Κοινωνία 04.11.2017 - 12:54

Suburbicon και Mother!: «Αλληγορίες» για μικρά παιδιά

Αυτό βέβαια, όπως και στην περίπτωση του Suburbicon, δεν σημαίνει πως το Mother! είναι κακή ταινία. 

Τα άγια λευκά προάστια

Θα ξεκινήσουμε ανάποδα: Δεν είναι κακή ταινία το «Suburbicon». Πιθανότατα όμως δημιουργεί την εντύπωση μιας «κακής ταινίας» ή έστω μιας ταινίας που θα έπρεπε να είναι πολύ καλύτερη από όσο είναι τελικά. Για το πόσο καλή θα μπορούσε να είναι αρκεί μια ματιά στους συντελεστές της: Σενάριο των αδερφών Koen, σκηνοθεσία George Clooney, ένα εξαιρετικό cast με τους Matt Damon, Julian Moore, Oscar Isaac και μια ιστορία για ένα ειδυλλιακό αμερικάνικο προάστιο το οποίο εντελώς …κοενικά οδηγείται αργά και σταθερά σε ένα κύκλο αίματος, βλακείας και οριακού σουρεαλισμού.

Για τους μύστες του κοενικού σύμπαντος (Fargo, Raising Arizona, Barton Fink, Big Lebowski, No country for old men) όλα τα παραπάνω φαντάζουν γνώριμα. Η πένα των Koen αποδομεί χρόνια οτιδήποτε φαινομενικά ειδυλλιακό στην «Άγρια Δύση» και η κατάμαυρη, σχεδόν πολιτική τους σάτιρα είναι ένα ξεχωριστό κεφάλαιο του σύγχρονου σινεμά. Από την άλλη, η συνεργασία τους με τον George Clooney κρατάει από τις αρχές της χιλιετίας με το «Ω, αδερφέ που είσαι», μια «πειραγμένη» Οδύσσεια στον Αμερικάνικο Νότο, και συνεχίστηκε μερικές ακόμα ταινίες. Στο μεταξύ, ο Clooney πέρασε από τον ρόλο του γόη-σταρ και στην σκηνοθεσία, ξεκινώντας με το αντι-μακαρθικό και καλογυρισμένο «Καληνύχτα και Καλή Τύχη» και φτάνοντας στο πρόσφατο ημι-αποτυχημένο «Monuments Men». Το να πάρει ένα σενάριο των Koen που σατιρίζει την υποκρισία της λευκής μεσαίας τάξης των προαστίων ήταν μάλλον μια επιλογή περισσότερο πολιτική παρά αμιγώς καλλιτεχνική: Είναι άλλωστε γνωστό πως ο Clooney είναι από τους πλέον δραστήριους πολιτικά χολιγουντιανούς αστέρες, φανατικός υποστηρικτής της Hilary και γενικά ένας τύπος που δεν θα εκπλήξει κανέναν αν αύριο κιόλας κατέβει στην πολιτική. Κάπως έτσι, το Suburbicon ήταν το καλύτερο όχημα για να επιτεθεί στην Trumpική Αμερική και στην υποκρισία της.

Εύλογα λοιπόν, ένα πολύ μεγάλο μέρος της (σκληρής) κριτικής για το Suburbicon έχει με την σειρά του πολιτικό πρόσημο. Παρατηρεί κανείς ολόκληρη την «δεξιόστροφη» πτέρυγα της κριτικογραφίας να «αντεπιτίθεται» στο Suburbicon, τονίζοντας (πολιτικά) όλα του τα (καλλιτεχνικά) ψεγάδια. Η ταινία άλλωστε αφορά έναν καλοβαλμένο οικογενειάρχη (Matt Damon) του οποίου η ζωή γίνεται άνω-κάτω όταν κάποιοι άγνωστοι εισβάλλουν στο ήσυχο σπιτάκι του στο ήσυχο Suburbicon και άθελά τους (;) δολοφονούν την γυναίκα του (Juliane Moore). Φυσικά, η ασφαλιστική αποζημίωση που τον περιμένει είναι τεράστια, και όπως θα ανακαλύψει σοκαρισμένος ο μικρός γιός του, ούτε αυτός ούτε η κουνιάδα του (ξανά η Juliane Moore) φαίνονται ιδιαίτερα δυστυχείς για την απώλεια της μητέρας. Αντίθετα, φαίνεται να έχουν έρθει πολύ πολύ κοντά μετά το χαμό της. Το μίγμα εδώ γίνεται ιδιαιτέρως εκρηκτικό όταν προστεθεί ένας καπάτσος και φλύαρος ασφαλιστής (κορυφαίος εδώ ο Oscar Isaac, στον ρόλο που προόριζαν οι Κοεν τον Clooney όταν σχεδίαζαν το σενάριό τους για ταινία), βαριεστημένα όργανα της τάξης, μικρόνοοι και ατζαμήδες κακοποιοί και αρκετοί ακόμα.

