Alfavita Newsroom Οι ελαστικές σχέσεις εργασίας στην πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση καθιερώθηκαν με το θεσμό των αναπληρωτών εκπαιδευτικών, που μετρά πια πολλές δεκαετίες και το θεσμό των ωρομισθίων εκπαιδευτικών, που καθιερώθηκε μετά το 1985.
Ο θεσμός των αναπληρωτών έχει ερευνηθεί (κι από το ΚΕΜΕΤΕ της ΟΛΜΕ και το ΙΝΕ της ΓΣΕΕ/ΑΔΕΔΥ) σε διάφορες χρονικές περιόδους: α) πριν το 1929, β) από το 1929 μέχρι το 1949, όπου οι βασικές νομοθετικές ρυθμίσεις του αυτής της περιόδου προδιαγράφουν και τη συνέχειά του, γ) από το 1949 μέχρι το 1970, δ) από το 1970 μέχρι το 1985, ε) από το 1985 μέχρι το 1997/1999 και στ) από το 1997/1999 και εξής. Εμείς θα ασχοληθούμε με το θεσμό αυτό μετά το 1949 και μέχρι πριν το Ν.3848/2010, η νεότερη περίοδος κυρίως μας ενδιαφέρει, προκειμένου να δούμε την εργασιακή κατάσταση των αναπληρωτών και την επαγγελματική τους προοπτική.
ΜΕΡΙΚΑ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΠΟΣΟΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΡΙΘΜΗΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ
Από το 1954 μέχρι το 1965 το ποσοστό των αναπληρωτών εκπαιδευτικών στην στοιχειώδη εκπαίδευση ήταν το 2-3% του εκπαιδευτικού δυναμικού της.
Από το 1954 μέχρι το 1964 το αντίστοιχο ποσοστό στη μέση εκπαίδευση κυμαινόταν από 3,20 μέχρι 15,14% ( Πηγή: Ε.Σ.Υ.Ε).
Από τη δεκαετία του 1980 ο αριθμός των αναπληρωτών αυξάνει. Ενδεικτικά το σχολικό έτος 1992-1993 ήταν το 18% του συνολικού εκπαιδευτικού προσωπικού, ενώ την περσινή σχολική χρονιά ήταν το 14% αυτού. Η αύξηση των αναπληρωτών παρατηρήθηκε λόγω αύξησης σχολικών μονάδων, αδειών, αύξησης των στελεχών της εκπαίδευσης, των επιμορφωτικών και μετεκπαιδευτικών προγραμμάτων, των αποσπάσεων κλπ. λόγων.
Σε απόλυτους αριθμούς (ενδεικτικά) οι αναπληρωτές ήταν: τη σχολική χρονιά 1987-88: 9.628, το 2001-02:19.918 και το 2014-15: σχεδόν 17.500. (Πηγή: Βουλή των Ελλήνων και για το 2014-15: στοιχεία ΚΥΣΠΕ-ΚΥΣΔΕ).
Ακόμη μεγαλύτερη αύξηση των αναπληρωτών παρατηρείται μετά το 2000, όπου ο αριθμός των αναπληρωτών στα πρώτα χρόνια αυτής της δεκαετίας είναι ακόμη και τριπλάσιος αυτού των μόνιμων διορισμών. Τα τελευταία μάλιστα χρόνια, αυτά των μνημονίων, μιλάμε μόνο για προσλήψεις αναπληρωτών ακόμα και για κάλυψη οργανικών κενών και καθόλου πια για μόνιμους διορισμούς.
ΣΧΕΤΙΚΟ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ, ΟΙ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΡΕΠΟΜΕΝΑ ΤΟΥΣ.
1) Ν. 1114/1949: αναφέρεται σε προσωρινούς εκπαιδευτικούς , που προσλαμβάνονται μετά από πρόταση των οικείων Δήμων και Κοινοτήτων ή των οικείων σχολικών εφορειών, που αναλαμβάνουν και τη μισθοδοσία τους. Ο νόμος αναφέρεται και σε αναπληρωτές σε θέση μονίμων περιοριστικά, μετεκπαιδευόμενων, των σε μακρά αναρρωτική άδεια, των αποσπασμένων στην αλλοδαπή.
