Το Νέο Πανεπιστήμιο και οι καταλήψεις στην Ολλανδία, του Νικόλα Βρούσαλη

Νικόλας Βρούσαλης[1]

Εδώ και τρεις βδομάδες η καρδιά του παγκόσμιου φοιτητικού κινήματος χτυπάει στο Άμστερνταμ. Η κατάληψη της Πρυτανείας[2] από φοιτητές και προσωπικό στο πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ αναζωπύρωσε τη φλόγα για ένα ελεύθερο και δημοκρατικό πανεπιστήμιο. Η φωτιά εξαπλώθηκε γρήγορα σε όλη την Ολλανδία, η οποία αριθμεί σήμερα τουλάχιστον πέντε γεωγραφικά διακριτές κινήσεις για ένα «Νέο Πανεπιστήμιο» (εκτός του Άμστερνταμ, τα πανεπιστήμια του Groningen, του Leiden, του Μάαστριχτ, του Nijmegen και της Ουτρέχτης). Το Νέο Πανεπιστήμιο έχει λάβει την υποστήριξη του FNV, του μεγαλύτερου συνδικάτου της Ολλανδίας, καθώς και πολυάριθμες δηλώσεις αλληλεγγύης από την υπόλοιπο κόσμο. Η αναζωπήρωση στη μαχητικότητα των φοιτητών οφείλεται σε μια σειρά από προβλήματα: ραγδαία αύξηση στην αναλογία φοιτητών/προσωπικού, χρόνια υποχρηματοδότηση στις ανθρωπιστικές επιστήμες, συστηματική κακοδιαχείριση της διδασκαλίας, και αυταρχισμός στη διαχείριση των πανεπιστημίων τείνουν να μετατρέψουν τα πανεπιστήμια σε μια γραφειοκρατική εκδοχή του Walmart. Η μέγκενη του αυταρχισμού από πάνω και της εμπορευματοποίησης από κάτω κατέστησαν αναγκαία την αναζήτηση μιας δημοκρατικής διεξόδου.

Εδώ χρειάζεται μια παρένθεση. Τα ολλανδικά πανεπιστήμια δεν είναι ιδιωτικά. Αυτό σημαίνει ότι δεν λειτουργούν με βάση την μεγιστοποίηση της αξίας, ή τη μεγιστοποίηση του γλειψίματος σε ιδιώτες δωρητές. Τα ολλανδικά πανεπιστήμια είναι δημόσια. Χρηματοδοτούνται, δηλαδή, από τη γενική φορολογία και λειτουργούν για το δημόσιο συμφέρον. Κατά τη γνώμη μου έτσι πρέπει να λειτουργεί και να χρηματοδοτείται το πανεπιστήμιο. Κι’αυτό για τρεις λόγους. Πρώτον, η παιδεία είναι το είδος αγαθού που οι φιλόσοφοι αποκαλούν ‘μέσο παντός σκοπού’ [all-purpose means]. Με άλλα λόγια, η παιδεία αυξάνει τις προοπτικές εκπλήρωσης του σχεδίου ζωής σου, όποιο κι αν είναι αυτό. Από αυτό προκύπτει ότι η άνιση κατανομή παιδείας οδηγεί σε άνιση πρόσβαση στην καλή ζωή. Κατά συνέπεια πρέπει να παρέχεται δημόσια ώστε να εξασφαλίζεται η ίση ευκαιρία όλων να ζήσουν καλά. Δεύτερον, η εκπαίδευση έχει εξωτερικότητες [externalities]. Εξωτερικότητες υπάρχουν όταν το όφελος (ή το κόστος) που προκύπτει για τον ιδιώτη που παράγει ένα αγαθό είναι χαμηλότερο από τα συνολικό όφελος (ή κόστος) για την κοινωνία. Ιδιωτική παιδεία σημαίνει παροχή παιδείας χαμηλότερη του βέλτιστου. Τρίτον, η άμεση ή έμμεση εμπορευματοποίηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης διαφθείρει τη φύση του αγαθού αυτού. Διαφθείρει δηλαδή την ελεύθερη αναζήτηση της γνώσης ως αυτοσκοπού.