Όλο το παραπάνω φαντάζει αρκετό και ικανοποιητικό υλικό για μια ταινία (είναι πάνω κάτω η ταινία που θα γύριζαν οι Coen), όμως ο Clooney δεν αρκέστηκε σε αυτό: Στην ταινία προστέθηκε μια παράλληλη ιστορία, όπου ένα ζευγάρι μαύρων μετακομίζει στο γειτονικό σπίτι και δέχεται τον κλιμακούμενο ρατσισμό της τοπικής κοινωνίας. Η υποπλοκή αυτή εκτυλίσσεται παράλληλα με την κυρίως πλοκή για να φτάσουν και οι δυο στο βίαιο και εκρηκτικό τους φινάλε. Η αλληγορία είναι παραπάνω από σαφής. Είναι για την ακρίβεια τόσο σαφής που μοιάζει περισσότερο με απλοϊκή πολιτική δήλωση παρά με αλληγορία: Ιδού, λέει ο Clooney, το πραγματικά υγιές οικογενειακό πρότυπο, αυτό της μαύρης στωϊκής οικογένειας, το οποίο δέχεται το ρατσισμό και την προκατάληψη. Και να, συνεχίζει, ποιοι είναι αυτοί οι δημαγωγοί που κάνουν τη ζωή δύσκολη στην οικογένεια αυτή. Ποιοι είναι αυτοί οι ρατσιστές: Ένα μάτσο ηλίθιοι και αφράτοι και καλοβαλμένοι λευκοί, που δεν θα δίσταζαν να σκοτώσουν και την ίδια τους την γυναίκα για τα λεφτά της ασφαλιστικής.

Μόλις 20 λεπτά μετά την έναρξη της ταινίας, αυτό που ο Clooney φαντάζεται ως «αλληγορία» για την υποκρισία της μεσαίας τάξης, είναι τόσο απροκάλυπτα προφανές, τόσο «νια-νιά» και κρεμώδες και άνοστο, που δεν φτάνει μετά η δαιμόνια ειρωνεία των Coen ούτε οι ερμηνείες για να σώσουν τα προσχήματα. Το Suburbicon καταρρέει κυρίως επειδή ο ίδιος ο σκηνοθέτης του το χειρίζεται ως όχημα για να φτιάξει μια αμιγώς «αντι-Trumpική» ταινία. Ακόμα και αν κάποιος συμφωνεί με την πρόθεσή αυτή, η ανικανότητά του Clooney να πει κάτι που να μην είναι τόσο…προφανές είναι έκδηλη.

Η αγιοσύνη της μητέρας φύσης

Από το ίδιο περίπου πρόβλημα, τηρουμένων των αναλογιών, καταρρέει και το εξαιρετικό στιλιστικά οικοδόμημα του Darren Aronofsky, το πολυαναμενόμενο Mother! με την Jennifer Lawrence και τον Javier Bardem.

Το ότι ο Aronofsky το έχει ρίξει σε μια κινηματογραφική απόδοση της ορθοδοξίας με αισθητική βιντεο-κλιπ δεν έγινε γνωστό μόνο μέσα από την υπερβολή του Noah: Ανάλογες ανησυχίες είχε στο αρκετά ανούσιο The Fountain αλλά και στο εξαιρετικό του ντεμπούτο π. Κάπως έτσι, το να αποδώσει κινηματογραφικά την Γένεση και μια ταχεία περίληψη της Παλαιάς Διαθήκης δεν είναι εκτός των θεματικών του και επιπλέον, παρουσιάζει μια κάποια φιλοδοξία.

Το βασικότερο όμως πρόβλημα του Mother! δεν είναι η θεματική του ούτε φυσικά τα επιμέρους άρτια τεχνικά του μέρη (από τις ερμηνείες μέχρι την σκηνοθεσία και το μοντάζ). Το πρόβλημα εντοπίζεται στο ότι το Mother! επιδίωξε να συστηθεί ως μια «αλληγορία», δηλαδή ως ένα κλειστοφοβικό θρίλερ που μονάχα μέσω της αποκωδικοποίησής του από τους θεατές θα αναφυόταν η θεματική του σύνδεση με τις οικουμενικές αλήθειες των Ιερών Βιβλίων. Στην περίπτωση της ταινίας αυτής ωστόσο ο όρος «αλληγορία» αποτελεί κατάχρηση. Για άλλη μια φορά, όλα τα κρυφά και φανερά μηνύματα του έργου είναι κάτι παραπάνω από προφανή.

