Στρες οι εκπαιδευτικοί; Μάλιστα, στρες οι εκπαιδευτικοί. Στη βιβλιογραφία το στρες των εκπαιδευτικών ορίζεται ως η εμπειρία δυσάρεστων και αρνητικών συναισθημάτων, όπως ο θυμός, η αγωνία, η ένταση, η απογοήτευση ή κατάθλιψη που προκύπτουν από τις απαιτήσεις που εγείρει ο ρόλος του εκπαιδευτικού. Ανάμεσα, δε, σε 26 διαφορετικά επαγγέλματα το επάγγελμα των εκπαιδευτικών κατατάχθηκε στα έξι περισσότερο στρεσογόνα Johnson, Cooper, Cartwright, Donald,Taylor & Millet, 2005).
Πληθώρα ερευνών σε διαφορετικές χώρες έχει πραγματευτεί το θέμα του στρες των εκπαιδευτικών, κυρίως, επειδή, πλέον, συνδέεται με ανησυχητικά φαινόμενα και ερευνώνται οι συνέπειές του.
Πιο συγκεκριμένα διαπιστώνονται ανησυχητικά επίπεδα στις απουσίες των εκπαιδευτικών από την εργασία τους, ταχύς ρυθμός εγκατάλειψης του επαγγέλματος κυρίως από τους νεοπροσλαμβανόμενους εκπαιδευτικούς, πρόωρη συνταξιοδότηση και εγκατάλειψη του επαγγέλματος από ειδικευμένους και έμπειρους εκπαιδευτικούς, και χαμηλό ενδιαφέρον για είσοδο νέων εκπαιδευτικών στην εκπαίδευση (Brown & Ralph, 1994. Kyriacou & Coulthard, 2000). Το φαινόμενο της ολοκληρωτικής εγκατάλειψης του επαγγέλματος ή της αλλαγής σχολικής μονάδας εργασίας, έχει λάβει επιδημικές διαστάσεις σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, (Tsouloupas, Russell, Matthews &. Barber, 2010) , ενώ το επάγγελμα των εκπαιδευτικών παρομοιάζεται σαν μια περιστρεφόμενη πόρτα (Boe et all., 2008) ταχείας εισόδου και εξόδου.
Σε ατομικό επίπεδο οι συνέπειες του στρες αφορούν σε προβλήματα στην υγεία, μειωμένη αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση, και φθορά των προσωπικών σχέσεων (Howard & Johnson, 2004).
Η έρευνα έχει δείξει, επίσης, ότι η χρήση αναρρωτικών αδειών λόγω ιογενών λοιμώξεων εκ μέρους των εκπαιδευτικών, η δυσφορία, η κατάθλιψη, οι διαταραχές του πεπτικού συστήματος συνδέονται ιδιαίτερα με το εργασιακό στρες (Montgomery & Rupp, 2005.Travers & Cooper, 1996). Πέραν, όμως, των επιπτώσεων στη σωματική και ψυχική υγεία, φαίνεται πως και η απόδοση των εκπαιδευτικών επηρεάζεται εξαιτίας του στρες με αποτέλεσμα την έλλειψη δημιουργικότητας, την κακή διαχείριση της τάξης, κτλ.
Ποιες είναι όμως οι πηγές που προκαλούν στρες στους/στις εκπαιδευτικούς;
Οι πηγές στρες ή στρεσογόνοι παράγοντες που καταγράφηκαν σε διάφορες έρευνες αναφέρονταν: στην ‘υπερβολική γραφειοκρατική εργασία’, στα ‘καθήκοντα εποπτείας των μαθητών στο σχολείο’, στον ‘ανεπαρκή μισθό’, στα ‘μειωμένα κίνητρα μάθησης των μαθητών’, στις ‘ελλείψεις στα κτήρια και στην υλικοτεχνική υποδομή’, στον ‘εργασιακό φόρτο’, στο ‘μεγάλο μέγεθος των τάξεων’, στη ‘χαμηλή κοινωνική αναγνώριση του επαγγέλματος’, στην ‘πίεση του χρόνου’, στους ‘δύσκολους μαθητές’ κ.τ.λ.
Οι πηγές στρες στο επάγγελμα των εκπαιδευτικών φαίνεται να αποκτούν μεγαλύτερη ποικιλία μετά τις εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις που εισήχθησαν σε διάφορες χώρες όπως π.χ. στη Μεγάλη Βρετανία, το 1988, και στις ΗΠΑ το 2001. Τα σύγχρονα πρότυπα των εκπαιδευτικών αλλαγών συχνά είναι συνέπειες μιας ευρύτερης αναδιάρθρωσης της οικονομίας και λειτουργούν σε γενικές γραμμές, βάσει των νεο-φιλελεύθερων πολιτικών της εμπορευματοποίησης και της νεοσυντηρητικής έμφασης στα ‘standards’ που προβάλλονται ως λύσεις στα εκπαιδευτικά προβλήματα (Apple, 2000).
