Νίκος Τσούλιας Έχει μια φοβερή πνευματική δύναμη ο κόσμος των εκπαιδευτικών. Οι 200.000 περίπου εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης σ’ όλη τη χώρα κάθε μέρα διαπαιδαγωγούν, εκπαιδεύουν και μορφώνουν εκατομμύρια παιδιά, εφήβους, νέους και νέες. Η μεγάλη θεσμική επίδραση κάθε κοινωνίας στη νέα γενιά περνά μέσα από το έργο των εκπαιδευτικών.
Ο κλάδος των εκπαιδευτικών – που έχει εκ καθήκοντος την ευθύνη διαπαιδαγώγησης κάθε κοινωνίας – πάντα καλείται να φέρει σε επαφή την παιδική απορία με τον κόσμο των γραμμάτων, να εκπαιδεύσει όλους τους εφήβους σε μια σειρά σύνθετων γνωστικών περιοχών, να δώσει προσανατολισμούς και προοπτικές στις επαγγελματικές αναζητήσεις των νέων για κοινωνική εξέλιξη και πρόοδο. Ανταποκρίνονται οι εκπαιδευτικοί σ’ αυτό το βαρύ έργο; Τι χρειάζονται οι εκπαιδευτικοί από την πολιτεία για να ασκήσουν το ιερό έργο τους; Τι απαιτήσεις θέτει η σύγχρονη κοινωνία από το επάγγελμα του εκπαιδευτικού; Ερωτήματα που δεν απαντιούνται εύκολα αλλά ζητούν επίμονα και καθημερινά απαντήσεις, παραμένουν πάντα ανοιχτά, πάντα προκλητικά. Μπορούμε να συμπυκνώσουμε το παιδαγωγικό έργο με πολλές μεθόδους.
Ας επιλέξουμε πρώτα τις διδαχές ενός παλιού πρωθυπουργού και υπουργού παιδείας της Γαλλίας, του Ζυλ Φερρύ (1832-1893), μέσα από μια εγκύκλιό του προς τους δασκάλους: «Είστε ο βοηθός και κατά μία άποψη ο αντικαταστάτης του πατέρα της οικογένειας: μιλήστε λοιπόν στο παιδί του με τον ίδιο τρόπο που θα θέλατε να μιλούν στο παιδί σας- με δύναμη και κύρος κάθε φορά που πρόκειται για μια αδιαμφισβήτητη αλήθεια, για μια διδαχή της κοινώς αποδεκτής ηθικής- με μεγαλύτερη επιφυλακτικότητα κάθε φορά που κινδυνεύετε να αγγίξετε ένα θρησκευτικό αίσθημα που δε δικαιούστε να το κρίνετε (…) Γιατί αυτό που θα μεταδώσετε στο παιδί δεν είναι η δική σας σοφία, είναι η σοφία του ανθρώπινου γένους, είναι μια από εκείνες τις οικουμενικές ιδέες που καθιερώθηκαν ως κληρονομιά των ανθρώπων μέσα σε πολλούς αιώνες πολιτισμού (…) Η συνείδηση του παιδιού είναι πολύ ευαίσθητη και πολύ ιερή για να την εγγίζετε χωρίς τους μεγαλύτερους ηθικούς ενδοιασμούς (…) Αυτό σημαίνει ότι από εσάς περιμένουν (η οικογένεια και η κοινωνία) πράξεις και όχι λόγια, όχι ένα διδακτικό πρόγραμμα, αλλά μια πρακτική υπηρεσία που μπορείτε να παράσχετε στη χώρα περισσότερο ως άνθρωπος παρά ως καθηγητής» [1].
