Το 1897 ο Γερμανός Paul Kipper έγραφε στη διατριβή του σχετικά με τη θεσμοθέτηση του εκπαιδευτικού συστήματος από τους Βαυαρούς ότι αυτό έμοιαζε με το παπούτσι του Ξενοκράτη: ήταν καλοστολισμένο και κατασκευασμένο από άριστο δέρμα, αλλά δεν ταίριαζε στο πόδι για το οποίο ράφτηκε. Η μεταφορά χαρακτηριστική για πολλά «μεταρρυθμιστικά επεισόδια» στην ιστορία της νεοελληνικής –και όχι μόνον– εκπαίδευσης. Πράγματι, συχνά πυκνά από τότε μέχρι σήμερα στο πλαίσιο του λεγόμενου «εκπαιδευτικού δανεισμού» και πάντοτε με την αξιοποίηση του συγκριτικού επιχειρήματος η εγχώρια εκπαιδευτική πολιτική, ακολουθώντας ξένες θεωρίες και ξένα μοντέλα, τα οποία είχαν αναπτυχθεί σε χώρες με άλλη ιστορική διαδρομή, παράδοση και κουλτούρα, επιχείρησε άκριτα να τα μεταφυτεύσει στην Ελλάδα, με αμφιλεγόμενα κάθε φορά αποτελέσματα. Το επισήμαινε και μια παλιά εφημερίδα, η αγγλόφιλη «Αθηνά» (1837), ψέγοντας τη Βαυαρική Αντιβασιλεία ότι μετέφερε μηχανιστικά σε ένα εντελώς διαφορετικό περιβάλλον θεσμούς και πρακτικές εξωχώριες, χρησιμοποιώντας το «ανόητον σύστημα του διοικείν διά μεταφράσεων».
Η πρακτική αυτή δυστυχώς συνεχίζεται. Τις τελευταίες δεκαετίες το φαινόμενο έχει λάβει διαστάσεις χιονοστιβάδας, ιδίως στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης ή, όπως κομψότερα λέγεται πλέον, της διεθνοποίησης. Η διείσδυση των νεοσυντηρικών νεοφιλελεύθερων ιδεών στην εκπαίδευση μεθοδεύεται εδώ και χρόνια με μια τακτική που θυμίζει την «τακτική του σαλαμιού», την οποία η νεοφιλελεύθερη εκπαιδευτική πολιτική στην Ελλάδα φαίνεται πως δανείστηκε από αυτούς που κατά τα άλλα απεχθάνεται, τους κομμουνιστές (βλ. τη σταδιακή επικράτηση του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ουγγαρίας, όπως την περιέγραψε ο ηγέτης του Mátyás Rákosi σε μια ομιλία του το 1952).
Πλέον στο στόχαστρο του εγχώριου νεοφιλελευθερισμού, μετά τα σχολεία και τους εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, είναι το δημόσιο πανεπιστήμιο. Το τί είδους πανεπιστήμιο θέλουν να κατασκευάσουν οι διαπρύσιοι κήρυκες του «εκσυγχρονισμού του εκσυγχρονισμού» είναι πασίγνωστο: το αγοραίο, το επιχειρηματικό, το καπιταλιστικό . Ένα πανεπιστήμιο δηλαδή που θα λειτουργεί με βάση τους νόμους της αγοράς και τα συμφέροντα των μεγάλων επιχειρήσεων, με διακηρυσσόμενους σκοπούς την οικονομία της γνώσης, την οικονομική ανάπτυξη, την καινοτομία και τη διεύρυνση των ευκαιριών απασχόλησης των πτυχιούχων. Στην πράξη πρόκειται για τον δραστικό περιορισμό των δημόσιων δαπανών για εκπαίδευση και έρευνα, τη μετατροπή των σπουδαστών / πολιτών σε πελάτες, του διδακτικού – ερευνητικού προσωπικού σε πολλών κατηγοριών παρόχους υπηρεσιών (μόνιμοι, με θητεία, συμβασιούχοι, διδάσκοντες από επιχειρήσεις κ.λπ.), της ακαδημαϊκής γνώσης σε προϊόν προς κατανάλωση. Ταυτόχρονα, η λογοδοσία ταυτίζεται με τη λογιστική και η αποτελεσματικότητα αποδεικνύεται διαδικασία χωρίς τέλος. Κυρίαρχο το τρίπτυχο “Metrics, Papers, Money” κι όποιος αντέξει.