2) Ν. 1304/1982: αναφέρεται σε αναπληρωτές, που καλύπτουν έκτακτες ανάγκες.
3) Ν. 1566/1985: μεταξύ άλλων καθιερώνει το θεσμό των ωρομισθίων εκπαιδευτικών. Το άρθρο 17 του νόμου ορίζει τον αναπληρωτή με σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου. Ο αναπληρωτής αυτός έχει τα ίδια καθήκοντα με τους μόνιμους εκπαιδευτικούς, αλλά άλλη εργασιακή, μισθολογική και ασφαλιστική κατάσταση.
4) Ν.2525/1997: αλλάζει ο τρόπος διορισμού με την κατάργηση της επετηρίδας, η οποία είχε με πολιτική επιλογή διογκωθεί και επιφέρει μπλοκάρισμα των διορισμών λόγω υπερπροσφοράς υποψηφίων εκπαιδευτικών και περιορισμένης τους ζήτησης. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι για την πρωτοβάθμια υπήρχε αναμονή 10 ετών στην επετηρίδα για διορισμό, ενώ στην δευτεροβάθμια λίγο πριν την κατάργησή της η αναμονή ήταν από 14 μέχρι 8 έτη ανάλογα την ειδικότητα. (Κασσωτάκης, 1997). Το 1996 στην επετηρίδα ήταν εγγεγραμμένοι 19.007 δάσκαλοι, 11.317 νηπιαγωγοί και 107.373 καθηγητές. Εξαιτίας όλων αυτών με το νόμο 2525/97 καθιερώνεται ο διαγωνισμός ΑΣΕΠ, ο οποίος σήμαινε ουσιαστικά στέρηση της επαγγελματικής προοπτικής του μόνιμου διορισμού από πάρα πολλούς ήδη τότε αναπληρωτές. Παρά την «προώθηση» των μόνιμων διορισμών αρχικά μέσω ΑΣΕΠ ο αριθμός των αναπληρωτών με ΑΣΕΠ ή χωρίς ΑΣΕΠ τα επόμενα χρόνια παρέμεινε υψηλός και γιατί τα λειτουργικά κενά ήταν πολλά για λόγους, που προαναφέραμε, και γιατί τα τελευταία αρκετά χρόνια είναι αρκετά τα πάγια και εν πολλοίς προβλέψιμα λειτουργικά, αλλά και τα οργανικά κενά, που προκύπτουν μετά από συνταξιοδοτήσεις και που πολλά μένουν ακάλυπτα λόγω μη μόνιμων διορισμών.(Κάποια καλύπτονται από τους ευρισκόμενους «σε διάθεση», όταν υπάρχουν). Έτσι οι αναπληρωτές κακώς λέγονται πια προσωρινοί αναπληρωτές, αφού σε λίγες περιπτώσεις προσωρινά αναπληρώνουν κάποιον καλύπτοντας έκτακτες ανάγκες και αφού σε πολλές περιπτώσεις δεν αναπληρώνουν μόνο μόνιμους, που βρίσκονται σε άδεια κάποιας διάρκειας, έχουν αποσπασθεί αλλού κλπ, αλλά «αναπληρώνουν» ουσιαστικά τον εαυτό τους, που ενδεχομένως κάτω από άλλες συνθήκες και με άλλες πολιτικές επιλογές, όχι νεοφιλελεύθερες, που εφαρμόζονται εδώ και χρόνια, θα μπορούσαν να είχαν μόνιμα διοριστεί στα ακάλυπτα οργανικά κενά ή σε κάποια από αυτά.
5) Ν.2725/1999: αναγνωρίζεται στους αναπληρωτές για πρώτη φορά η προϋπηρεσία, η εντοπιότητα, η οικογενειακή κατάσταση και το δικαίωμα συνυπηρέτησης. Ως συνέπεια-συνέχεια του νόμου διατυπώνεται από την πλευρά της πολιτικής ηγεσίας η δέσμευση/υπόσχεση για μόνιμο διορισμό των αναπληρωτών με προϋπηρεσία. Υπενθυμίζουμε ότι ο πρώτος γραπτός διαγωνισμός ΑΣΕΠ για μόνιμο διορισμό, ο επεισοδιακός, είχε ήδη γίνει επί υπουργίας Γεράσιμου Αρσένη το 1998, πριν τον Ν. 2725/99.
