Κοινωνία 30.04.2017 - 21:23

Λαρς φον Τρίερ: Ο Δανός προβοκάτορας έχει γενέθλια

Δογματικός και αντίχριστος

O Lars Trier γεννήθηκε το 1956 κάπου βόρεια της Κοπεγχάγης. Από τις διάφορες αφηγήσεις του για την ελευθεριακή του ανατροφή, δεν θα ήταν παράδοξο να συγκρίνουμε την οικογένεια Τριερ με αυτήν του πρόσφατου (και πανέμορφου) «Captain Fantastic». Για τους γονείς του μικρού Lars, το να τον «πειθαρχούν» ή να τον περιορίζουν με κανόνες ήταν αντιδραστικό, μια φιλοσοφία που μπορεί ίσως να εξηγήσει την ενήλικη του έξη στο να μην βάζει κανένα όριο στον εαυτό του, κερδίζοντας τον τίτλο του μεγαλύτερου σύγχρονου προβοκάτορα. Έχοντας αρκετά παιδικά βιώματα σε διάφορα κάμπινγκ γυμνιστών (επίσης αγαπημένη ασχολία των γονιών του) και μεγαλωμένος σε ένα περιβάλλον μη θρησκευόμενο, ο Τρίερ ανέπτυξε από μικρός την ικανότητα να «απογυμνώνει» την ανθρώπινη συμπεριφορά και να αναζητάει την θρησκευτικότητα μακριά από επίσημες «γραμμές»: Πολλές φορές μάλιστα και κόντρα σε αυτές.

Στο φεστιβάλ των Καννών το 2011, ένα ίσως τραβηγμένο δείγμα του χιούμορ του (υπό την επήρεια μέθης, όπως δήλωσε) τον καθιέρωσε persona non grata και τον απέκλεισε από το Φεστιβάλ (όχι όμως την ταινία του, το εκπληκτικό αν και αμφιλεγόμενο «Melancholia»). Τι είχε πει; Ερωτώμενος για την Εβραϊκή του καταγωγή, ο Τρίερ δήλωσε….ναζί και είπε πως δεν έχει πρόβλημα με τους Εβραίους πλην του κράτους του Ισραήλ που είναι «pain in the ass». Άλλωστε, ο Τρίερ δεν είχε ποτέ καμία ιδιαίτερη συμπάθεια με οποιαδήποτε μορφής πολιτική ορθότητα. Ένας από τους τελευταίους auter του παγκόσμιου σινεμά, η επιμονή του στο να σπάει τα στεγανά δεν αφορούσε μονάχα στην εκκεντρική και οριακή του προσωπικότητα, αλλά και στο ίδιο το κινηματογραφικό του ύφος.

Παρέα με τον Thomas Vinterberg θα ιδρύσουν το περίφημο Δόγμα 95, ένα κινηματογραφικό κίνημα που αναφέρθηκε στην αγνότητα του σινεμά σε μια εποχή που χαρακτηριζόταν (και ακόμα χαρακτηρίζεται σε ένα βαθμό) από την ραγδαία επέλαση των ειδικών εφέ και της ανάπτυξης των οπτικών δυνατοτήτων, πολλές φορές εις βάρος της ίδιας της ταινίας. Ο δεκάλογος της «αγνότητας» του σινεμά για τους Σκανδιναβούς δημιουργούς περιελάβανε τα παρακάτω:

Κινηματογράφηση σε αληθινά μέρη (χωρίς πρόσθετα σκηνικά)
Σύγχρονη (την ίδια στιγμή) παραγωγή του ήχου. Όχι χρήση μουσικής (εκτός και αν ακούγεται στη σκηνή).
Κάμερα στο χέρι
Έγχρωμα φιλμ χωρίς πρόσθετο φωτισμό
Καμία οπτική επεξεργασία και φίλτρα
Δεν επιτρέπεται η χρήση αχρείαστης δράσης (φόνοι, όπλα κλπ)
Οι σκηνές έχουν τον χαρακτήρα του εδώ και τώρα (ούτε μελλοντικά ούτε παρελθοντικά ούτε σε άλλους πλανήτες…)
Απαγορεύονται οι ταινίες είδους
Οι ταινίες γυρίζονται στα 35mm
Ο σκηνοθέτης δεν αναφέρεται

Με άλλα λόγια, το Δόγμα θέλησε να «επαναφέρει» την δύναμη του φιλμ με την απλότητα της κατασκευής του. Όπως και σε κάθε τι που αφορά τον Λαρς φον Τρίερ, όπως σχεδόν κάθε του ταινία, έτσι και το κίνημα του Δόγματος δεν συνάντησε κάποια «μέτρια» αντίδραση. Αγαπήθηκε ή μισήθηκε ως αντιδραστικός. Με τον συγκεκριμένο σκηνοθέτη, η όποια αλήθεια δεν βρισκόταν ποτέ σε κάποια απροσδιόριστη «μέση».

