Κοινωνία 11.03.2018 - 15:20

Η επιστροφή(;) των παραμυθιών και η μάχη για την εκπροσώπηση

Η απονομή των φετινών Όσκαρ

Χωρίς ιδιαίτερες εκπλήξεις, συγκινήσεις ή ευτράπελα, τα φετινά Όσκαρ προσπάθησαν να «ξεφύγουν» από την φορτισμένη πολιτικά περσινή απονομή και «έκλεισαν» τον κινηματογραφικό απολογισμό επιβραβεύοντας την φαντασία

Μια τελετή χωρίς ευτράπελα (;)

Είχαμε γράψει πέρυσι για την «αδικία» απέναντι στο Moonlight, που είχε να κάνει με την άρρητη δικαιολόγηση της βράβευσής του, ως δηλαδή «πολιτικό αντίβαρο» του La La Land, μια ταινία που παρά τις αρετές της θεωρήθηκε πολύ «λευκή», «νοσταλγική» και εν τέλει, πολύ «Trumpική».

Φέτος, το έντονο πολιτικό χρώμα (όπως και τυχόν ευτράπελα με λάθος φακέλους) απουσίασε από την τελετή. Παρά την έντονη φόρτιση (τα πρώτα Oscar μετά το σκάνδαλο Weinstein και το κίνημα #metoo) οι πολιτικές παρεμβάσεις «στριμώχτηκαν» σε διάφορα σκετς και μικρά tribute video χωρίς ιδιαίτερη δυναμική ή επιτυχία. Η Frances McDormand, ενθουσιώδης καθώς κέρδιζε (δικαιωματικά) το Όσκαρ Α΄ Γυναικείου ρόλου, έκλεισε την ομιλία της με την εισαγωγή ενός όρου άγνωστου στο ευρύ κοινό: Το «inclusion rider» δεν είναι παρά μια «ρήτρα» ένταξης κοινωνικών ομάδων στην παραγωγή μιας ταινίας, μια «επιβολή συμπερίληψης» δηλαδή που ενώ ήδη υπάρχει σε αρκετά συμβόλαια τείνει να παραβλέπεται.

Είναι άραγε το inclusion rider η «λύση» των ζητημάτων που αφορούν την εκπροσώπηση κοινωνικών ομάδων στις μεγάλες παραγωγές του Χόλιγουντ (όπου κοινωνικές ομάδες εδώ μπορεί να εισαχθεί οτιδήποτε δεν είναι «λευκός άντρας», η βασική δηλαδή «εικόνα» του αμερικανικού κινηματογράφου); Προφανώς είναι ένα (έστω τεχνητό) βήμα για να συμπεριληφθεί ένας μεγάλος όγκος ταλέντου που βρίσκεται για χρόνια στην σκιά του «λευκού» star system, αλλά από την άλλη η έννοια «εκπροσώπηση» δεν μπορεί να περιοριστεί μονάχα στην «συμμετοχή». Στο πολύ ενδιαφέρον γράφημα που ακολουθεί ποσοτικοποιείται ο «ομιλών» χρόνος ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες στις ταινίες που κέρδισαν Όσκαρ καλύτερης ταινίας τα τελευταία είκοσι χρόνια. Περιττό να σημειωθεί πως για την φετινή νικήτρια ταινία η πρωταγωνίστρια δεν βελτιώνει τα ποσοστά καθώς είναι… μουγκή!

