Κοινωνία 15.05.2019 - 16:53

O Μέγας Iεροεξεταστής στο Γουεστερος και το τέλος του συμβολικού

Γράφει ο Γιώργος Πουλημενάκος*

Το πιο απευκταίο σενάριο μεταξύ των απανταχού φίλων του δημοφιλέστατου Game of Thrones για ότι αφορά την ολοκλήρωση του δράματος ήταν η «φτηνή» λύση του «all was just a dream plot twist». Αυτό το σεναριακό τρικ, κατά το οποίο ο θεατής μαθαίνει ότι η πλοκή και το γεγονότα που προηγήθηκαν δεν ήταν παρά ένα όνειρο ή όραμα κάποιου χαρακτήρα και ότι τίποτα στην πραγματικότητα δεν συνέβη στις ζωές των πρωταγωνιστών, έχει χρησιμοποιηθεί πολλάκις στη λεγόμενη ποπ κουλτούρα, σπανίως με μια σχετικά καλή ενσωμάτωση (το μόνο που μου έρχεται στο μυαλό είναι το μελαγχολικό γελάκι που έσκαγες όταν τελείωνες το αγαπημένο σε όλους τους ηλικίας 30+, Zelda) και ως επι τo πλείστον με καταστρεπτικά αποτελέσματα. Επιτομή της σεναριακής οκνηρίας και αδυναμίας διαχείρισης πολλών υποπλοκών που επιλύθηκε με αυτή την τεχνική ήταν η μαζική απογοήτευση που ακολούθησε το τέλος του Lost, της σειράς που μύησε εκατομμύρια κοινού σε αυτό που ονομάζουμε τηλε-οπτικό πολιτισμό και οδήγησε εν μέρει στη φρενήρη παραγωγή τηλεοπτικών σειρών σημερα

Μπορεί όπως όλα δείχνουν ένα επεισόδιο πρίν την ολοκλήρωση του GoT η λύση ενός τέτοιου τέλους να αποφεύγεται, (χωρίς να μπορούμε να είμαστε σίγουροι για τίποτα) ωστόσο αυτό δε σημαίνει ότι οι σεναριογράφοι δεν επέλεξαν μια παρόμοια λογική: την συνειδητή, ως σεναριακό κλειδί και ως νόημα, αυτό-αποδόμηση του σύμπαντος που χτίζανε επι εφτά σεζόν.

Η μάχη του Κινγκς Λάντινγκ παρουσιάζεται σκηνοθετικά ως μια αντιφατική δήλωση: Είναι ένα επεισόδιο ολόκληρο ένας συμβολισμός για το τέλος του συμβολικού και την αποσημασιοδοτηση των σχέσεων και των πρακτικών των πρωταγωνιστών. Η καταστροφή του Κινγκς Λάντινγκ, δηλαδή του κέντρου της πολιτικής ζωής, των πολιτικών στρατηγικών και εν γένει του «Πολιτισμού» του Γουέστερος (με την έννοια του δυτικού civilization), δηλαδή της διευθέτησης των κοινωνικών και πολιτικών σχέσεων μέσω μιας θεσμοποιημένης τάξη που δηλώνει την εκ-σταση από τη φύση, δίνεται ως ένας αρκετά «λυκειακός» συμβολισμός της καταστροφής της κατ’ επίφασίν ιδεολογικής πλευράς των πράξεων του ανθρώπου, της αδυναμίας του μπροστά στο ένστικτό της «θέλησης για δύναμη» και το θρίαμβο μιας υποτιθέμενης φύσης του, η οποία, ως φύση, ορίζεται ακριβώς από το ότι δεν υπακούει σε σημεία.

Η επίθεση του Greyworm στους παραδιδόμενους στρατιώτες των Λάννιστερ, δηλαδή η βεβήλωση ενός αρχετυπικού σημείου πολιτισμού, είναι ένας κεντρικός συμβολισμός αυτής της απογέννεσης του ανθρώπου προς το ζωικό βασίλειο. Ένας άλλος συμβολισμός είναι η διαταγή του Τζον Σνόου για παύση σύμπλευσης με τον στρατό του Greyworm που εκείνη την ώρα επιτίθεται στους αόπλους. Αυτό που συντελείται εκείνη τη στιγμή συμβολικά είναι η διάσπαση της Συμμαχίας, πάλι ως αρχετυπική έννοια. Ο Γάλλος Ανθρωπολόγος Levi-Strauss θεωρούσε ως πρωταρχική μορφή κοινωνικής σχέσης την συμμαχία μέσω της εξωγαμίας, η οποία επιτρέπει την υπέρβαση της οικογένειας και την συγκρότηση κοινωνικών σχηματισμών. Η διάσπαση της συμμαχίας συμβολίζει ακριβως την υπαναχώρηση στον αυτοαναφορικό κόσμο της φύσης. Και φυσικά ο τρίτος συμβολισμός είναι η παράδοση της Νταινέρις στην λεγόμενη «κατάρα των Ταργκέρυαν». Η Οιδιπόδεια αυτή κατάρα υποτίθεται ότι είναι το τίμημα που καλούνται να πληρώσουν κάποια μέλη του οίκου Ταργκάριεν για την επιλογή της οικογένειας τους να αναπαράγονται ενδογαμικώς, δηλαδή μέσω αιμομικτικών σχέσεων. Καθώς οι αιμομιξία υποτίθεται ότι αλλοιώνει το DNA και μπορεί να προκαλέσει γενετικές ανωμαλίες στο προϊόν της, στο οικογενειακό δέντρο των Ταργκέριαν παρατηρούνται κάθε τόσο μέλη που παρουσίασαν μανία, τρέλα και άλλες παθολογικές καταστάσεις (με προεξέχοντα φυσικά τον τελευταίο Ταργκεριαν βασιλιά, τον επονομαζόμενο και Τρελό Βασιλιά). Η στιγμή που Η Νταινέρις παραδίδεται στην αιμομικτική της φύση, δηλαδή στο εξω-κοινωνικό στοιχείο, είναι και η στιγμή που η ιδεολογική της συγκρότηση καταρρέει και οι καμπάνες, ως πολιτισμικό-ηχητικό σημαίνον που μεταφέρει το σημαινόμενο της παράδοσης, δεν της λένε τίποτα. Είναι απλά ένας φυσικός ήχος. Η Νταινέρης δεν καταλαμβάνεται από την «κατάρα» που μεταφέρεται μέσω του αίματος. Καταλαμβάνεται από το ίδιο το αίμα, το απόλυτο σημείο κατά τους παραγωγούς όπου συνταυτίζεται η βία με τη φύση.

