Κοινωνία 06.09.2017 - 11:04

7 χρόνια φαγούρα (και spoilers)

Απολογισμός της 7ης σεζόν του Game of Thrones

Οκτώβριος του 2011: Το συνδρομητικό κανάλι HBO ξεκινάει μια φιλόδοξη αλλά και υψηλού ρίσκου τηλεοπτική σειρά, βασισμένη στο πολύτομο και πολυσέλιδο έργο του George R.R. Martin, «A song of Ice and Fire». Το πρώτο βιβλίο ονομάζεται «Game of Thrones» και δανείζει το όνομά του στην τηλεοπτική διασκευή που συνυπογράφουν David Benniof και D.B. Weiss. Η σειρά εμφανίζεται σε ένα τοπίο πολύ υψηλού ανταγωνισμού: Το Breaking Bad (2008) είναι ο απόλυτος κυρίαρχος, το Walking Dead έχει ήδη καθιερωθεί μετά από μια σεζόν ενώ η χρονιά ξεκινά με πολλές εντυπωσιακές παραγωγές για όλα τα πιθανά γούστα: Homeland, American Horror Story, Suits, The Killing, Terra Nova και πολλά ακόμα. Αλλά μιλάμε για το HBO, δηλαδή για το κανάλι που λίγο πολύ ευθύνεται για όλα τα παραπάνω, το κανάλι-πρωτοπόρο που όρισε την χρυσή εποχή της τηλεόρασης που διανύουμε. Οι Sopranos και (κυρίως) το εμβληματικό The Wire ήταν οι παραγωγές του HBO που όχι απλά απέδειξαν πόσο καλοδουλεμένη και ωραία μπορεί να είναι μια πολυετής σειρά χωρίς να κουράζει και να επαναλαμβάνεται αλλά και το πόσες παραπάνω δυνατότητες προσφέρει το τηλεοπτικό μέσο σε σχέση με το σινεμά. Πως δηλαδή μπορεί να απλώσει μια ιστορία όσο χρειάζεται για να «δείξει» τους ήρωές της, σώμα και πνεύμα, να αλλάζουν σεζόν τη σεζόν. Το πέρασμα του χρόνου, ένας γνωστός μονόκερος του σινεμά και μεγάλη πρόκληση για κάθε σκηνοθέτη που πρέπει να στριμώξει σε δυο ώρες όλο του το όραμα, γίνεται στην τηλεόραση ένα αφηγηματικό εργαλείο με πάμπολλες εφαρμογές. Από τον Woody Allen μέχρι τον Ridley Scott και τον Spielberg, σχεδόν όλοι οι σύγχρονοι «μεγάλοι» του σινεμά δοκιμάζουν ή θέλουν να δοκιμάσουν τις δυνάμεις τους στην «μικρή» οθόνη, ενώ τα πλέον πετυχημένα κινηματογραφικά project (βλ. σουπερ-ήρωες) δεν άργησαν να «μυριστούν» τις δυνατότητες που υπάρχουν και να απλωθούν και στην tv. Η τηλεόραση είναι το νέο σινεμά, λένε αρκετοί, και σε πολλές περιπτώσεις δεν υπερβάλλουν. Το HBO, θέλοντας να κάνει ακόμα ένα βήμα, πλησιάζει ακόμα περισσότερο το σινεμά με το Game of Thrones, οδηγώντας την τηλεόραση σε μονοπάτια που πολύ σπάνια έχει ακολουθήσει (και συνήθως με μέτρια αποτελέσματα): Fantasy, ιππότες, δράκοι, undead, CGI, σερβιρισμένα με όσο-χρειάζεται-αμπαλάζ «σεξ&βια», σε ένα πακέτο που φιλοδοξεί να ενώσει τους φαν του Tolkien με τους φαν του WoW αλλά και τους φαν της τηλεόρασης. Αύγουστος του 2017: Μετά το τελευταίο επεισόδιο του 7^ου κύκλου, η σειρά δεν είναι απλώς μια πολύ καλή σειρά αλλά ένα παγκόσμιο φαινόμενο της μαζικής κουλτούρας.