Οι «Ηλίθιοι» είναι μια χαρακτηριστική ταινία του Τρίερ που χρησιμοποιήθηκαν οι αρχές του Δόγματος.

Για τους ηθοποιούς του είχε κάποτε δηλώσει πως τους αντιμετωπίζει «όπως ένας σεφ τις πατάτες και το κρέας- ανάλογα με την περίσταση». Πολλοί και διάσημοι ηθοποιοί συνεργάστηκαν με τον Τριερ: Άλλοι έσπευσαν να τον αποθεώσουν (όπως η Κίρστεν Ντανστ του Melancholia») ενώ άλλοι δήλωσαν κατηγορηματικά πως τον μισούν: Η γνωστή τραγουδίστρια Bjork συνεργάστηκε μαζί του σε μια συγκλονιστική και σπαρακτική ταινία, το «Χορεύοντας στο σκοτάδι» (Dancing in the dark). Η Ισλανδή μουσικός έφτασε στα πραγματικά της όρια, ενώ πολλές φορές την κοπάνησε από τα γυρίσματα μη αντέχοντας τον σκηνοθέτη. Η ταινία ωστόσο απέσπασε τον Χρυσό Φοίνικα, ενώ το τραγούδι I’ve seen It all έφτασε μέχρι τις υποψηφιότητες των Οσκαρ.

Κάτοχος δεκάδων βραβείων και εκατοντάδων συμμετοχών σε διεθνή φεστιβάλ, ο Τρίερ σπανίως δημιουργούσε ταινίες που δεν δίχαζαν το κοινό. Βαθιά διεισδυτικός στην ανθρώπινη ψυχή, με έργο πλούσιο σε υπαρξιακές αναζητήσεις και φιλοσοφικό στοχασμό, συγκεντρώνει πάντα και ταυτόχρονα τον παράφορο ενθουσιασμό αλλά και την εχθρική απόρριψη. Εκεί που πολλοί μπορεί να έβλεπαν απροσπέλαστα τείχη, ο Τρίερ αρεσκόταν στο να τα γκρεμίζει: Είτε κυριολεκτικά, όπως στο κομψοτέχνημα «Dogville» είτε, κυρίως, μεταφορικά. Έχει άραγε απεικονιστεί πιο απόλυτα η αγνότητα πέρα από την σπαραχτική οδύσσεια της Emily Watson στο «Δαμάζοντας τα Κύματα»; (για πολλούς, και για εμάς, η κορυφαία στιγμή του Τριερ, με δεύτερο το πρόσφατο Nymphomaniac)

Πλέον, περιμένουμε με αγωνία το «The House that Jack Built», στο οποίο όπως δήλωσε ο σκηνοθέτης θα παρακολουθήσουμε την ιστορία ενός κατά συρροή δολοφόνου για να «γιορτάσουμε την ιδέα πως η ζωή είναι κακιά και χωρίς ψυχή». Αν μη τι άλλο, ο Τρίερ είναι ένας πανέξυπνος μαρκετίστας και κάθε ταινία του αποτελεί ένα αδιαμφισβήτητο κινηματογραφικό γεγονός.

Από την εποχή που εμφανίστηκε για πρώτη φορά στον κινηματογραφικό χάρτη με το «Στοιχείο του Εγκλήματος» (1984), ο Τρίερ ήταν πάντα σε αυτόν μια ζωηρή, δημιουργική και πρωτοπόρα φωτεινή κουκκίδα. Είναι μάλλον βέβαιο πως θα συνεχίσει να μας χαρίζει μοναδικές κινηματογραφικές εμπειρίες, και είναι παραπάνω από σίγουρο πως θα συνεχίσει να προκαλεί με το μοναδικό του στυλ.