Μπορεί λοιπόν οι σεναριογράφοι να μην μας είπαν (ακόμα) ότι όλα ήταν ένα όνειρο του Μπράν ή κάποιου άλλου χαρακτήρα, μας είπαν όμως ότι όλα ήταν μια τραγική ψευδαίσθηση. Όλα τα στοιχεία που έκαναν τη σειρά τόσο δημοφιλή, το χτίσιμο των χαρακτήρων, οι στρατηγικές, οι συμμαχίες, το πολιτικό, είναι μια ειλικρινής μεν, αλλά ατελέσφορη και ουσιαστικά ανούσια προσπάθεια του ανθρώπου να ξεφύγει από αυτό που πραγματικά είναι: ένα ζώο που διψά για λίγο προσοχή, λίγο έρωτα, λίγό δύναμη και πάνω από όλα ένα ζώο φοβισμένο(η αποδόμηση της σιδηράς Σερσει που παρακαλεί στο τέλος της τρεμάμενη να ζήσει δεν συνηγορεί επίσης προς αυτό;)

Μια τέτοια ανθρωπολογία φυσικά κάθε άλλο παρά ξένη είναι στον Ευρωπαϊκό πολιτισμό. Η αφήγηση που κατανοεί τον άνθρωπο ως ένα όν κατώτερο των δαφνών με τις οποίες το περιστόλισε η Αναγέννηση ξεκινάει με τη δεύτερη φάση του Διαφωτισμού τον 19ο αιώνα. Η Κοσμολογική ταπείνωση ενός δυτικού Υποκειμένου που από τον Καρτέσιο παρουσιαζόταν ως η απόλυτη πηγή νοήματος και ως φορέας του συνειδητού ελέγχου της πραγματικότητας μέσω της διάνοιας έρχεται κυρίως από τον Δαρβίνο και τον Φρόιντ και από μια άλλη άποψη και από τον Μαρξ. Ο Δαρβίνος αποκαθηλώνει τον Άνθρωπο θυμίζοντας του την καταγωγική του σχέση από το ζώο, και ο Φρόιντ διδάσκοντάς του ότι κουμάντο κάνουν μάλλον οι σκοτεινές δυνάμεις που έχει κρυμμένες στο υπόγειο παρά η συνείδησή του. Ο Μαρξ επίσης θα δείξει ότι το άτομο δεν είναι παρά φορέας κοινωνικόιστορικών σημασιών που το ξεπερνούν και ότι η σκέψη του δεν είναι παρά αντανάκλασή αντικειμενικών, υλικών παραγόντων.

Αυτό το «κόντιμα» του νεωτερικού ανθρώπου θα περάσει και στον 20ο αιώνα όταν με αφορμή τους δύο παγκοσμίους πολέμους και κυρίως τη φρίκη του Ναζισμού η τέχνη και η λογοτεχνία θα πλημυρίσει με μηδενιστικές αναφορές και απαισιοδοξία. Από τα ρεύματα τέχνης του μεσοπολέμου μέχρι τον υπαρξισμό θα τονιστεί η αδυναμία του ορθού λόγου να ωθήσει τον άνθρωπο σε ανώτερες μορφές ύπαρξης παρ όλες τις υποσχέσεις της προόδου κ της κοσμικής θέωσης που κόμισε ο Διαφωτισμός.
Τελικά το νόημα που θέλησαν να προσδώσουν στη σειρά οι παραγωγοί της, μέσω από μια γκάμα διαθέσιμων επιλογών , συνοψίζεται καλύτερα στο έργο του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, ίσως του σπουδαιότερου εκπροσώπου αυτού του ρεύματος στη λογοτεχνία. Στους Αδερφούς Καραμάζωβ, ο Μέγας Ιεροεξεταστής, αφού κρίνει τον Άνθρωπο καταλήγει: Ο άνθρωπος είναι ανίκανος να διαχειριστεί τις πνευματικές δυνάμεις του και δε θα εξυψωθεί ποτέ σε μια ανώτερης ποιότητας ζωή και κοινωνία.
Ενώ το δίπολο φύσης-πολιτισμού διαπερνά από την αρχή τη σειρά με πολύ ενδιαφέροντα τρόπο (αιματοσυγγένεια-αγχιστεία-πολιτική) η επιλογή να επισκιάσουν τα πάντα με μια κάπως χοντροκομμένη και επιφανειακή χρήση μιας πλέον κλισέ ανθρωπολογίας νομίζω ότι δεν ήταν σωστή επιλογή. They could do much better... που λένε και στην κοινή γλώσσα.

*υποψηφιος διδακτορας κοινωνικης ανθρωπολογιας