Πως τα κατάφερε; Εν μέρει το προλογίσαμε: Ευνοϊκή εποχή για τηλεοπτικές σειρές, ευνοϊκή εποχή για fantasy μετά τα Lord of the Rings και τα Harry Potter, ιππότες/δράκοι/απέθαντοι/γυμνά κορμιά/μπόλικο αίμα/αρκετά λεφτά για εφέ. Όμως από την άλλη το Game of Thrones είχε να αντιμετωπίσει και αρκετά μειονεκτήματα. Σταχυολογώντας: Ένα άγνωστο σε γενικές γραμμές cast (πλην του Sean Bean ως Ned Stark), μια μέτρια υποδοχή από κριτικούς με την έναρξή του, ένα εξαιρετικά εκτενές, σύνθετο και πολύπλοκο μωσαϊκό από χαρακτήρες και μια αναλόγως σύνθετη πλοκή, όπως και φυσικά το γεγονός πως τα βιβλία του Martin (το πρώτο βγήκε το 1996 χωρίς ιδιαίτερο γκελ) είχαν μια comme si-comme sa επιτυχία και διείσδυση στο αναγνωστικό κοινό. Αυτή λοιπόν η ιδιότυπη μίξη δράκων-πολιτικής-τσόντας-μαγείας χρειάστηκε και κάτι ακόμα για κατακτήσει τόσες κορυφές σε λιγότερο από μια δεκαετία. Ενδεικτικά, όπως φαίνεται και στο παρακάτω διάγραμμα, από τα 2 εκατομύρια της πρώτης σεζόν η σειρά έφτασε τα 12 πριν μερικές ημέρες χωρίς να υπολογίζονται τα εκατομύρια των torrent. Ποιο ήταν όμως το «κλειδί» αυτής της μυθικής επιτυχίας;

Η απάντηση βρίσκεται στο επεισόδιο 8 του πρώτου κύκλου, με τίτλο «Baelor». Τι συνέβη εκεί ακριβώς; Ας το δούμε με κάποιες αναλογίες: Τρίτος κύκλος των Friends και ο Chandler πεθαίνει επειδή πνίγηκε με μακαρόνια. Δεύτερος κύκλος του House και ο αγαπητός μισάνθρωπος γιατρός πεθαίνει από υπερβολική δόση vicodin, αφήνοντας την σειρά στην ξανθιά κόμη του Chase και στην ρομαντικούλα Cameron. South Park και ο Kenny πεθαίνει χωρίς να αναστηθεί. Breaking Bad και ο Walter White τελικά πεθαίνει από καρκίνο, με την επιχείρηση να συνεχίζει ο Jessie. Road Runner και το Coyote τρώει τον Beep-Beep, αλλάζοντας μετά στόχο. Quand erat demonstratum. O George R.R. Martin είναι πίσω από την εκπληκτική ικανότητα της σειράς να «σκοτώνει» ή έστω να «ανανεώνει» τους πρωταγωνιστές της, δημιουργώντας ένα καθεστώς συνεχούς έντασης, σαν να περπατάς ξέροντας πως κάποιος θα τραβήξει το χαλί από ώρα σε ώρα. Για 3-4 κύκλους όλοι σχεδόν οι ήρωες ήταν ανά πάσα στιγμή υποψήφιοι για τα θυμαράκια: Ο ντόρος αυτής της συνεχούς απειλής οδήγησε σε μια φρενίτιδα spoilerομαχιών στο διαδίκτυο: Ποιος θα μαρτυρήσει την επόμενη ανατροπή και ποιος θα καταφέρει να δει το επεισόδιο ανυποψίαστος. Ας θυμηθούμε την περίπτωση «o Bruce Willis είναι φάντασμα» σε εβδομαδιαία βάση.