Ακόμα πιο χαρακτηριστική είναι η παλαιότερη δήλωση της Geena Davis, πρωταγωνίστριας στο Thelma&Louise του 1991, που κέρδισε το Όσκαρ σεναρίου και έκανε μεγάλη επιτυχία: «Θεωρούσαμε τότε βέβαιο πως θα ακολουθήσουν πάρα πολλές ταινίες με δυναμικούς πρωταγωνιστικούς γυναικείους ρόλους…[…]. Αυτό φυσικά δεν συνέβη». Την ίδια στιγμή, οι όσες κοινωνικές ομάδες καταφέρνουν να εκπροσωπηθούν στην mainstream παραγωγή, συνήθως το κάνουν μέσω στερεοτυπικών ρόλων- είναι πολλές φορές οι περιπτώσεις που ο μαύρος, ο gay και οι απανταχού διαφορετικοί/διαφορετικές φαντάζουν περισσότερο ως δήλωση παρά εξυπηρετούν την δραματουργική καρδιά ενός έργου. Συνήθως, στις εξαιρέσεις αυτού του κανόνα, η ακαδημία σπεύδει να «επιβραβεύσει» με Όσκαρ ή έστω υποψηφιότητες για να ανοίξει τον δρόμο της αναγνώρισης- αυτή η ορθή επιλογή δρομολογεί πολλές φορές την κατασκευή ταινιών που μοιάζουν φτιαγμένες ώστε να είναι «πολιτικά ορθές» ή έστω να προσπαθούν να «ενταχθούν» σε αυτήν την ομάδα.

Αυτό το φίλτρο έκανε την εμφάνισή του και φέτος, με αρκετά πιο διακριτικό τρόπο: Για παράδειγμα, οι «Τρεις Πινακίδες..» ξεκίνησαν ως φαβορί για το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας, υποχωρώντας ωστόσο τις τελευταίες εβδομάδες λόγω της αμφισημίας στην σκιαγράφηση των χαρακτήρων του (ειδικά του ρατσιστή αστυνομικού, που ωστόσο έδωσε το Όσκαρ β΄ αντρικού στον Sam Rockwell). Από την άλλη, η «Μορφή του Νερού», μια ταινία που ανήκει εξ’ ορισμού στην κατηγορία των παραμυθιών, είχε πολλά εμβόλιμα (και μάλλον αχρείαστα) πλάνα και αναφορές στους φυλετικούς αγώνες του ’60, προσπαθώντας να «κλείσει το μάτι» στην Ακαδημία για ένα βραβείο που μάλλον άξιζε ούτως ή άλλως.

Το ζήτημα ωστόσο παραμένει: Η βασική δημιουργική δύναμη πίσω από την σύγχρονη Χολιγουντιανή παραγωγή παραμένει δυσανάλογα στενή πολιτισμικά σε σχέση με το ίδιο το κοινό που απολαμβάνει τις ταινίες στην Αμερική, πόσο μάλλον παγκοσμίως. Η εμπορική επιτυχία ταινιών με διαφορετική πολιτιστική ματιά (όπως π.χ. το Black Panther) ή η καλλιτεχνική αναγνώριση άλλων (βλ. Lady Bird, Τρέξε, Moonlight), είναι εν δυνάμει δείκτες μιας από καιρό αναγκαίας αλλαγής αλλά φαίνεται να υπάρχει ακόμα πολύς δρόμος για να ξεφύγει το Χόλιγουντ από την πολιτική, πολιτιστική και εν τέλει, δημιουργική τρικυμία που βρίσκεται τα τελευταία χρόνια.

Μια άλλη «λίστα»

Από εκεί και πέρα, η «Μορφή του Νερού» και η επιτυχία της στα Όσκαρ (Καλύτερη Ταινία, Σκηνοθεσία, Παραγωγή, Μουσική) δεν είναι παρά ένα «σινιάλο» προς τους κινηματογραφικούς «παραμυθάδες» να τονώσουν λίγο το δυτικό σινεμά στο σημείο που πονάει: Την παραγωγή νέων μύθων και νέων ιστοριών, κόντρα στην εμμονή της νοσταλγίας και του αρμέγματος της αναβίωσης και των sequel. Παρά το ενδιαφέρον ωστόσο μήνυμα της Ακαδημίας (που ίσως αν δεν ήταν αρκούντως «πολιτικά ορθή» η ταινία του Del Toro να μην της «χαριζόταν»), τα Όσκαρ «της στήλης» για την καλύτερη ταινία είχαν μια διαφορετική κατάταξη:

