Κοινωνία 20.06.2017 - 08:15

Κορυφαίοι κινηματογραφικοί μπαμπάδες

Εδώ πατέρας εκεί πατέρας, που είναι ο πατέρας;

Σε ένα πολύ ενδιαφέρον του δοκίμιο με τίτλο «Το σύμπλεγμα του Τηλέμαχου», ο γνωστός Ιταλός ψυχαναλυτής Massimo Recalcati αναρωτιέται τι έχουν απογίνει οι πατεράδες. Υποστηρίζοντας πως διανύουμε μια περίοδο «εξάχνωσης της πατρικής φιγούρας» σε σχέση με τον ιδιαίτερο ρόλο της στην ανατροφή και διαπαιδαγώγηση των παιδιών, συστήνει τον Τηλέμαχο ως ένα νέο ψυχαναλυτικό υπόδειγμα για τις νεότερες γενιές: Παιδιά που ατενίζουν το πέλαγος περιμένοντας τον πατέρα τους (Οδυσσέα) να επιστρέψει, και μαζί του να φέρει όχι κάποιο απροσδιόριστο νόημα της ζωής, αλλά μια βιωματική εμπειρία τρόπων και νοηματοδοτήσεών της.

Φυσικά, αυτή η αναζήτηση του Οδυσσέα δεν αφορά σε κάποια υποχώρηση της πατριαρχίας: ο Recalcati παρατηρεί την ξέφρενη ικανοποίηση της επιθυμίας δίχως όρια (μέσω του άκρατου καταναλωτισμού των 90’s και των 00’s) να διαμορφώνει την κουλτούρα του ναρκισσισμού αλλά και της παρατεταμένης αίσθησης παντοδυναμίας. Σε μια αντιστοιχία, ο παιδίατρος Aldo Nauri στο πολύ ωραίο βιβλίο του «Εκπαιδεύοντας τα Παιδιά» (εκδ. Κέλευθος) απαιτεί από τους πατεράδες να πάψουν να έχουν ρόλο «θεατή» (όπως παρατηρεί εμπειρικά) και να συμμετάσχουν πιο ενεργά στην διαπαιδαγώγηση χωρίς όμως να επιδιώκουν συνεχώς να «γοητεύσουν» τα παιδιά τους αλλά χρησιμοποιώντας που και που την παιδαγωγική δύναμη ενός «όχι», που καταφάσκει στη ζωή.

Ομολογουμένως, το νεοφιλελεύθερο υπόδειγμα στο Δυτικό κόσμο κατάφερε να πετύχει διάφορες προσαρμογές: Να απαρνηθεί το παλαιωμένο, συντηρητικό και σκονισμένο pater Familia και να «αποδεχτεί» νέα και πιο πολύμορφα οικογενειακά μοντέλα, πάντα όμως υπό το πρίσμα ότι κάθε οικογενειακή κοιτίδα θα μπορεί να καταναλώνει απρόσκοπτα και θα σέβεται τα γενικά στεγανά της πατριαρχίας. Το καταναλωτικό υπόδειγμα μάλιστα κατάφερε να τρυπώσει στα «δικαιώματα των παιδιών», δημιουργώντας σειρά (τεχνητών πολλές φορές) αναγκών και δίνοντας το κεντρικό πρόσταγμα της ανατροφής και διαπαιδαγώγησης.

Κάπως έτσι, η έννοια του «πατέρα» φεύγει από το βιολογικό πλαίσιο του «γεννήτορα» και απηχεί στην πιο αρχετυπική δύναμη που μπορεί να βάζει όρια στην επιθυμία (ο Νόμος), ιδίως όταν πια αυτή γίνεται επώδυνη. Αυτός ο αρχετυπικός ρόλος, σύμφωνα με τους άνωθεν ψυχαναλυτές, αντικαθίσταται από πατεράδες που «θέλουν να γίνουν φίλοι» με τα παιδιά τους ή μένουν θεατές(αφού είναι και οι δυο παιδιά της καταναλωτικής μανίας). Μέσα στις πολλές εμπειρίες του Aldo Naouri, παρατηρεί και κάτι που τον κάνει ιδιαιτέρως έξαλλο: Η απουσία οποιουδήποτε Νόμου στην οικογένεια, οδηγεί πολλές φορές τους γονείς να υπερασπίζονται τα παιδιά τους ακόμα και εις βάρος του δάσκαλου. Παρατηρεί δηλαδή πως ένας κακός βαθμός, αντί να αποτελεί ένα «σήμα» προς την οικογένεια για να βελτιωθεί και από εκεί η σχέση ενός μικρού μαθητή με το μάθημα, γίνεται αντικείμενο διαπραγμάτευσης ή αποδόμησης του δασκάλου στα μάτια του παιδιού «για να μην απογοητευτεί».

