τις μπουνιές της αυτό κινηματογραφείται προς απόλαυση του αντρικού κοινού.

Τη δεκαετία του ’70 οι ταινίες δράσης θα γνωρίσουν μεγάλη άνθιση και θα πενταπλασιαστούν σε αριθμό, διατηρώντας ωστόσο το ίδιο ποσοστό γυναικών σε κεντρικούς ρόλους. Ωστόσο θα έχουν έντονη και εμβληματική παρουσία: Είναι η εποχή του Blaxploitation και της Pam Grier. Είναι όμως και η εποχή που μια νέα ηρωίδα κάνει την εμφάνισή της χωρίς να προσδιορίζεται κυρίαρχα από τα «κάλλη» της: Η Princess Leia της Carrie Fisher είναι κινητήριος μοχλός της αιώνιας αστρικής μάχης του Καλού με το Κακό, και στις δυο πρώτες ταινίες κυκλοφορεί με όλα της τα ρούχα. Ωστόσο, λίγα χρόνια μετά, η Princess Leia θα αποτυπωθεί στην συλλογική μνήμη της μαζικής κουλτούρας κυρίως χάρη στο gold bikini και τον φετιχισμό της πριγκίπισσα ς-που-έγινε-σκλάβα. (σημείωση: βέβαια, μοναχή της τον έπνιξε τον Jabba και δεν την έσωσε κανείς, ας μην το λησμονούμε)

Αυτή η μετάβαση ωστόσο, ίσως δεν αφορά μονάχα την πλοκή της ταινίας. Τη δεκαετία του ’80 οι ταινίες δράσης συνεχίζουν να πολλαπλασιάζονται, αλλά η ούτως ή άλλως μικρή συμμετοχή των γυναικών μειώνεται περεταίρω και «αντικειμενοποιείται» ακόμα περισσότερο. Η επέλαση του macho άντρα με κάποιο τρόπο ενώνεται με τις πληγές του πολέμου του Βιετνάμ στο σινεμά. Στις ταινίες δράσης κυριαρχούν οι εντελώς μυώδεις και παντοδύναμοι αρσενικοί ήρωες. Είναι η εποχή των Σταλόνε, Βαν Νταμ, Σβαρτζενέγκερ, Τσακ Νόρις, και η εποχή πολλών ταινιών δράσης με ήρωες στρατιώτες. Την ίδια στιγμή, εμβληματικές ηρωίδες όπως η Sheena ή η Red Sonjia, φορούν τα απολύτως απολύτως απαραίτητα για να ρίξουν ξύλο.

Ο κανόνας αυτός, των action babes, θα συνεχιστεί και τη δεκαετία του ’90 που οι ταινίες δράσης είναι πια από τα πιο βαριά εμπορικά χαρτιά της βιομηχανίας. Ωστόσο, κάπου εκεί θα συμβεί και μια ουσιώδης αλλαγή: Μπορεί ο αντρικός πληθυσμός να ενθουσιάζεται με την Pamela Anderson και ταινίες όπως το Barb Wire, ωστόσο κάποιες ηρωίδες παίζουν το παιχνίδι εντελώς διαφορετικά: Ήδη, από το 1979 έχει υπάρξει μια ηρωίδα που βάζει διαφορετικά θεμέλια. Η Sigourney Weaver στο πρώτο Alien, μπορεί προς το τέλος να μένει με τα εσώρουχά της και αυτή, ωστόσο θεμελιώνει μια άλλη αφήγηση για την δυναμική γυναίκα. Στο δεύτερο Aliens στα μέσα του ’80 είναι μια μητέρα που δεν την σταματάει τίποτα και κανένας. Ανάλογη μεταμόρφωση συμβαίνει και σε μια άλλη σειρά πετυχημένων ταινιών: Η φοβισμένη Sarah Connor του πρώτου Terminator (Linda Hamilton) είναι στη δεύτερη ταινία μια γυναίκα-εξολοθρευτής, αυτοδύναμη, μυώδης και χωρίς ανάγκη για κάποιον σωτήρα. Το Terminator: Judgment Day είναι μια ταινία πολλών ορόσημων: Στα ειδικά εφέ, στην έννοια blockbuster αλλά και στον χαρακτήρα της γυναίκας-ηρωίδας. Ίσως για αυτούς τους λόγους είναι μια σπάνια στιγμή που ένας σκηνοθέτης όπως ο… Ταρκόφσκι βρίσκει καλά λόγια να πει για ένα προϊόν του εμπορικού δυτικού σινεμά.