Οι συνδεόμενες με τις εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις πηγές του στρες που ανευρίσκονται στη βιβλιογραφία αναφέρονται: στην ‘έλλειψη υποστήριξης από τις κυβερνήσεις’, στην ‘έλλειψη πληροφόρησης και στην ασάφεια σχετικά με το πώς πρέπει να γίνουν οι αλλαγές’, στο ‘αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών’ την απουσία προσωπικών αξιών στην εκπαίδευση(Zurlo et all. 2007), στην υποτιμητική συμπεριφορά από πλευράς των γονέων, της κυβέρνηση, των μέσων μαζικής ενημέρωσης και των διευθυντών τους (Friedman & Farber ,1992), στην ‘εργασιακή ανασφάλεια’,(Majeed, Zia-ur-Rehman, & Rashid, 2011), στην ‘αποδιοργάνωση σε επίπεδο σχολείου’, στη διάβρωση των θετικών κοινωνικών σχέσεων με τους ενήλικες ( συναδέλφους, γονείς, διευθυντές),στην έλλειψη εμπιστοσύνης στις μεταξύ τους σχέσεις’ (Troman, 2000), και στο ‘αυστηρά ιεραρχικό μοντέλο διοίκησης των σχολείων που αποτρέπει τη συμμετοχή τους στη λήψη των αποφάσεων με ουσιαστικό τρόπο’ ( Brown et all., 2002).κ.τ.λ.
Η εκτεταμένη ερευνητική διερεύνηση του στρες των εκπαιδευτικών στη διεθνή και ελληνική βιβλιογραφία αποτέλεσε το έναυσμα ώστε το θέμα του εκπαιδευτικού στρες να αποτελέσει μέρος της στοχοθεσίας της έρευνας που εκπονήθηκε από την υποφαινόμενη, με τίτλο «Επαγγελματική εξουθένωση, πηγές επαγγελματικού στρες και αυτοαποτελεσματικότητα στους εκπαιδευτικούς Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης». Η έρευνα πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς 2013-2014 σε δείγμα 200 εκπαιδευτικών του Νομού Ξάνθης που υπηρετούσαν σε Δημόσια και Μειονοτικά σχολεία.
Από την επεξεργασία των στοιχείων βρέθηκε ότι το συνολικό επίπεδο στρες που βίωναν οι εκπαιδευτικοί του Νομού μας κυμαινόταν σε μέτρια επίπεδα αλλά με ανοδική τάση, ενώ μια περαιτέρω διερεύνηση των συχνοτήτων έδειξε ότι το μεγαλύτερο ποσοστό που προσέγγιζε το μισό του δείγματός μας, 48% ,βίωνε μέτρια επίπεδα στρες, ενώ πάνω από το ένα τρίτο, 36,5%, βίωνε πολύ στρες.
Οι πέντε πρώτες πηγές στρες σε σοβαρότητα και συχνότητα ήταν οι εξής: 1) «μη έγκαιρες/περιορισμένες σε αριθμό τοποθετήσεις αναπληρωτών, αποσπασμένων, ωρομισθίων εκπαιδευτικών», 2) «εργασιακή ανασφάλεια», 3) «συχνές αλλαγές εκπαιδευτικής πολιτικής», 4) «αξιολόγηση των εκπαιδευτικών» και 5)«ανεπαρκής μισθός».
Σχολιάζοντας τα ευρήματα θα μπορούσαμε να υπογραμμίσουμε καταρχάς ότι το 1/3 των εκπαιδευτικών βίωνε υψηλό στρες. Όσον αφορά δε στις πηγές στρες, αυτές αντανακλούσαν χαρακτηριστικά της συγκυρίας της βαθιάς κρίσης! ‘Η έλλειψη σε εκπαιδευτικούς’ ως πρώτη πηγή στρες είναι εύκολο να κατανοηθεί. Στο διάστημα που συλλέχθηκαν τα δεδομένα της έρευνας σύμφωνα με στοιχεία της ΔΟΕ δεν γίνονταν μόνιμοι διορισμοί. Από το 2011 έως το 2015 είχαν συνταξιοδοτηθεί 9.000 εκπαιδευτικοί ενώ είχαν πραγματοποιηθεί μόνο 278 μόνιμοι διορισμοί. Σε συνδυασμό με τις περιορισμένες προσλήψεις αναπληρωτών και τις ελάχιστες αποσπάσεις είχαν δημιουργήσει πιεστικές συνθήκες για την κάλυψη του ωρολογίου προγράμματος.
Η περιρρέουσα ατμόσφαιρα που σηματοδοτήθηκε από τη διαθεσιμότητα εκπαιδευτικών της επαγγελματικής εκπαίδευσης, σε συνδυασμό με νομοθετικές αλλαγές που αφορούσαν σε ένα αυστηρό πειθαρχικό δίκαιο φαίνεται πως είχαν διαρρήξει το αίσθημα ασφάλειας της επαγγελματικής θέσης, γι αυτό και η εργασιακή ανασφάλεια δηλώθηκε ως δεύτερη σε σημαντικότητα και συχνότητα πηγή στρες.