Από τον Οιδίποδα στην απελευθέρωση του αντι-Οιδίποδα και από εκεί στον Νάρκισσο για να φτάσουμε στον Τηλέμαχο: Η συζήτηση για τα όρια της «αρχετυπικής» οικογένειας στην διαπαιδαγώγηση των παιδιών είναι σαφώς ανοιχτή και η ίδια η πραγματικότητα την φέρνει στο προσκήνιο. Μονογονεϊκές οικογένειες, οικογένειες με αλλαγές στα πρόσωπα (χωρισμοί, νέοι γάμοι), οικογένειες με γονείς ίδιου φύλου, οικογένειες που οι γονείς δεν είναι οι γεννήτορες (υιοθεσία) αποτελούν ένα ολοένα και μεγαλύτερο ποσοστό και με εντυπωσιακή λειτουργικότητα. Μερικές φορές μάλιστα φαίνεται πως οι αιτιάσεις των ψυχαναλυτών και παιδιάτρων για τον «πατέρα» μάλλον απηχούν περισσότερο σε ένα σαθρό κοινωνικό πρότυπο (τον νεοφιλελεύθερο καταναλωτισμό) παρά σε κάποιον βιολογικό ρόλο.

Γιορτάζουν οι πατεράδες;

Η γιορτή του πατέρα είναι μια χαλαρή παράδοση που κρατάει από τον Μεσαίωνα. Ο συμβολικός Νόμος του σήμερα φυσικά απέχει πολύ από την σχεδόν θρησκευτική του έννοια εκείνης της εποχής, και ευτυχώς. Επανήλθε με διαφορετικά νοήματα στις ΗΠΑ, όταν η κόρη ενός πατέρα που μεγάλωσε μόνος του τα έξι παιδιά του θέλησε να τον τιμήσει, κάπου το 1910. Υπάρχουν διάφορες ημερομηνίες για την γιορτή ανά χώρα και παράδοση, με κοινή συνισταμένη βέβαια πως δεν γιορτάζεται και ιδιαίτερα.

Επειδή όμως το θέμα του άρθρου είναι σοβαρό, θα αντισταθούμε στην παρόρμηση να ξεκινήσουμε γιορτάζοντας με μια φωτογραφία του Διαμαντίδη. Ούτε επίσης θα θυμηθούμε την επιλογή του Πάνου Καμμένου να ρίξει την ευθύνη στα παιδιά του για την τσουτσουνογραβάτα (μα τι πατρικό υπόδειγμα!) Αντιθέτως, θα θυμηθούμε μερικές κινηματογραφικές φιγούρες μπαμπάδων που έμειναν στην ιστορία.

Πρώτα και κύρια, ο μπαμπάς των μπαμπάδων, Εκείνος που πέρασε στην Σκοτεινή Πλευρά αλλά δεν ξέχασε ποτέ το γιό του, Εκείνος που πήγε για Τσιγάρα και δεν γύρισε ποτέ στον Τατουίν, Αυτός που την κρίσιμη στιγμή και μονάχα χάρη στον πατρικό του ρόλο, απέδειξε πως ήταν όντως εκείνος που θα έφερνε την ισορροπία στην Δύναμη. Κάπως έτσι, ακόμα και αν η σύνθεση του John Williams είναι λίγο απειλητική, η μουσική υπόκρουση της γιορτής του πατέρα θα πρέπει να είναι κάπως έτσι:

Από εκεί και πέρα, υπάρχουν διάφοροι μπαμπάδες που μας έχουν κερδίσει στην πρόσφατη κινηματογραφική ιστορία.

Ο πατέρας του Indiana Jones σε μια πολύ πετυχημένη συνύπαρξη. Like father like son.

Δεν θα μπορούσε όμως να λείπει ο μπαμπάς του αγαπημένου Chandler Bing, η αιτία των περισσότερων ψυχοτραυμάτων που φέρει ο συμπαθής σύζυγος/υποτακτικός της Monica.