Πίσω στο Νέο Πανεπιστήμιο. Η ιστορία της ολλανδικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης από τη δεκαετία του 1990 μέχρι σήμερα είναι το χρονικό της ανόδου του νεοφιλελεύθερου σταλινισμού. Στα τέλη της δεκαετίας του 1970 τα περισσότερα ολλανδικά πανεπιστήμια είχαν κατακτήσει ικανοποιητικά επίπεδα δημοκρατίας και ισότητας για όλα τα μέλη τους. Η κάθοδος προς τον σταλινισμό ξεκίνησε με μια σειρά διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Εκείνη την περίοδο οι γραφειοκρατίες των πανεπιστημίων, σε συνεργασία με υψηλόβαθμα κυβερνητικά στελέχη, άρχισαν να υποκαθιστούν τις δομές του πανεπιστημίου με την επίφαση της «έμμεσης αντιπροσώπευσης». Την ίδια στιγμή οι μαθητές άρχισαν να μεταμορφώνονται σε καταναλωτές. Οι ανάγκες τους φυσικά καλύφθηκαν—πολύ πιο αποτελεσματικά απ’ότι στην Ελλάδα ή την Ιταλία, για παράδειγμα—χωρίς κάποια αντίστοιχη πολιτική χειραφέτηση. Ο Stefan Collini[3], ένας από τους πιο σημαντικούς Βρετανούς κριτικούς της ιδιωτικοποίησης του πανεπιστημίου, αποκαλεί αυτή τη διαδικασία «τα paraphernalia της προσομοίωσης της αγοράς». Το αποτέλεσμα ήταν μια γραφειοκρατική εκδοχή του εργοστασίου αλλαντικών, ο σκοπός του οποίου είναι η παραγωγή της γνώσης-λουκάνικου με το ελάχιστο κόστος για το μέγιστο αριθμό καταναλωτών. Με αυτό τον τρόπο η διαδικασία κατάκτησης της γνώσης καθίσταται ασήμαντη και δευτερεύουσα. Το μέσο (το πτυχίο) και ο σκοπός (η ελεύθερη αναζήτηση της αλήθειας) αντιστρέφονται. Όπως επισημαίνει ο Collini, μόνο οι μάνατζερ των πανεπιστημίων στον δικό τους γυάλινο πύργο θα μπορούσαν να ισχυριστούν ότι αυτή η αντιστροφή αφήνει το «προϊόν» του πανεπιστημίου αναλλοίωτο.

Τα περισσότεροι ολλανδικά πανεπιστήμια σήμερα χρησιμοποιούν κάποια από τα paraphernalia του Collini για την αυτοαξιολόγηση τους. Είναι φυσικά γνωστό ότι οι μορφές αξιολόγησης που συνήθως επικαλούνται οι μάνατζερς, όπως η βιβλιομετρία (μέτρηση ετεροαναφορών, κλπ.), αριθμητικά σημεία αναφοράς για τη διδασκαλία με βάση τις αξιολογήσεις διδασκαλίας, αριθμητικούς στόχους για τον αριθμό των δημοσιεύσεων ανά έτος, κλπ. είναι παρωχημένες. Για την ακρίβεια είναι λογικό λάθος να πιστεύει κάποιος ότι η ποιότητα μιας ακαδημαϊκής εργασίας μπορεί να μετρηθεί όπως τα φασόλια στο σακί. Μπορεί φυσικά να αξιολογηθεί. Πρέπει να αξιολογηθεί. Γι’αυτό άλλωστε υπάρχει η αξιολόγηση από ομότιμους αξιολογητές [peer review]. Ωστόσο καμία ποσότητα ετεροαναφορών δεν είναι σε θέση να αντικαταστήσει την ουσιαστική αξιολόγηση μιας εργασίας. Και αντίστροφα, η απουσία ετεροαναφορών δεν μπορεί να υπονομεύσει, π.χ., τις βασικές αρχές της θεωρίας του Δαρβίνου για τη φυσική επιλογή ή τη φιλοσοφία της γλώσσας του Wittgenstein. Μάλιστα ο Δαρβίνος και ο Wittgenstein μάλλον θα δυσκολεύονταν να βρουν δουλειά στην Ολλανδία σήμερα: - Πρόεδρος τμήματος: «κύριε Wittgenstein, έχετε δημοσιεύσει μόνο ένα βιβλίο σε 20 χρόνια. Οι μόνες σας ετεροαναφορές είναι από κάτι περιθωριακούς μαθηματικούς στη Βιέννη! Δυστυχώς δεν μπορούμε να σας μονιμοποιήσουμε».