Δυο εντελώς διαφορετικές αφηγήσεις γυναικείου ρόλου συνεχίζουν να μονομαχούν μέχρι τις ημέρες μας. Μια εύλογη επισήμανση θα μπορούσε να είναι πως, η παράδοση των Ripley και Sarah Connor θα έπρεπε να είναι σήμερα κυρίαρχη. Η πραγματικότητα ωστόσο διαψεύδει: Παράλληλα με αυτές, το υπερσεξουαλικό action babe που ορίζεται πρωτίστως ως κινηματογραφικό «οφθαλμόλουτρο» όχι απλά συνεχίζει αλλά γνώρισε εκ νέου άνθιση μετά το 2000. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι μια πρότερη προσπάθεια των ταινιών κόμικ να μεταφέρουν μια θρυλική ηρωίδα τους: η Catwoman της Halle Berry δεν ήταν μονάχα μια ταινία που σάρωσε τα «Χρυσά Βατόμουρα». Ήταν μια ταινία που η δράση, η κόμικ αναφορά, ο τίτλος, όλα, ήταν απλά προφάσεις για να ντυθεί σαν άγρια γάτα το νέο Bond Girl. Η εμπορική αποτυχία της ταινίας (όπως και της ανάλογης Electra) σε συνδυασμό με την τεράστια πρόσφατη εμπορική επιτυχία ταινιών όπως το Hunger Games μπορεί να είναι ένα ελπιδοφόρο στοιχείο, αλλά η αντίφαση παραμένει. Σε ταινίες όπως το «Σκληρό Φιλί για Καληνύχτα» (1996), η Geena Davis που λίγα χρόνια πριν είχε συνδεθεί με φεμινιστικές κινηματογραφικές αφηγήσεις με το «Θέλμα και Λουίζ» (μαζί με την Susan Sarandon), θα προσπαθήσει να ενσαρκώσει ένα «αρχέτυπο» ηρωίδας δράσης και ταυτόχρονα θα αναδείξει όλες τις αντιφάσεις της: Η παθητική νοικοκυρά Samantha θα γίνει η ενεργητική πράκτορας Charlie. Θα γίνει από δεμένη και ημίγυμνη damsel in distress, μια ασταμάτητη εκδικήτρια. Η γυναίκα θα «σώσει τη μέρα» χάρη στις πνευματικές και σωματικές της δυνάμεις, ενώ όλοι οι εχθροί της είναι και πρώην εραστές της που την υποτιμούν. Από την άλλη, ο σκηνοθέτης (και σύζυγός της εκείνη την εποχή) δεν θα σταματήσει σε κανένα σημείο να σεξουαλικοποιεί την πρωταγωνίστριά του- ακόμα και αν αυτό περιλαμβάνει αχρείαστες σκηνές στο ντους, γυρισμένες με εντελώς διαφορετική τεχνική από τα (κλισέ) ντους των αντρών στις ταινίες δράσης. Αντί για ένα κοντινό στο πρόσωπο του πρωταγωνιστή που ξεπλένει την ένταση και την βια για να έρθει σε μια επιφοίτηση, η κάμερα εδώ ξεκινάει από τους αστράγαλους για να φτάσει στο μυαλό της ηρωίδας λίγο πριν ολοκληρώσει την μεταμόρφωσή της.