Η εντελώς χολιγουντιανή εκδοχή του συνδρόμου της Ηλέκτρας, με τον μπαμπά που μπορεί να σαπίσει στο ξύλο έναν ολόκληρο στρατό αν κάποιος πειράξει την κορούλα του, εκπροσωπήθηκε επάξια από τον Liam Neeson στο Taken. Αχρείαστα βέβαια τα 100 σίκουελ που προκάλεσε η επιτυχία της πρώτης ταινίας.

Επειδή ο Πατέρας εκφράζει ιστορικά την «κληρονομιά», την μεταβίβαση δηλαδή μιας ιστορίας που δεν μετράται απαραίτητα σε υλικά αγαθά, τα παραμύθια του ετοιμοθάνατου πατέρα στο Big Fish απαντούν σε ένα βασικό ερώτημα: Δεν υπάρχει κάποιο νόημα της ζωής υπάρχουν όμως πάρα πολλά εκεί έξω που αποδεικνύουν πως η ζωή έχει νόημα.

Εννοείται πως δεν θα μπορούσε να λείπει και ο απόλυτος padre familia, τον οποίο ενσάρκωσε ο Marlon Brando.

Ενώ λοιπόν ο αυστηρός μπαμπάς Σόιμπλε λέει στα άτακτα παιδάκια στην Ελλάδα πως θα μείνουν τιμωρία στο δωμάτιό τους μέχρι το 2060, αξίζει να θυμηθούμε τον ίδιο μπαμπά (την Ε.Ε. βασικά) να κοιτάζει το παιδί του (το τέρας του νεοναζισμού) και να απορεί πως κατάφερε να φτιάξει τέτοιο τέρας.

Αν ο πατέρας συμβολίζει την κληρονομιά, την μεταβίβαση δηλαδή μιας ιστορίας και όχι απαραίτητα υλικών αγαθών, ο πατέρας που ενσάρκωσε ο Viggo Mortensen στο «Δρόμο» είναι εκείνος που οδηγεί με αυτοθυσία τον γιό του μακριά από την δυστοπία του παρόντος. Σε μια άλλη εκδοχή, ο πατέρας στην «Θυσία» του Ταρκόφσκι, αδυνατεί να εξηγήσει στον μικρό του γιό την απλή φράση «Εν αρχή ην ο Λόγος».

Την ίδια κληρονομιά προσπάθησε να μεταλαμπαδεύσει ο Μουφάσα, και ίσως κάτι να πρόλαβε παρά την δόλια παρουσία του κακού θείου. Ιδού η σκηνή που έκανε εκατομμύρια παιδιά να κλαίνε κάπου στα μέσα του ’90.

Ο Atticus Finch αποτελεί ένα διαχρονικό υπόδειγμα πατέρα μέχρι και σήμερα

Όπως και ο Bailey στην Υπέροχη Ζωή του Κάπρα, με την μορφή του James Stewart. Θα αποφύγουμε εδώ τις διάφορες εκδοχές/παραλλαγές της ταινίας που έχουν γίνει κατά κόρον στο Χόλιγουντ, κυρίως με τον Will Smith (και όχι μόνο).

Αν ο πατέρας είναι αυτός που θα διασχίσει τις θάλασσες για το παιδί του, τότε ο Μάρλιν είναι ένα υπόδειγμα γονιού (μονογονεϊκής οικογένειας)

Ο βιολογικός πατέρας εμφανίζεται στην ζωή μιας τυπικής αμερικάνικης οικογένειας με δυο μαμάδες, την ανακατώνει για λίγο αλλά αποδεικνύει σύντομα πως γονιός είναι αυτός που μεγαλώνει. Και στη συγκεκριμένη ταινία το κάνει καλά, παρά τα μύρια όσα προβλήματα της ζωής. Τα «Παιδιά είναι Εντάξει», της Lida Cholodenko

Δυο από τους καλύτερους κωμικούς σε υποψηφιότητα για την βιολογική πατρότητα ενός εξαφανισμένου νέου: To become a loser takes years of dedication.

Χρόνια πολλά στους μπαμπάδες!

Σίγουρα ξεχάσαμε αρκετούς, αλλά θα αποχαιρετίσουμε με ένα υπόδειγμα οικογενειάρχη, με έναν άνθρωπο που αποδεδειγμένα χωρά όλα τα καρπούζια κάτω από την ίδια μασχάλη και τα πηγαίνει περίφημα (;). Μπαμπάδες εκεί έξω χρόνια πολλά!