Για όλους τους παραπάνω λόγους, τα ολλανδικά πανεπιστήμια βρίσκονται σήμερα σε ένα σταυροδρόμι. Έχουν δηλαδή να επιλέξουν ανάμεσα στην ιδιωτικοποίηση και τη δημοκρατία. Το πρώτο μονοπάτι οδηγεί σε συνολική υποβάθμιση της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, και καταβαράθρωση των ανθρωπιστικών επιστημών ειδικότερα. Το δεύτερο μονοπάτι οδηγεί σε ένα πιο δίκαιο και αποτελεσματικό δημόσιο πανεπιστήμιο. Όποιος αμφισβητεί την ύπαρξη αυτού του διλήμματος πρέπει να το ξανασκεφτεί, λαμβάνοντας υπόψη την πρόσφατη βρετανική εμπειρία. Οι δομικές ομοιότητες της Ολλανδίας με την Αγγλία είναι εντυπωσιακές: το 1999, η κυβέρνηση των Εργατικών του Τόνι Μπλερ εισήγαγε δίδακτρα στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Αρχικά τα δίδακτρα θεσπίστηκαν στις £1000/έτος (περίπου €1300). Μέσα σε μια δεκαετία, τα προπτυχιακά δίδακτρα είχαν σχεδόν δεκαπλασιαστεί (περίπου €11.000/έτος). Αυτό συνιστά ιδιωτικοποίηση του πανεπιστημίου. Την ίδια στιγμή, ο Μπλερ εισήγαγε διάφορες δομές εκφοβιστικής μικροδιαχείρισης [microbullying] στα πανεπιστήμια, με σκοπό την αξιολόγηση και τον έλεγχο της ποιότητας της διδασκαλίας και της έρευνας. Σε επίπεδο διδάκτρων, μικροδιαχείρισης και γραφειοκρατίας, το ολλανδικό πανεπιστήμιο είναι μόλις δέκα χρόνια πίσω από το αγγλικό.

Το κίνημα για ένα νέο πανεπιστήμιο αμφισβητεί την ατέρμονη προσπάθεια να μετατραπεί το πανεπιστήμιο σε βιομηχανία αλλαντικών σταλινικού τύπου. Οι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί που συγκροτούν την κίνηση αυτή αντιτίθενται στην αδιαφάνεια και στον αυταρχισμό των οργάνων διοίκησης του πανεπιστημίου, στις δομικές ιεραρχίες που δημιουργεί η προσπάθεια για ιδιωτικοποίηση, καθώς και στις πρόσφατες περικοπές στις ανθρωπιστικές επιστήμες. Όλα αυτά είναι συμπτώματα της δομής και κατεύθυνσης που δόθηκε στο ολλανδικό πανεπιστήμιο από το 1990. Γιαυτό το λόγο το κίνημα για το Νέο Πανεπιστήμιο ζητά τα διοικητικά συμβούλια των πανεπιστημίων να εκλέγονται από όλα τα μέλη του πανεπιστημίου και να λογοδοτούν σε αυτά. Ζητά επίσης να δοθεί τέλος στις περικοπές στις ανθρωπιστικές επιστήμες και να σταματήσουν οι απολύσεις ερευνητικού και διδακτικού προσωπικού. Χάρη στους μαθητές και τις διαμαρτυρίες τους αυτά τα ζητήματα βρίσκονται σήμερα στο επίκεντρο του δημόσιου διαλόγου. Κάτι που φαινόταν αδύνατο πριν από δύο εβδομάδες, σήμερα μοιάζει αναπόφευκτο.

Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα

ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση

Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό

Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 15/7

ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ

2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη

Ακολουθήστε το Alfavita στo Google News Ακολουθήστε το Alfavita στo Viber