Σύμφωνα και με το άρθρο 138 του Ν.2725/1999 και με σχετική δέσμευση του υπουργείου παιδείας προβλέπεται οι προσωρινοί αναπληρωτές, που μέχρι 30/6/1998 είχαν συμπληρώσει πραγματική υπηρεσία 16 μηνών, να μονιμοποιούνται κατά προτεραιότητα μετά το 2003. Σε μια πρώτη φάση αποκαταστάθηκε το 49,25% αυτών των αναπληρωτών με το 16μηνο, που περιλαμβάνονταν στον Πίνακα Α, που αριθμούσε 7.473 από τους 15.173 αναπληρωτές συνολικά. Οι αναπληρωτές αυτοί είχαν από 7 μέχρι 13 χρόνια προϋπηρεσίας. Η απορρόφηση των υπολοίπων από τους 7.473 ολοκληρώθηκε τη σχολική χρονιά 2004-2005.
Εν τω μεταξύ στο γραπτό διαγωνισμό του ΑΣΕΠ του 2000, ο οποίος προκηρύχθηκε για συγκεκριμένες οργανικές θέσεις και σε κάποιες ειδικότητες (ΠΕ70 κλπ.) έμειναν κενές, οι θέσεις αυτές καλύφθηκαν με προσωρινούς αναπληρωτές κι όχι με μονιμοποίηση ήδη αναπληρωτών, όπως θα έπρεπε, αλλά ακόμη δεν προβλεπόταν. Άλλη μια περίπτωση απόδειξης κάλυψης πάγιων αναγκών-κενών από τους προσωρινούς αναπληρωτές είναι κι αυτή.
6) Ν. 2942/2001: συντάσσονται πίνακες υποψηφίων αναπληρωτών σε εθνικό επίπεδο από την κεντρική υπηρεσία του υπουργείου παιδείας και όχι από τις περιφερειακές υπηρεσίες του. Ανοίγουν τα θέματα μοριοδότησης για μόνιμο διορισμό και οι διαδικασίες σύνταξης πινάκων υποψηφίων αναπληρωτών, οι οποίοι δύνανται να προσληφθούν καταρχάς σε θέση αναπληρωτή με μόνο κριτήριο την προϋπηρεσία.
7) Ν. 3027/2002: διαμόρφωση πινάκων αναπληρωτών. Πως; Προσμετρώντας 1 μόριο για κάθε μήνα προϋπηρεσίας, 1 μόριο για κάθε μονάδα πάνω από τη βαθμολογική βάση στο Διαγωνισμό του ΑΣΕΠ. Με το νόμο αυτό προβλεπόταν ο διορισμός των μονίμων να γίνεται κατά 75% από το διαγωνισμό του ΑΣΕΠ και κατά 25% από τους 16μηνίτες αναπληρωτές.
Όμως το 2002 εφαρμόζεται στην πράξη ο νόμος Αρσένη του 1997 κι έτσι έχουμε μόνιμους διορισμούς κατά 90% από το διαγωνισμό ΑΣΕΠ του 2000 και 10% από την επετηρίδα, που κλείνει οριστικά το 2003. Οι κενές θέσεις καλύπτονται κατά 50% από 16μηνίτες αναπληρωτές, κατά 25% από τον Πίνακα Γ΄και κατά 25% από αυτούς που έλαβαν τη βαθμολογική βάση στο διαγωνισμό του ΑΣΕΠ του 2000.
8) Ν. 3255/2004, γνωστός ως νόμος Μ. Γιαννάκου: σύμφωνα μ΄αυτόν προβλέ-
πονται μόνιμοι διορισμοί κατά 60% από το διαγωνισμό ΑΣΕΠ και 40% από τον ενιαίο πίνακα αναπληρωτών. Προβλέπεται επίσης δυνατότητα διορισμού μέχρι το 2005-2007 όσων αναπληρωτών είχαν συγκεντρώσει πραγματική προϋπηρεσία 30 μηνών μέχρι 30/6/2004.