Κάπως έτσι, το Game of Thrones έχτισε μια τηλεοπτική μυθολογία που τα είχε όλα. Κυριολεκτικά, ό λ α. Πολιτική ίντριγκα τύπου House of Cards; Και με το παραπάνω. Γυμνό και ερωτικά σκάνδαλα/τρίγωνα/κάθε λογής ανωμαλία; Άφθονα. Σπλατεριές και ανατροπές σε κάθε στροφή; Χωρίς δισταγμό. Δράκους; Καλύτερους του Hobbit. Απέθαντους και ζόμπι; Πιο απειλητικούς από το Walking Dead. Χειραφετημένες γυναίκες σε θέση οδηγού; Καλύτερα και από την Jessica Jones ή το Homeland. Κόσμους κατασκευασμένους από το μηδέν, α-λά-Τόλκιν; Βεβαίως: Το Westeros είναι μια υποθετική εκδοχή της Ευρώπης του Μεσαίωνα, με την διαφορά πως όλοι οι μύθοι και δοξασίες δεν είναι παραμύθια αλλά υπαρκτά φαινόμενα. Ίντριγκα αρκετή να συντηρεί τεράστιο όγκο διαλόγου στο διαδίκτυο; Ο ντόρος του Lost ωχριά μπροστά στον χαμό από memes και θεωρίες γύρω από το GoT. Σαπουνόπερα που να κρατάει πολλές υπό-πλοκές συνεχώς; Όχι απλά: Το GoT δεν έχει μια πλοκή αλλά εκατό υπό-πλοκές που διασταυρώνονται και απομακρύνονται σε ένα φαινομενικό χάος. Ένα φαινομενικό μα ευφυές χάος, φτιαγμένο με δεξιοτεχνία και μεράκι από τον Martin, και διασκευασμένο με ανάλογη δεξιοτεχνία από τους δημιουργούς της σειράς.

Βέβαια, υπήρχε από την αρχή ένα θέμα: Η σειρά ξεκίνησε όταν εκδόθηκε και το «A dance with dragons», το 5^ο βιβλίο της σειράς του Martin. Πιθανότατα οι δημιουργοί υπέθεταν πως όταν η σειρά έφτανε τελικά την πλοκή των βιβλίων (στην 5 σεζόν), ο Martin θα είχε προλάβει να βγάλει έστω το αμέσως επόμενο (με τίτλο Winds of Winter). Φευ.

Valar Morghulis

Φτάσαμε ωστόσο στην σεζόν 7, που ήταν και το προτελευταίο τηλεοπτικό κεφάλαιο. Του χρόνου το φθινόπωρο το Game of Thrones θα φτάσει στο τέλος του, πιθανότατα σπάζοντας μερικά ακόμα ρεκόρ στην πορεία. Ήδη διάφορες «διαρροές» από το HBO γέμισαν το διαδίκτυο με την σύνοψη του όγδοου κύκλου, που είναι κάτι σαν Η Μητέρα Των Spoiler για όσους δεν μπορούν να περιμένουν 12+ μήνες για το επόμενο επεισόδιο. (Βέβαια, μην ανησυχείτε: Διαβάσαμε τις φερόμενες διαρροές και ο μόνος λόγος να ισχύουν είναι να μην έχει ασχοληθεί καθόλου ο Martin- τόσο απαράδεκτες είναι, σεναριακά). Το επόμενο βιβλίο του Martin αναμένεται να προλάβει τον τηλεοπτικό επίλογο, αλλά είναι μάλλον προφανές (για τους ρυθμούς του συγγραφέα) πως το λογοτεχνικό κλείσιμο θα εμφανιστεί αρκετά χρόνια μετά το τηλεοπτικό του ανάλογο. Σε κάθε περίπτωση, το κλείσιμο της σεζόν άφησε όλα τα ερωτήματα ανοικτά σε κάθε μέτωπο και έκανε τους εκατομύρια θεατές να δαγκώνονται από ανυπομονησία αποθεώνοντας την σειρά. Πράγμα ίσως λίγο παράξενο καθώς στον έβδομο κύκλο του, το GoT επιβεβαιώνει κάτι που φάνηκε ελαφρώς και στον προηγούμενο: Είναι εντελώς άλλη σειρά από αυτήν που ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2011. Και αυτό δεν είναι απαραίτητα καλό.