Από την μαζική κουλτούρα στην πραγματική ζωή

Φυσικά, οι Charlie, Ripley, Connor, the Bride, Catniss είναι κινηματογραφικές ηρωίδες. Οι Emma Watson και Beyonce είναι σταρ και διασημότητες. Οι διάφορες όψεις και αφηγήσεις εντός της μαζικής κουλτούρας σίγουρα δεν μπορούν να μιλήσουν για την πραγματική ζωή, και για τις περιπέτειες της καθημερινής ηρωίδας στο σπίτι, το γραφείο, τα ΜΜΜ, το δρόμο. Τα εφηβικά παραμύθια με ηρωίδα την Catniss των Hunger Games φυσικά δεν αναμένεται να αλλάξουν τον κόσμο ούτε να επιλύσουν ζητήματα. Η χειραφετημένη Jessica Jones και η Wonder Woman (όπως φαίνεται από τα trailer) δεν είναι παρά «στιγμές» ενός μαζικού φαινομένου χωρίς ιδιαίτερο αντίκτυπο. Η παραγωγή και η πρόσληψη έχουν πάντα αμφίδρομη σχέση: Οι παραγωγές ταινιών το 2000 «έγδυσαν» τις γυναίκες τους κάτω από τις απαιτήσεις ενός ηδονιστικού καταναλωτικού προτύπου. Ας μην ξεχνάμε πως η ίδια δεκαετία έφερε και το λεγόμενο torture porn (με τα Hostel και τα Saw εκεί έξω) και το exploitation ήταν κανόνας σε πολλά κινηματογραφικά είδη. Ο ιδεότυπος των «ξαναμμένων εφήβων» που διψούν να απολαύσουν (καταναλωτικά) κάθε είδους ενόρμηση αποτέλεσε το υποθετικό ιδανικό target group για κάθε μεγάλη παραγωγή και franchise.

Η αντρική «οπτική γωνία» και η ηγεμονία της αισθητικής της αφήγησης για τους γυναικείους ρόλους δεν είναι όμως ούτε αντικείμενο δαιμονοποίησης ούτε προνόμιο αποκλειστικά των αντρών: Άλλωστε, στο χώρο της ροζ λογοτεχνίας που γράφεται κυρίως από γυναίκες, τα πρότυπα της «παθητικής» πρωταγωνίστριας που παραδίνεται και τελικά εξημερώνει το πετυχημένο και κυρίαρχο αρσενικό είναι τόσο κυρίαρχα που ακόμα και εξαιρέσεις είναι δύσκολο να βρεθούν. Αλλά σίγουρα μονάχα η ίδια οπτική γωνία θα μπορούσε να βάλει την καημένη ηθοποιό Bryce Dallas Howard να τρέχει να ξεφύγει από Τυραννόσαυρους σε όλη την διάρκεια του «Jurassic World» με …ψηλοτάκουνα. Ενίοτε, τα «παραπτώματα» της οπτικής αυτής γωνίας είναι λιγότερο κωμικά και πιο ουσιώδη. Ακόμα και αυτή όμως η οπτική γωνία μάλλον αγάπησε (κινηματογραφικά) περισσότερο την Ripley του Aliens και την Connor του Terminator 2 παρά τα action babes-φετίχ του.

Η εποχή άλλωστε το δείχνει με πολλούς τρόπους: Η κοινωνική πρόοδος δεν είναι μια γραμμική ευθεία. Πολλές φορές σημειώνει και πισωγυρίσματα. Η αντικειμενοποίηση του γυναικείου σώματος στις διάφορες μορφές της μαζικής κουλτούρας δεν είναι θέμα πολιτικής ορθότητας αλλά μια πολύ πραγματική συνθήκη με ουσιώδη επιρροή στον πραγματικό κόσμο. Σε ένα βαθμό μάλιστα, μπορούμε να διακινδυνεύσουμε και μια εκτίμηση: Η πολιτική αισθητική του Trump σήμερα δεν ήρθε από τον ουρανό, μέσα σε μια νύχτα. Προετοιμάστηκε, χτίστηκε, απέκτησε μορφές και προεκτάσεις στο ίδιο κοινωνικό υπέδαφος που τον ανέδειξε. Άρα το ξερίζωμά του χρειάζεται και αντίρροπη κίνηση σε όλα τα επίπεδα.

Και αν η Αμερική πέφτει λίγο μακριά, μια επίσκεψη σε εντελώς εγχώριες αρθρογραφίες για γυναίκες που «μένανε στο σπίτι» όσο τα αγόρια έφτιαχναν τον Παρθενώνα και τώρα τα ταλαιπωρούν με ιστορίες για δικαιώματα και τα συναφή, θα δείξει ότι οι αποστάσεις μπορεί και να μικραίνουν.