Εκπαίδευση 02.12.2017 - 08:15

Η βάρβαρη ιδεολογία μας για την αναπηρία

Υπάρχει και μια απόλυτα υποκριτική πλευρά στην κρατούσα ιδεολογίας μας για την αναπηρία. 

Θέτω από την αρχή τη βασική εστία της θεώρησής μου και θα προσπαθήσω στη συνέχεια να την τεκμηριώσω. Ισχυρίζομαι ότι η ιδεολογική και κοσμοθεωρητική, η πολιτική και η κοινωνική ματιά μας για την αναπηρία είναι ανορθολογική, σκοταδιστική, ρατσιστική, αντιδημοκρατική…

Θεωρούμε την αναπηρία ως μια εκτροπή από την «κανονικότητα» αλλά και από την σύσταση της ανθρώπινης φύσης και αυτό παρά το γεγονός ότι ο προσδιορισμός της ανθρώπινης κατάστασης παραμένει εν μέρει ασαφής και από επιστημονικής και από φιλοσοφικής πλευράς. Δεν βλέπουμε το Όλον του ανθρώπου ως μια ενότητα μεγάλης ποικιλομορφίας, αλλά έχουμε ορίσει αυθαίρετα και με βάση τον πολιτισμικό σχετικισμό μας έναν πυρήνα «φυσιολογικότητας» και κάθε άλλη έκφραση της ανθρώπινης φύσης τη θεωρούμε ως εκτροπή από την κανονικότητα ή στην καλύτερη περίπτωση ως επιμέρους σχήμα της.

Στην ιδεολογική προσέγγιση της αναπηρίας φωλιάζουν αρχέγονοι φόβοι μας, βαθιές προκαταλήψεις, θρησκευτικές δοξασίες, κοινωνικές καθυστερήσεις, σκληρές (ίσως οι πιο σκληρές…) μορφές ρατσισμού. Απτή απόδειξη όλων αυτών είναι η εν τοις πράγμασι στάση μας απέναντι σε ένα άνθρωπο με αναπηρία. Πρώτα – πρώτα και κύρια βλέπουμε και σκεπτόμαστε την αναπηρία και μετά το άτομό του. Έχουμε αποικίσει την προσωπικότητά του με την ισχύ της απόλυτης μειονεξίας. Ακόμα και η σχεδόν αυτόματη αλλά και πανίσχυρη πρόσληψη της εικόνας του προσώπου του διαθλάται έντονα μέσα από τη συγκεκριμένη μορφή αναπηρίας. Τα συναισθήματά μας έχουν φόβο, γιατί μας παραπέμπουν σε μια ενδεχόμενη δική μας ανάλογη περίπτωση και υποσυνείδητα αντιδρούμε σαν να είναι μια κολλητική επιδημία, γι’ αυτό και νιώθουμε αμήχανα και δεν θέλουμε πολλά - πολλά και βρίσκουμε κάποιο τρόπο για να απομακρυνθούμε. Η ψυχή μας βιώνει και εκφράζει έναν και οίκτο, και κάτι τέτοιο θεωρούμε ότι είναι εκδήλωση συμπαράστασης και εξευγενισμένης συμπεριφοράς!

Η όλη μέριμνά μας – πολιτική και κοινωνική, προσωπική και συλλογική – έχει μορφή μιας ειδικής φροντίδας και πέραν τούτου «μακριά από εμάς το όλο πρόβλημα». Από τη στιγμή που η θεώρησή μας θέτει εκτός του κάδρου της «κανονικότητας» τα άτομα με αναπηρία όλα όσα γίνονται για την ενίσχυσή τους μπορεί να συνεργούν στην άμβλυνση του προβλήματος, αλλά ουσιαστικά αναπαράγουν την κρατούσα αντίληψή μας που περιθωριοποιεί αυτό που φαινομενικά φροντίζει.