Για να μην προχωρήσουμε σε spoiler μπορούμε να δούμε ένα διαφορετικό παράδειγμα. Σε μια υποθετική ιστορία που διαδραματίζεται σήμερα στη Νέα Υόρκη, ένας νεαρός πλούσιος κληρονόμος ακούει κάποιον να τον αποκαλεί «νόθο». Πηγαίνει λοιπόν σε μια μάντισσα και εκείνη του λέει πως θα σκοτώσει τον πατέρα του και θα πλαγιάσει με την μητέρα του. Φοβισμένος, εγκαταλείπει την οικογένειά του και ταξιδεύει σε μια άλλη πόλη, όπου μια δύσμορφη γυναίκα του βάζει ένα πιστόλι στον κρόταφο και τον βάζει να λύσει ένα γρίφο για να σώσει την ζωή του. Εκείνος λύνει τον γρίφο και αργότερα καταφτάνει σε μια πόλη όπου παντρεύεται μια μεγαλύτερή του γυναίκα και κάνει τέσσερα παιδιά και αποδεικνύεται πως εκείνη ήταν η μάνα του και τελικά βγάζει τα μάτια του και...Πολύ απλά, η παραπάνω ιστορία δεν είναι μια «αλληγορία» για την ιστορία του Οιδίποδα την σύγχρονη εποχή. Μια διασκευή του Οιδίποδα ίσως. Το πρόβλημα λοιπόν δεν είναι να θέλει κάποιος να διασκευάσει τον Οιδίποδα στην σύχρονη εποχή, ή την Γένεση ή οποιοδήποτε κομμάτι της πλούσιας μυθολογίας του κόσμου. Εκεί που ξεκινά το πρόβλημα είναι όταν ο δημιουργός δεν έχει την απαραίτητη αυτογνωσία (ή μπορεί και σκοπιμότητα) να καταλάβει πως το δημιουργικό του όραμα δεν είναι αμφίσημο ούτε χρειάζεται ιδιαίτερη αποκωδικοποίηση. Κάπως έτσι, η όλη συζήτηση για τα «κρυφά νοήματα» του Mother! μοιάζει περισσότερο με κόλπο marketing παρά με οτιδήποτε άλλο.

Αυτό βέβαια, όπως και στην περίπτωση του Suburbicon, δεν σημαίνει πως το Mother! είναι κακή ταινία. Μάλιστα, είναι πιο δυνατή κινηματογραφική εμπειρία από όσο θα μπορούσε να είναι η πειραγμένη και αιματοβαμμένη σαπουνόπερα του Clooney. Η ιδιαίτερη σχέση Θεού-Φύσης που περιγράφει ο Aronofsky θα είχε επίσης κάποιο ενδιαφέρον αν δεν έμοιαζε τόσο σφιχτά και αυτοακυρωτικά προσκολλημένος σε μια θεολογική και ηθικίστικη οπτική, η οποία διατρέχει το έργο του (βέβαια, παρά τον άκρατο ηθικισμό του, το Requiem for a Dream ήταν τόσο σπιρτόζικο και ανανεωτικό σκηνοθετικά που ανέδειξε παγκοσμίως τον νεαρό σκηνοθέτη. Βοήθησε φυσικά και το κολλητικό soundtrack του Clint Mansell).

O Aronofsky, ούτε μια δεκαετία μετά από τις δυο πιο πετυχημένες του ταινίες (Wrestler και Black Swan) μοιάζει να βρίσκεται σε ένα δημιουργικό σταυροδρόμι. Έχει καθιερώσει την αισθητική του σφραγίδα, τα στούντιο του δίνουν απλόχερα λεφτά (το Νώε ήταν υπερπαραγωγή) όμως τα θέματά του κλωθογυρίζουν σε μια θεματολογία που απασχόλησε τον κινηματογράφο (και άλλους -όφσκι) αρκετές δεκαετίες πίσω, χωρίς μάλιστα να έχουν αφήσει τίποτα ‘’αναπάντητα’’ ερωτήματα. Θάλασσες έχουν ανοίξει, νόμοι έχουν χαραχτεί στο βράχο, κατακλυσμοί έχουν πνίξει την Γη, καταραμένα φίδια έχουν συρθεί και ξανασυρθεί γύρω από ζουμερά μήλα και ο Κάιν έχει σκοτώσει ξανά και ξανά τον Άβελ, χωρίς ποτέ να υπήρχε και από την αρχή κάποιο σασπένς. Η χριστιανική μυθολογία μπορεί να είναι όντως πλούσια και να προσφέρεται για την κατασκευή εικόνων, αλλά ακόμα και ο δικός της χαρακτήρας της «αλληγορίας» έχει καιρό ξεθωριάσει. Ο Αρονόφσκι με άλλα λόγια μπορεί να μην την πατάει με την τάση αναζήτησης θεματικών στην νοσταλγία των 80s αλλά σαν απάντηση γυρίζει ακόμα πιο πίσω, σαν να υπογραμμίζει πιο έντονα πως ίσως δεν υπάρχει κάτι άλλο να ειπωθεί πια. Με το Mother!, ενώ κάνει εμφανή βήματα ωρίμανσης του ιδιαίτερου σκηνοθετικού του στυλ, δείχνει να έχει μια αδικαιολόγητη κόπωση θεμάτων, σαν κάποιος που εντελώς πρόωρα έχει ήδη τις καλύτερες μέρες στην πλάτη του.

Σε ένα βαθμό, ίσως αυτό να ισχύει και για τον George Clooney (ούτε κατά διάνοια για τους Coen αν και έχουν δείξει σημάδια κόπωσης εσχάτως), με την διαφορά όμως πως ο Clooney μάλλον θα είναι κομμάτι των επόμενων εκλογών στην Αμερική. Γιατί όχι και Υποψήφιος Πρόεδρος;