Η μηχανοποίηση του σύγχρονου πολιτισμού και η διαρκής και επαναστατικού ρυθμού εξέλιξη της επιστήμης ώθησαν την εκπαίδευση σ’ ένα ασθμαίνον κυνηγητό της νέας γνώσης παραμελώντας τον διαπαιδαγωγικό χαρακτήρα του σχολείου. Η κοινωνία απαιτούσε και απαιτεί επιτακτικά την ολόπλευρη επί όλων των πεδίων του επιστητού ενίσχυση των μορφωτικών αποσκευών της νέας γενιάς. Αγχωμένοι οι εκπαιδευτικοί απ’ αυτή την κοινωνική ανάγκη και από το γεγονός ότι ο εκσυγχρονισμός συνδέεται πρωτίστως με τη μεταβίβαση όλο και περισσότερων γνώσεων, δίνουν το βάρος της επιμόρφωσής του ακριβώς σ’ αυτόν τον τομέα. Παραλείπουν τον άλλο ισοδύναμο πόλο, εκείνον του παιδαγωγικού τους ρόλου. Αλλά γι’ αυτή την παράλειψη υπάρχει και άλλη αιτία, εξίσου σοβαρή. Την εξηγεί ο Τζάκυ Μπεγερό, Γάλλος καθηγητής Παιδαγωγικών Επιστημών στο Παρίσι. «Στις δυτικές χώρες σήμερα δεν ξέρουμε ποιες αξίες πρέπει να υπηρετήσει αυτός ο ορθολογισμός. Δεν ξέρουμε πραγματικά ποιο όραμα να προτείνουμε στο άτομο και στην κοινότητα» [2].
Αυτό είναι – κατά τη γνώμη μου – το κύριο πρόβλημα και του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος. Και έχω την αίσθηση ότι ο παιδαγωγικός ρόλος του σχολείου δεν τίθεται ούτε καν ως ζητούμενο!
Μπορούν οι εκπαιδευτικοί μόνοι τους να σηκώσουν το βάρος της διαπαιδαγώγησης χωρίς τη συγκροτημένη αρωγή της πολιτείας; Η απάντηση δεν είναι μονομερής και απόλυτη. Στη χώρα μας οι εκπαιδευτικοί έχουν μεγάλα περιθώρια παιδαγωγικής αυτονομίας, αλλά έχουν και σε μεγάλο βαθμό υπαλληλοποιηθεί, δηλαδή ασκούν και εξαντλούν το έργο τους εν πολλοίς στα πεδία της διδακτέας ύλης. Παράλληλα έχουμε μια συντηρητική στάση στις καινοτομίες και στα νέα ερευνητικά ευρήματα, αφού «ζητούμε μεν μεταρρυθμίσεις, αλλά φοβούμαστε υπερβολικά τις αλλαγές που οι ίδιοι ζητούμε» [3].
Και οφείλουμε να εγκαταλείψουμε την προϊούσα τάση φροντιστηροποίησης του σχολείο και πιο πολύ του λυκείου. Οφείλουμε να ψηλαφήσουμε το περιεχόμενο της κριτικής παιδαγωγικής θεωρίας και να γίνουμε οπαδοί του στοχαστικοκεντρικού ειδώλου του εκπαιδευτικού. Η Μ. Καλαϊτζοπούλου καταθέτει τη σχετική χαρτογράφηση. «Οι υπεύθυνοι εκπαιδευτικοί στοχάζονται πάνω σε τρεις, τουλάχιστον, κατηγορίες συνεπειών της διδασκαλίας τους. Στοχάζονται σχετικά με: α) τις προσωπικές συνέπειες, τα αποτελέσματα δηλαδή που έχει η επαγγελματική πρακτική τους στις αντιλήψεις των μαθητών, β) τις ακαδημαϊκές συνέπειες, τα αποτελέσματα που έχει η επαγγελματική πρακτική τους στην πνευματική ανάπτυξη των μαθητών και γ) τις κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες, τα αποτελέσματα δηλαδή που έχει η επαγγελματική πρακτική τους στη δημιουργία ευκαιριών για τους μαθητές τους» [4].