Οι εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις που αποτελούν παράγοντας στρες προκαλούν άγχος και αντικίνητρο στους εκπαιδευτικούς λόγω της επαναδιαπραγμάτευσης της επαγγελματικής τους ταυτότητας, του σκοπού και της αποτελεσματικότητάς τους κατά τη διάρκεια των αλλαγών.
Η διαδικασία της αξιολόγησης από τους άλλους, επίσης, μπορεί να είναι μια πολύ στρεσογόνα εμπειρία, ιδιαίτερα εάν τα αποτελέσματά της μπορούν να επηρεάσουν τις επαγγελματικές προοπτικές και την πρόοδο στην επαγγελματική σταδιοδρομία.
Τέλος ο ‘ανεπαρκής μισθός’ ως στρεσογόνος παράγοντας θα μπορούσε, μάλλον, να βρεθεί σε όλους τους εργαζομένους στην εποχή της κρίσης, καθώς δεν επαρκεί για την κάλυψη των οικογενειακών και προσωπικών τους αναγκών.
Στην παρούσα συγκυρία η εκπαίδευση και οι εκπαιδευτικοί ξαναβρίσκονται αντιμέτωποι με όλα όσα τους ταλάνισαν βασανιστικά κατά την περίοδο που πραγματοποιήθηκε η έρευνα. Τα ζητήματα είναι παρόντα εκ νέου. Μια ευρεία μεταρρύθμιση-σκούπα που απειλεί να αναδιαρθρώσει εκ βάθρων το δημόσιο σχολείο στα πρότυπα του σχολείου της αγοράς, αναβίωση του αυταρχισμού, διαρκής στοχοποίηση των εκπαιδευτικών και του δημόσιου σχολείου. Και όλα αυτά στο περιβάλλον μιας πρωτοφανούς πανδημικής κρίσης που έφερε τα πάνω κάτω στην εκπαίδευση και τους εκπαιδευτικούς στο επίκεντρο να λειτουργούν το σχολείο εκ των ενόντων .
Άραγε μια έρευνα, τώρα, σε σχέση με το στρες των εκπαιδευτικών θα διαφοροποιούνταν κατά πολύ με ό,τι βρέθηκε στη «δίδυμη» εποχή του 2013-2014;
Βιβλιογραφία άρθρου:
Johnson, S., Cooper, C., Cartwright, S., Donald, I., Taylor, P.& Millet, C.(2005). The experience of work-related stress across occupations. Journal of Managerial Psychology, 20 (2),178-187
Brown, M., & Ralph, S. (1994). Towards the identification of stress in British teachers. In Griva, K., & Joekes, K. U.K. teachers under stress: Can we predict wellness on the basis of characteristics of the teaching job? Psychology & Health, 18(4), 457-471.
Kyriacou, C., & Coulthard, M. (2000). Undergraduates’ views of teaching as a career choice. Journal of Education for Teaching: International Research and Pedagogy, 26, 117–126.
Tsouloupas, C. Ν. Russell L. C. Matthews J. G &. Barber L.K., (2010.) Exploring the association between teachers’ perceived student misbehaviour and emotional exhaustion: the importance of teacher efficacy beliefs and emotion regulation. Educational Psychology: An International Journal of Experimental Educational Psychology, 30(2), 173-189.
Boe, E.E., Cook, L.H., & Sunderland, R.J. (2008). Teacher turnover: Examining exit attrition, teaching area transfer, and school migration. Exceptional Children, 75, 7–31.
Howard, A. & Johnson, B. (2004). Resilient teachers: resisting stress and burnout. Social Psychology of Education, 7, 399-420.
Montgomery, C. & Rupp, A. A. (2005). A meta-analysis for exploring the diverse causes and effects of stress in teachers. Canadian Journal of Education, 28(3), 458-486.
Travers, C. J.,&. Cooper, C. L (1996).Teachers Under Pressure: Stress in the Teaching Profession. London, Routledge.
Zurlo, M.C., Pes, D. & Cooper, C.L. (2007). Stress in teaching: a study of occupational stress and its determinants among Italian schoolteachers. Stress and Health. 23, 231-241.
Friedman, I. A., & Farber, B. A. (1992). Professional self-concept as a predictor of teacher burnout. Journal of Educational Research, 86, 28-35.
Majeed, S. S., Zia-ur-Rehman, M. & Rashid, M. (2011). Leading Stress Factor among
School Teachers (An empirical Study of Pakistani school teachers). World Review of Business Research, 1 (3), 179-191.
Troman, G. (2000). Teacher Stress in the Low-Trust Society: British Journal of Sociology of Education, 21(3), 331-353.
Brown, M., Ralph, S. & Brember, I. (2002) Change-linked work-related stress in British teachers. Research in Education, Pro Quest Central,67, 1-13.
Apple, M. J. (2000).Can critical pedagogies interrupt rightist policies? Educational Theory, 50(2),229–254.
Περιέχεται στο «Επαγγελματική εξουθένωση, πηγές επαγγελματικού στρες και αυτοαποτελεσματικότητα στους εκπαιδευτικούς Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης»
* Γραμματέας του Διδασκαλικού Συλλόγου Ξάνθης
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 27/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