Φτάνοντας στην έβδομη σεζόν, μερικά πράγματα ήταν κάπως πιο ξεκάθαρα. Κατ’αρχήν το πολυμελές cast μόνο άγνωστο δεν είναι πια: Αυτό όμως δεν σημαίνει και πως έχουν όλοι εξελιχθεί και ερμηνευτικά. Ειδικότερα, αυτό που φαίνεται ως το πλεον καθοριστικό ζεύγος (Τσον Σνο και Ντανέρις) κρίνεται μάλλον ανεπαρκές εδώ και μερικά χρόνια. Επιπλέον, η απουσία των βιβλίων ως «υπόστρωμα» ήταν δεδομένη: Η λεπτοβελονιές στην πλοκή απουσιάζουν πια, και η πλοκή μοιάζει αρκετά πιο ατσούμπαλη. Επιπλέον, οι ήρωες μοιάζουν όλοι να «σταμάτησαν» μαζί με τα βιβλία, χωρίς να εξελίσσονται άλλο: Όλες τους οι αντιδράσεις είναι προβλέψιμες και αναμενόμενες. Οι κακοί είναι κακοί και οι καλοί καλοί, και αυτό σε μια σειρά που χτίστηκε πάνω στην άρνηση αυτών των απλουστεύσεων. Όμως αυτά τα προβλήματα πιθανότατα να γινόντουσαν στάχτη με ένα απλό Dracarys και ολίγη δρακοφωτιά, όμως υπερτονίζονται από ένα ακόμα που τα μεγενθύνει: Το GoT περνάει κρίση ταυτότητας.

Το GoT δεν ξέρει τι θέλει να γίνει όταν μεγαλώσει (/τελειώσει). Το GoT είναι εκείνος ο άσημος καλλιτέχνης που ήθελε να κερδίσει το κοινό με τον δικό του τρόπο, αλλά αφού γλυκάθηκε με την επιτυχία του άρχισε να ακολουθεί τον τρόπο του κοινού. Το GoT δημιούργησε εκατομύρια φανζ επειδή τους τράβαγε συνεχώς το χαλί κάτω από τα πόδια, και τώρα μοιάζει να στήνει το σενάριό του με βάση τον μέσο όρο επιθυμιών των ίδιων φανζ. Το GoT στον έβδομό του κύκλο παράγει περισσότερα memes ανά σκηνή από ότι έκανε κάποτε ανά σεζόν. Το GoT και η πλοκή του μοιάζουν να είναι ένα μεγαλοπρεπές fuck you του Martin ύστερα από το πολυετές bullying που δέχθηκε για να γράψει παρακάτω: Είναι σαφές (;) πως ΑΠΟΚΛΕΙΕΤΑΙ ο Martin να έχει γράψει τέτοιες προχειρότητες και τόσα κλισέ όσα είχε ο έβδομος κύκλος. Πιθανότατα άφησε το HBO να αυτοσχεδιάσει με τους πολλούς πρόθυμους διαδικτυακούς φανζ και ετοιμάζει τις πραγματικές εκπλήξεις στα βιβλία του. Το GoT ξεκίνησε κάποτε με μεγαλύτερες υποσχέσεις και από το πρόγραμμα Θεσσαλονίκης και κατέληξε σε σε πρόγραμμα τεχνοκρατών. Το GoT ξεκίνησε θέλοντας να φέρει πολιτική, διαπλοκή και πολύπλοκους ήρωες στο είδος του fantasy και κατέληξε να έχει την ελαφρότητα ενός video game με δράκους.

Υπερβολές; Ίσως. Άλλωστε, ο «μύθος» της σειράς γιγαντώθηκε αυτό το καλοκαίρι και δημιούργησε ακόμα πιο φανατισμένους οπαδούς, που ούτε που θέλουν να ακούν για κριτική στην τηλεοπτική τους Μέκκα. Όμως ακόμα και αυτή η πλατιά διεύρυνση του ακροατηρίου και το πέρασμα της σειράς σε ένα παγκόσμιο, οικουμενικό φαινόμενο είναι μάλλον ενδεικτική των παραπάνω. Η σειρά αναπροσαρμόστηκε ώστε να πετύχει ένα τέτοιο status. Έγινε μια υπερθεαματική υπερπεριπέτεια με δράκους, ζόμπι και βασιλιάδες, φτιαγμένη για μαζική ψυχαγωγία, διαδικτυακό ντόρο και σκηνές-wallpaper για υπολογιστές. Ο έβδομος κύκλος είναι μια χολιγουντιανή υπερπαραγωγή που είναι βασισμένη πάνω στο πρωτογενές υλικό του GoT, δηλαδή τους κύκλους που προηγήθηκαν. Θα μπορούσε να την έχει γυρίσει ο Michael Bay, που έκανε κάτι ανάλογο με την υπερπεριπέτεια Transformers. Ή αυτός που σκηνοθέτησε το καινούριο «Η ωραία και το Τέρας» (που, παρεμπιπτόντως, ήταν το νο.1 box-office hit του καλοκαιριού….).