Dunkirk: O Nolan, παρά τις όποιες ανισότητες του έργου του (δηλαδή μια απόσταση ανάμεσα στο αψεγάδιαστο εικαστικό αποτέλεσμα και την «ανθρώπινη» ταύτιση με τους χαρακτήρες του) και παρά την επιμονή του στην αισθητική έναντι της ιστορίας που αφηγείται, έκανε μια ταινία που χωρίς πρωταγωνιστές και χωρίς ιστορίες ανθρώπων κατάφερε να είναι μια πολύ έντονη συναισθηματική και συγκινησιακή εμπειρία. Αυτό δεν είναι πρωτίστως το νόημα του σινεμά άλλωστε;
The Shape of Water: Φυσικά και δικαιότατα πήρε το Όσκαρ η ταινία του Del Toro. Θέλουμε παραμύθια και θέλουμε απόδραση και θέλουμε πλάσματα και θέλουμε φαντασία. Τα έχει όλα αυτά η Μορφή του Νερού και άλλα τόσα, και αν μάλιστα ο σκηνοθέτης τολμούσε λίγο παραπάνω ίσως το έργο του να ήταν ήδη κλασσικό. Προτίμησε όμως και ο ίδιος να κάνει την ταινία του κάπως προβλέψιμη και αρκούντως «πολιτικά ορθή».
Phantom Thread: Το να δώσεις «κινηματογραφική υπόσταση» σε υφάσματα και ρούχα δεν είναι εύκολο πράγμα- πόσο μάλλον να εξερευνήσεις τις πολλές «σκοτεινές» πλευρές της ερωτικής επιθυμίας χωρίς ωραιοποιήσεις και ρομαντικούς συμβιβασμούς.
Three Billboards outside Ebbing, Missouri: Ξεχωριστή για την σκιαγράφηση των χαρακτήρων της, εκπληκτική στο σενάριο και τις ερμηνείες της, η ταινία του McDonagh «χάνει» μονάχα όταν επιχειρεί μια λύση που προσπαθεί πολύ να είναι «μη πολιτικά ορθή» αλλά καταλήγει σε ένα «άδειασμα» του οικοδομήματός της.
The Post: Κάθε ταινία του Spielberg έχει μια αίσθηση μεγάλου σινεμά, είτε σκηνοθετεί δεινόσαυρους είτε τυπογραφικές μηχανές δεινοσαυρικού μεγέθους. Ίσως η προσπάθειά της να είναι «συγκεκριμένη» στην κριτική της και αρκούντως δηκτική της αφαίρεσε κάτι από την συνολική εμπειρία.
Lady Bird: Έξυπνο, καλοφτιαγμένο, τίμιο και τελικά όμορφο, το έργο της Gerwig άξιζε και με το παραπάνω τον θόρυβο αλλά και την υποψηφιότητα.
The darkest hour: Αδίκως αναγνωρισμένη μονάχα για την ερμηνεία του Gary Oldman, η Πιο Σκοτεινή Ώρα δεν είναι μια τυπική «αγιογραφία» του Churchill αλλά μια αντιφασιστική και ενδιαφέρουσα πολιτικά εξιστόρηση μιας εποχής που αρχίζει να θυμίζει έντονα το σκοτάδι που ξεπροβάλλει στις μέρες μας.
Get Out!: Το Τρέξε! είναι ένα πανέξυπνο και καλογυρισμένο «b-movie», ανάμεσα στην σάτιρα και τον τρόμο, ευφυώς εύστοχο για τον υφέρποντα ρατσισμό ακόμα και της προοδευτικής Αμερικής (ή και του Χόλιγουντ…). Μια διασκεδαστική πλην άνιση εμπειρία, που χτίζει εξαιρετικά στο πρώτο μέρος το σασπένς.
Call me by your name: Η ομορφιά του «καλοκαιρινού έρωτα» και του «σκιρτήματος» ίσως ποτέ δεν έχει κινηματογραφηθεί καλύτερα, ωστόσο η υπνωτική της αφήγηση φαίνεται να βασίζεται πολύ στο ομοερωτικό ειδύλλιο και το «μανιφέστο» του πατέρα- τόσο πολύ που ίσως χωρίς αυτά όλη η αισθητική ομορφιά θα έμοιαζε κάπως κενή, ή έστω ξαναειπωμένη.