Αλλά στη διαμόρφωση του παιδαγωγικού ειδώλου έχουμε και τις μεγάλες αποκλίσεις, τις μεγάλες διαφορές που οφείλονται σε αντιτιθέμενες κοσμοθεωρίες και ιδεολογίες. Πρόκειται άραγε για θεμελιώδεις διαφορές, που δεν μπορούν να γεφυρωθούν; Ο Π. Ξωχέλλης σε ένα πολύ αξιόλογο έργο του, «Ο εκπαιδευτικός στο σύγχρονο κόσμο», δίνει με συνοπτικό τρόπο όλο το στερέωμα των παιδαγωγικών προτύπων. «Άλλοι θεωρούσαν το έργο του εκπαιδευτικού ως αντίστοιχο προς το λειτούργημα του κληρικού (με πρότυπο τη μορφή του Χριστού) ή ως κοινωνική αποστολή (με πρότυπο τις παιδαγωγικές ιδέες και εφαρμογές του Πεσταλότσι) και άλλοι χαρακτήριζαν ως κύριο έργο του τη μετάδοση γνώσεων και τη διεύρυνση του παραστατικού κύκλου των μαθητών (όπως π.χ. το παιδαγωγικό σύστημα του Χέρμπαρτ), την ‘αντικειμενική πληροφόρηση’, με συσχέτιση στόχων και αποτελέσματος (κατά το μοντέλο της Κυβερνητικής), ή τέλος την αλλαγή της εξωτερικά παρατηρήσιμης συμπεριφοράς (κατά το μπηχεβιοριστικό πρότυπο)» [5]. Ποιο απ’ αυτά τα πρότυπα υπηρετούμε σήμερα; Ή μήπως, ευρισκόμενοι σε μια σχετική αμηχανία, παρακάμπτουμε το όλο θέμα;
Αλλά και η ίδια η φύση της εργασίας των εκπαιδευτικών είναι μια αμφιλεγόμενη και πολυσύνθετη λειτουργία, αφού «η διδασκαλία εθεωρείτο είτε ως εργασία (labour), είτε ως τεχνική (craft), είτε ως επάγγελμα (profession), είτε ως τέχνη (art)» [6]. Απέναντι σ’ όλο αυτό το πολύπλοκο φάσμα του εκπαιδευτικού έργου, «οι εκπαιδευτικοί πρέπει να έχουν τα δικά τους αναλυτικά προγράμματα μάθησης, ως μέσο παραγωγής και επαναπαραγωγής της κατανόησης, των δεξιοτήτων κριτικής σκέψης, της συναισθηματικής νοημοσύνης, των τεχνικών δεξιοτήτων και της διανοητικής ευκαμψίας που απαιτούνται, προκειμένου να προετοιμάσουν τους μαθητές τους για έναν κόσμο αβεβαιότητας, στον οποίο ούτε η συνεργατική ούτε η ατομική μαθησιακή διαδικασία δεν θα είναι προαιρετικές» [7].
Οι εκπαιδευτικοί έχουν έναν ιδιαίτερα σημαντικό θεσμικό ρόλο. Καμιά παράλειψη της πολιτείας έναντι του σχολείου δεν μπορεί να αποτελεί αιτιολογία παραίτησης των εκπαιδευτικών από την πρώτιστη παιδαγωγική ευθύνη: τη διαμόρφωση προσωπικότητας αυτεξούσιας και χειραφετημένης σ’ όλους τους νέους, τη διαμόρφωση αντίληψης και στάσης ζωής σ’ όλους τους νέους. Αλλιώς μεταπίπτουμε σε μηχανισμούς και παραγωγούς μετάδοσης γνώσεων και πληροφοριών χωρίς βασικό στόχο, χωρίς μια ουσιαστική ιδέα, χωρίς ένα καθοδηγητικό νήμα. Αλλά μπορεί το σχολείο να μην αποβλέπει στον εξανθρωπισμό του ανθρώπου και στη διαρκή πρόοδο της κοινωνίας;
[1] L. Jezequel (2006), Ελευθερία πίστης, ελευθερία σκέψης, Αθήνα: Πατάκης, σ. 115, 116
[2] Τ. Μπεγερό, Ο δάσκαλος σήμερα, Οι φορείς της γνώσης, Courrier της UNESCO, 11/1992, σ. 27
[3] Charlot B. (1993), Οι εκπαιδευτικοί μπροστά στο σχολείο που αλλάζει, στο: Ο Εκπαιδευτικός μπροστά στην Ευρώπη που αλλάζει, Αθήνα: Ο.Λ.Μ.Ε., σ. 28
[4] Μ. Καλαϊτζοπούλου (2001), Ο εκπαιδευτικός ως στοχαζόμενος επαγγελματίας, Αθήνα: Τυπωθήτω, σ. 49
[5] Π. Ξωχέλλης (2005), Ο εκπαιδευτικός στο σύγχρονο κόσμο, Αθήνα: Τυπωθήτω, σ. 42
[6] Day C. (2003), Η εξέλιξη των εκπαιδευτικών, Αθήνα: Τυπωθήτω, σ. 212
[7] Day C. (2003), ο.π., σ. 446
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 25/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