Δυο είναι οι «χτυπητές» αδυναμίες της σειράς, που αν μη τι άλλο ας ελπίσουμε πως δεν θα αφορούν στον όγδοο κύκλο που θα «κλείσει» και την περιπέτεια. Η μια αδυναμία λέγεται ανάπτυξη χαρακτήρων που όχι απλά είναι μηδενική αλλά πολλές φορές οι χαρακτήρες είναι «οχήματα πλοκής». Χαρακτηριστικοί οι διάλογοι της συνάντησης στο τελευταίο επεισόδιο. Αλλά ένα παράδειγμα είναι καλύτερο από όλα τα υπόλοιπα: Ο έβδομος κύκλος έριξε ένα γερό χαστούκι σε έναν από τους πιο ενδιαφέροντες ήρωες όχι μόνο της σειράς μα και της ιστορίας της τηλεόρασης. Ο Jaime Lannister, ένας τύπος που έχει εξελιχθεί απίστευτα από το πρώτο επεισόδιο (που έριξε τον μετέπειτα χίπη Bran στο γκρεμό αφήνοντάς τον παράλυτο) και που δικαιούταν (επιτέλους) την σκηνή που θα ερχόταν σε ρήξη με την γυναίκα που τον έχει καταστρέψει, την αδερφή του Cercei. Και αυτή η σκηνή, την οποία η σειρά προοικονομούσε τρια χρόνια, ήταν πιο νερόβραστη και από βαριεστημένο καυγά ζευγαριού όπου το αγόρι ανακοινώνει στο κορίτσι πως θα κοιμηθεί στον καναπέ. Ο Azor Ahai παρέμεινε ένας ολίγον μουτρωμένος Αζόρ, το σκυλάκι της βασίλισσας (και spoiler και μέτριο pun σε μια πρόταση!). Το αυτό ισχύει και για όλους τους υπόλοιπους, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Βασική εξαίρεση, ο Benjen Stark, που αδίκως ονομάστηκε deus ex machine ενώ στην πραγματικότητα εμφανίστηκε απλώς για να μπαλώσει μια σεναριακή ανούσια τρύπα, πράγμα που ουδείς εκ μηχανής deus δεν έκανε ποτέ.