9) Ν. 3687/2008 επί υπουργίας Ε. Στυλιανίδη: προβλέπει για τους 30μηνίτες μέχρι 30/6/2008 να διορίζονται μέχρι το 2012-2013 και μάλιστα το 1/5 αυτών κατ΄ έτος. Επίσης για όσους είχαν συμπληρώσει 24μηνη προϋπηρεσία μέχρι την ίδια ημερομηνία και είχαν και τη βαθμολογική βάση του διαγωνισμού ΑΣΕΠ να διορίζονται από το σχολικό έτος 2008-2009.
Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΜΝΗΜΟΝΙΩΝ
Μετά το 2008 δεν έχει πραγματοποιηθεί διαγωνισμός ΑΣΕΠ για μόνιμους διορισμούς και κατά τα προηγούμενα χρόνια για συγκέντρωση μορίων, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν και στην αναπλήρωση. Αναμένεται/αναγγέλλεται αορίστως ο επόμενος χωρίς μάλιστα προκήρυξη θέσεων! Επιπλέον τα έτη 2010-2012 «κλείδωσαν» οι πίνακες των αναπληρωτών χωρίς να προσμετρηθεί τότε η προϋπηρεσία τους, οι οποίοι άνοιξαν ξανά στη συνέχεια. Οι συνεχείς αλλαγές στα κριτήρια και τον τρόπο, αλλά και το φορέα κατάρτισης κι ελέγχου των πινάκων-ΑΣΕΠ τελευταία-στα της μοριοδότησης των αναπληρωτών, στα της πρόσληψής τους , τα της μετατροπής των συμβάσεων τους, οι αλλαγές στους αποκλεισμούς τους κλπ. κούρασαν πολλούς και έχουν δυστυχώς χωρίσει τους αναπληρωτές σήμερα σε πλήθος διαφορετικά στρατόπεδα με αντικρουόμενα πολλές φορές συμφέροντα, τους έχουν αποδυναμώσει και τους έχουν οδηγήσει στη διάσπαση και σε διαφορετική συνδικαλιστική εκπροσώπηση. Έτσι έχουμε αναπληρωτές επιτυχόντες σε ΑΣΕΠ και χωρίς ΑΣΕΠ, με προϋπηρεσία και χωρίς προϋπηρεσία οι νέοι, με προσμετρημένη και μη προϋπηρεσία, με πιστοποιητικό παιδαγωγικής και διδακτικής επάρκειας κάποιοι νέοι, χωρίς αυτό οι υπόλοιποι, έχουμε αναπληρωτές πλήρους ωραρίου με πάνω από 15 διδακτικές ώρες την εβδομάδα, αναπληρωτές μειωμένου ωραρίου (9-15 ώρες), μειωμένου ωραρίου, που όμως κάποιοι μετατρέπονται σε πλήρους στη συνέχεια, ωρομίσθιους με 1-8 ώρες, αλλά στη λογική των ατομικών συμβάσεων ενίοτε και παραπάνω. Οι πίνακες των τελευταίων καταρτίζονται ανά περιφέρεια και οι εργασιακές τους σχέσεις είναι δυσμενέστερες. Έχουμε επίσης αναπληρωτές παράλληλης πρόσθετης στήριξης και ενισχυτικής διδασκαλίας, αναπληρωτές Ειδικής Αγωγής, προερχόμενους από ΙΔΑΧ, που γίνονται ορισμένου χρόνου. Έχουμε ακόμη εκπαιδευτικούς με «μπλοκάκι», δελτίο παροχής υπηρεσιών με 3μηνες συμβάσεις π.χ. για την εκπαίδευση των ROMA, ενοικιαζόμενους από δήμους μέσω ΜΚΟ για 5μηνο για ΠΔΣ και προβλέπονται ακόμη και εθελοντές στα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας (ΣΔΕ) με σχετική υπουργική απόφαση του 2014 (ΦΕΚ 1861/2014). ΄Εχουμε επίσης αναπληρωτές διαφορετικά αμοιβόμενους, άλλους από το ΕΣΠΑ, άλλους από τον κρατικό προϋπολογισμό, άλλους από το πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων κλπ. Μιλάμε πια για μια απίστευτη πολυδιάσπαση του εργασιακού καθεστώτος των αναπληρωτών, που μόνο «καθεστώς» δεν είναι πια όντας τόσο ρευστό. Η δική τους κανονικότητα…το χάος, αντίστοιχο μ΄αυτό το χάος, που επικρατεί στον ιδιωτικό τομέα, όπου κι εκεί οι συμβάσεις εργασίας έχουν γίνει ατομικές, οι εργασιακές σχέσεις είναι ελαστικές και εξαιρετικά πια επίσης επισφαλείς, μια και δεν υπάρχει κατοχυρωμένη εργασία, κατοχυρωμένο ωράριο, κατοχυρωμένη αμοιβή και οι απολύσεις έχουν απελευθερωθεί πλήρως. Βρισκόμαστε στην εποχή των αναπληρωτών «νομάδων/πλανόδιων δασκάλων» (Γ. Μαυρογιώργος, 2016), η επινόηση των οποίων καταργεί την παιδαγωγική σχέση και την αφοσίωση, που είναι απαραίτητες στην εκπαίδευση, η οποία είναι προφανέστατο ότι έχει ανάγκη από μόνιμους διορισμούς κι όχι από πλανόδιους εκπαιδευτικούς για να κλείνουν τρύπες του συστήματος.
ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΣΗΜΕΡΙΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΩΡΟΜΙΣΘΙΩΝ- ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ.
Η ελαστικότητα των σχέσεων εργασίας των αναπληρωτών και των ωρομισθίων εκπαιδευτικών, ο αριθμός τους, ο τρόπος πρόσληψής τους, τα κριτήρια αυτής, η εργασιακή τους κατάσταση, το ωράριό τους, πολλές φορές και ο χρόνος πρόσληψης κλπ., καθορίζονται σε συνάρτηση και συμπληρωματικά θα λέγαμε με το εκάστοτε καθεστώς, που προβλέπεται και ισχύει για τους μόνιμους εκπαιδευτικούς.
Τα τελευταία χρόνια διαφαίνεται ότι το όλο κι ελαστικότερο καθεστώς εργασίας των αναπληρωτών και των ωρομισθίων-που ουσιαστικά αυτοί αυξάνονται και βαπτίζονται αναπληρωτές-και η μεγαλύτερη επισφάλεια κι ανασφάλειά τους συμπαρασύρουν μαζί τους προς τα κάτω και το εργασιακό καθεστώς των μόνιμων εκπαιδευτικών (βλ. αύξηση διδακτικού ωραρίου, αλλαγές στα ωρολόγια προγράμματα, περικοπές ωρών μαθημάτων με σκοπό τη δημιουργία πλεονασμάτων μονίμων εκεί που δεν υπήρχαν κλπ.), ώστε να προσλαμβάνονται λιγότεροι αναπληρωτές. Παρ΄όλα αυτά σε πολλές ειδικότητες ο αριθμός των αιτήσεων των υποψηφίων αναπληρωτών είναι σταθερά υψηλός ή και αυξανόμενος. Ενδεικτικά φέτος αν κι έχουμε περικοπές ωρών των αντίστοιχων μαθημάτων τους οι αιτήσεις των υποψηφίων αναπληρωτών ΠΕ02 έφτασαν τις 22.000.