Όμως υπάρχει και μια απόλυτα υποκριτική πλευρά στην κρατούσα ιδεολογίας μας για την αναπηρία. Υποκρίνεται η πολιτεία, γιατί δεν παίρνει την ευθύνη να αλλάξει την κυρίαρχη στάση μέσα από την αναθεώρηση του βασικού πυρήνα του προβλήματος. Υποκρίνεται η εκκλησία, γιατί αφενός μένει σε μια ανορθολογική και θεολογική ερμηνεία του ζητήματος και αφετέρου οριοθετεί τη δράση της ως μορφή φιλανθρωπίας. Υποκρίνονται και αρκετές μορφές συλλογικότητας, γιατί στέκονται απέναντι στην αναπηρία μέσα από το αξιακό φορτίο της αλληλεγγύης - χωρίς να αμφισβητούν τη βαθιά προκατάληψη - ή και ακόμα μέσα από μια μορφή επαγγελματοποίησης με την ανάπτυξη εργασιακών συμφερόντων, που μπορεί να οδηγεί ακόμα και σε περαιτέρω στρεβλώσεις.

Τίθεται ένα ερώτημα. Θα μπορούσε σε ένα κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον, που χαρακτηρίζεται από τις καπιταλιστικές αξίες του κέρδους και του ανταγωνισμού, της οικονομικής (και μόνο) επιτυχίας και του καταναλωτισμού, να αναπτυχθεί μια ουμανιστική / διαφωτιστική σύλληψη της εικόνας του ανθρώπου; Σαφώς και όχι. Θα μπορούσε όμως να τεθούν στοιχεία αμφισβήτησης των εμπορευματοποιημένων και κίβδηλων αξιών και να δεχτούμε την αναπηρία ως κομμάτι της ανθρώπινης κατάστασης. Γιατί μόνο έτσι μπορούμε να απελευθερώσουμε την αναπηρία από το σκηνικό του μαύρου Μεσαίωνα αλλά και να χειραφετήσουμε τη σκέψη μας από βαθιά σκοτάδια ανορθολογισμού.

Και κάτι τέτοιο δεν μπορεί να θεωρηθεί και ως κάτι επαναστατικό - απλά σημαίνει να αναγνωρίσουμε την πραγματικότητα. Γιατί περί αυτού πρόκειται. Και να γιατί. Πόσες οικογένειες που περιλαμβάνουν τρεις γενιές – για να πάμε σε μια συνεκτική «κοινωνική ομάδα» - μπορούν να ισχυριστούν ότι δεν θα συναντήσει κάποιο από τα μέλη τους μια μορφή αναπηρίας στη διάρκεια της ζωής των; Για ποιο λόγο πρέπει να αισθάνονται σκληρής μορφής ρατσισμό και βαριά ενοχή τα άτομα με αναπηρία και οι στενοί συγγενείς τους; Γιατί στη χώρα μας η ειδική παιδαγωγική – που αλλού θεωρείται ως δύναμη μεταρρύθμισης συνολικά των εκπαιδευτικών συστημάτων και της προαγωγής μιας εκπαίδευσης όλων των παιδιών σε ένα και μόνο σχολείο, στο σχολείο της γειτονιάς – είναι ακόμα σε κατάσταση αδράνειας; Μια μάνα που έχει παιδί με μια μορφή νοητικής υστέρησης, γιατί δεν θα πρέπει να βλέπει το παιδί της ως παιδί της και μόνο αλλά και να αισθάνεται ντροπή και να νιώθει γύρω της υπαινιγμούς, ιδιότυπης μορφής σιωπή ή εσωτερικές προσευχές του τύπου «ο Θεός να φυλάει»;

Και μια ερώτηση αποκαλυπτική της βαρβαρότητάς μας, που ενυπάρχει στον πυρήνα της ιδεολογίας μας για την αναπηρία επί πραγματικού επαναλαμβανόμενου περιστατικού! Γιατί μια τέτοια μάνα θα πρέπει να νιώθει ασφαλής πηγαίνοντας το παιδί της να παίξει στην παιδική χαρά στις 6 ώρα το πρωί πριν ακόμα καλά - καλά χαράξει η ημέρα, για να μη το δει ανθρώπου μάτι;