Η έτερη αδυναμία αφορά στο λεγόμενο suspend your disbelief. Τι είναι αυτό; Η βασική «ενέργεια» (passive spell βασικά) που οφείλει ένας θεατής να κάνει για να απολαύσει μια ιστορία φαντασίας μακριά από τον ρεαλισμό και την λογική. Μια καλή σειρά/ταινία/βιβλίο βοηθάει φυσικά, κατασκευάζοντας έναν κόσμο που έχει τους δικούς του κανόνες και τα σημεία αναφοράς. Για παράδειγμα, η δουλειά του Τόλκιν στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών ήταν μνημειώδης καθώς φρόντισε για κάθε λεπτομέρεια: Χάρτες, γλώσσες και διάλεκτοι, χρόνοι, αποστάσεις, ιστορία και προϊστορία της Μέσης Γης ήταν όλα με μεράκι δοσμένα, ως ένα ολοκληρωμένο σύστημα στο οποίο ο αναγνώστης/θεατής μπορούσε να βυθιστεί χωρίς να λέει λόγου χάρη «μα καλά, αφού δεν υπάρχουν δέντρα που μιλάνε». Φυσικά υπάρχουν δέντρα που μιλάνε στην Μέση Γη. Και φυσικά ο Martin, δηλωμένα θαυμαστής του δασκάλου Τόλκιν, έχει κάνει ανάλογη δουλειά στο Westeros. Όλη αυτή η δουλειά στον έβδομο κύκλο πηγαίνει στράφι: Το κορυφαίο επεισόδιο της σειράς (το πρότελευταίο), που περιγράφει την εξόρμηση μιας badass τρομερής ομάδας στην παγωμένη έρημο του Βορρά για να βρει ένα ζόμπι, είναι ένα ρεσιτάλ προχειρότητας στις λεπτομέρειες. Προχειρότητας που «μπαίνει στο μάτι» καθώς ούτε λίγο ούτε πολύ περιγράφει μια ομάδα που ταξιδεύει για μέρες (;) χωρίς προμήθειες, πριν παγιδευτεί στέλνει έναν να τρέξει (!) πίσω, αυτός ο ένας φτάνει σε μισή μέρα πίσω, στέλνει ένα μήνυμα με ένα κοράκι (μάλλον το είδους concorde) που φτάνει στον προορισμό του σε μισή μέρα, και το επόμενο πρωί έχουν φτάσει οι ενισχύσεις από την άλλη άκρη του Westeros. Όλα αυτά ενώ ο Benjen Stark παρακολουθεί κρυμμένος εκεί κοντά χωρίς να παρεμβαίνει μέχρι να επιβεβαιώσει πως ο Τσον Σνο θα μείνει πίσω και θα χρειαστεί ένα άλογο και κάποιον να κρατήσει μερικά ζόμπι απασχολημένα για 30’’. Και γιατί όλα αυτά, αναρωτιέται κανείς; Και όμως, όλο το 50λεπτο επεισόδιο μοιάζει ως μια προσχηματική πλοκή μονάχα για να αλλάξει ένας δράκος στρατόπεδο, δηλαδή 5 δευτερόλεπτα στο τέλος του επεισοδίου.

Για να μην σχολιάσουμε το γεγονός πως ουδείς πια πεθαίνει και καμία ανατροπή δεν αλλάζει τα δεδομένα: Το ότι ο Τσον λεγόταν στην πραγματικότητα Ίγκον ήταν σχεδόν γνωστό από το δεύτερο επεισόδιο το 2011.

Winter of 2018 is coming

Το θέμα όμως με τα μαζικά φαινόμενα είναι πως δημιουργούν και έναν αλλόκοτο φανατισμό. Είναι εντυπωσιακή η διαδικτυακή εκστρατεία που θέλει να αποδείξει πως τίποτα δεν πάει στραβά με την σειρά καταγγέλοντας κριτικές (σαν ετούτη) ως ελιτισμό ή διαφοροποίηση από το ομοιόμορφο κοπάδι των εκστασιασμένων οπαδών (χμ). Φυσικά, ο δημιουργός Martin σιωπά. Πιθανότατα γράφει ακόμα το Winds of Winter, καθώς η τελευταία του ανακοίνωση θέλει ένα διαφορετικό βιβλίο να προηγείται, ένα που θα εξιστορεί την περίοδο των αιμομικτών Targaryen (χμ) στην εξουσία του Westeros.

Ένας προκάτοχος του GoT στην ιστορία των μαζικών τηλεοπτικών φαινομένων, το Lost, πιθανώς εξ’ ίσου αμήχανο στο πως να διαχειριστεί την φήμη του, οδηγήθηκε σε ένα φινάλε που ελάχιστα αποζημίωσε το κοινό του. Αρκετές σειρές ξεκίνησαν πολύ καλύτερα απ’ όσο κατέληξαν. Ας ελπίσουμε πως αυτός ο κανόνας δεν θα επιβεβαιωθεί και εδώ. Το νέο σύνθημα των δημιουργών, σύνθημα που συνοψίζεται στο «περισσότεροι δράκοι-λιγότερη πλοκή», μπορεί να κάνει την σειρά ακόμα πιο δημοφιλή (ιδίως σε ένα κοινό που θέλει να μην παιδεύεται ιδιαίτερα) αλλά την απομακρύνει από τον αισθητικό και θεματικό «πυρήνα» της.