Αν κάποτε οι αναπληρωτές ήταν όντως προσωρινοί και κάλυπταν όντως έκτακτες ανάγκες, έμεναν μικρό χρονικό διάστημα στην αναπλήρωση, γιατί ακολουθούσε σύντομα μόνιμος διορισμός τους, αν το πτυχίο τους αρκούσε για την πρόσληψη ή το διορισμό τους και πολλές φορές και ο χρόνος αίτησής τους, στη συνέχεια τα πράγματα έγιναν περίπλοκα και οδηγήθηκαν σε ένα καθεστώς ιδιότυπης ομηρίας, που ξεκίνησε και με την ωρομισθία και την υπαγωγή τους στο ιδιωτικό δίκαιο από το 1985 και μετά και κυρίως με τη διόγκωση της επετηρίδας και κατά συνέπεια το μπλοκάρισμα των διορισμών, συνεχίστηκε με τους γραπτούς διαγωνισμούς του ΑΣΕΠ-οι οποίοι κατέστησαν το ζήτημα της ανεύρεσης εργασίας από κοινωνικό ζήτημα ατομικό, απαξίωσαν τα πτυχία σαν αυτά να χρειάζονται επαναβεβαίωση, ήταν ουσιαστικά μηχανισμοί αξιολόγησης-χειραγώγησης μέσα από συγκεκριμένες «πιστοποιημένες» γνώσεις και παιδαγωγικές αντιλήψεις, ήταν το πρώτο βήμα για την άρση της μονιμότητας ενισχύοντας την υποαπασχόληση και την ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων και η εγκυρότητα των οποίων διαγωνισμών είναι συζητήσιμη- καθώς και με τις νέες «επετηρίδες», που αυτοί δημιούργησαν, τους πολλαπλούς πίνακες. Συνεχίστηκε με την τμηματική αναγνώριση της προϋπηρεσίας για προσωρινή πρόσληψη αρχικά και μόνιμο διορισμό στη συνέχεια (βλ. 16μηνο, 30μηνο, 24μηνο), με τις παλινωδίες ανάμεσα στις υπουργικές υποσχέσεις, τις νομοθετικές ρυθμίσεις και τις τελικές πολιτικές επιλογές , που ήδη είδαμε, με τις συνεχείς αλλαγές των ποσοστών για μόνιμο διορισμό, που αναλογούσαν στους επιτυχόντες του ΑΣΕΠ και τους έχοντες προϋπηρεσία, οι οποίοι ήταν οι «ριγμένοι» σταθερά στα ποσοστά, αν και ήταν ήδη υπηρετούντες εκπαιδευτικοί.
Υπηρετούντες εκπαιδευτικοί, ενεργοί, όχι υποψήφιοι εκπαιδευτικοί, που εδώ και χρόνια καλύπτουν πια πάγιες και διαρκείς ανάγκες της εκπαίδευσης, πολλοί στις εσχατιές της Ελλάδας με μισθούς πείνας και όχι όπως οι αντίστοιχοι συνάδελφοί τους του εξωτερικού, που όντως καλύπτουν έκτακτες, παροδικές ανάγκες και για λίγες ώρες κι όπου όμως στις περισσότερες χώρες μετά από 2-3 χρόνια εργασίας, «δόκιμης προϋπηρεσίας» στην εκπαίδευση έχουν τη δυνατότητα από έκτακτοι να γίνουν μόνιμοι. Στην Ελλάδα όμως, όπως ήδη είδαμε, η αναγνώριση της προϋπηρεσίας ως προσόν για μονιμοποίηση είναι ακόμη προβληματική. Εδώ άλλωστε «δόκιμος» θεωρείται κάποιος τα δύο πρώτα χρόνια της υπηρεσίας του μετά τον διορισμό του, ανεξάρτητα από το πόσα χρόνια αναπλήρωσης μπορεί να έχουν προηγηθεί. Για δε τους εκπαιδευτικούς τους προερχόμενους από την ιδιωτική εκπαίδευση τους αναγνωρίζονται πια μέχρι 7 χρόνια προϋπηρεσίας μισθολογικά και για πρόσληψη αναπληρωτή, αφού μόνιμοι διορισμοί, που είναι απαραίτητοι και απαιτούνται, στη λογική των νεοφιλελεύθερων περικοπών δεν γίνονται.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1) Απόστολος Ανδρέου-Μανώλης Κοντούζης, Ο θεσμός των αναπληρωτών εκπαιδευτικών της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Ενημέρωση, Μηνιαία Έκδοση του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ, τεύχος 87, Σεπτέμβριος 2002.
2) Καζαμίας Α-Κασσωτάκης Μ., (1995), Η ελληνική εκπαίδευση. Προοπτικές ανασυγκρότησης και εκσυγχρονισμού, Αθήνα, εκδ. Σείριος.
3) ΚΕΜΕΤΕ (2010), Σύστημα διορισμού στη δημόσια εκπαίδευση-Διαγωνισμός ΑΣΕΠ, Αθήνα.
4) Μαυρογιώργος Γ. (2016), «Αναπληρωτές Νομάδες Εκπαιδευτικοί: πολιτικές και καλές πρακτικές, εμπέδωση σχέσεων ευέλικτης και επισφαλούς εργασίας»;
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 27/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