Δεν θα επεκταθώ εδώ, γιατί τα έχουν πει πολλοί κι εδώ και στο εξωτερικό, όπου το αγοραίο πανεπιστήμιο και οι αποσαθρωτικές συνέπειές του είναι ήδη πραγματικότητα. Θα περιοριστώ να παραπέμψω σε μερικά αντιπροσωπευτικά κείμενα από την ξένη βιβλιογραφία, όπου περιγράφονται με μελανά χρώματα οι ολέθριες συνέπειες του νεοφιλελευθερισμού στη φυσιογνωμία των πανεπιστημίων, στην υποχώρηση των ανθρωπιστικών επιστημών, στο προσωπικό και στους φοιτητές και τις φοιτήτριές τους. Αξίζει τον κόπο να τα αναζητήσει κανείς και να τα μελετήσει. Βλ. ενδεικτικά: 1) Robert V. Bullough, Jr., “Higher Education and the Neoliberal Threat: Place, Fast Time, and Identity”, Journal of Thought, 48 (3-4), 2014, 13-32; 2) Gaile S. Cannella & Mirka Koro-Liunberg, “Neoliberalism in Higher Education: Can We Understand? Can We Resist and Survive? Can We Become Without Neoliberalism?”, Cultural Studies – Critical Methodologies, 17 (3), 2017, 155-162; 3) Anibeth Desierto & Carmela de Maio, “The impact of neoliberalism on academics and students in higher education: A call to adopt alternative philosophies”, Journal for Academic Language & Learning, 14 (2), 2020, 148-159; 4) Henry A. Giroux, Neoliberalism’s War on Higher Education. Chicago: Haymarket Books, 2014; 5) Margaret Hodgins & Patricia Mannix-MacNamara, “The Neoliberal University in Ireland; Institutional Bullying by Another Name?”, Societies, 11 (52), 2021, 1-20); 6) Evelyn Morales Vazquez & John S. Levin, “The Tyranny of Neoliberalism in the American Academic Profession”, AAUP – American Association of University Professors, January - February 2018, https://www.aaup.org; 7) Hugo Radice, “How We Got Here: UK Higher Education under Neoliberalism”, ACME, An International Journal for Critical Geographies, 12 (3), 2013, 407-418; 8) Gerardo del Cerro Santamaria, “A Critique of Neoliberalism in Higher Education”, Oxford Research Encyclopedia of Education, 30-9-2019; 9) Daniel B. Saunders, “Neoliberal Ideology and Public Higher Education in the United States”, Journal for Critical Education Policy Studies, 8 (1), 2010, 42-77; 10) Jodie-Lee Trembath, “The neoliberal university is making us sick: Who’s to blame?”, The Familiar Strange, 14-6-2018, https://thefamiliarstrange.com; 11) Immanuel Wallerstein, “Higher Education under Attack”, Common Dreams, 1-3-2012; 12) Joss Winn, Academic Labour and the Capitalist University: A critique of higher education through the law of value, University of Lincoln, School of Social and Political Sciences, 2015; 13) Susan Wright & Cris Shore [eds], Death of the Public University? Uncertain Futures for Higher Education in Knowledge Economy. N. York – Oxford: Berghahn Books, 2017; 14) Herb Wyile, “Neoliberalism, Austerity, and the Academy”, English Studies in Canada, 39 (4), 2013, 29-31).
Εδώ προτίθεμαι να εστιάσω στους μηχανισμούς πειθούς της κοινής γνώμης αλλά και μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας.
1. Αξιοποίηση της συγκυρίας των μνημονίων.
Σχεδόν ένα χρόνο μετά την υπογραφή του πρώτου μνημονίου ψηφίζεται από τη Βουλή με συντριπτική πλειοψηφία ο γνωστός ως νόμος Διαμαντοπούλου (Ν. 4009, ΦΕΚ 195, Α΄/6-9-2011), που εισήγαγε τα Συμβούλια του Ιδρύματος και καινοφανείς διαδικασίες για την ανάδειξη των πανεπιστημιακών αρχών, καταργούσε τα Τμήματα ως βασικές ακαδημαϊκές μονάδες, όριζε την εκλογή των καθηγητών από επταμελή εκλεκτορικά χωρίς τη συμμετοχή των συνελεύσεων των Τμημάτων, ξεμπέρδευε με το πανεπιστημιακό άσυλο, επέβαλε τις διαγραφές των φοιτητών που υπερέβαιναν τα ν+2/3 έτη σπουδών και πάρα πολλά άλλα εκσυγχρονιστικά. Είναι χαρακτηριστικά όσα υποστήριζε η τότε υπουργός εισηγούμενη το νομοσχέδιο:
«Σε μια περίοδο πολύπλευρης κρίσης, που βιώνουμε καθημερινά και έχει οδηγήσει τους πολίτες σε απόγνωση και απογοήτευση, η ολόπλευρη αντιμετώπιση των πολλαπλών προβλημάτων στο χώρο της παιδείας αποτελεί διέξοδο ελπίδας.
Μετά τις νομοθετικές ρυθμίσεις για την αξιοκρατία στη διοίκηση της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, το νέο σχολείο, τη διά βίου μάθηση, και το τεχνολογικό λύκειο, τις αλλαγές στο γενικό λύκειο και την έρευνα στη χώρα μας –που ήδη βρίσκονται σε πλήρη εφαρμογή– εισηγούμαι σήμερα τις αλλαγές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Ο 21ος αιώνας, χαρακτηρίζεται ήδη από μεγάλες αλλαγές στην ανώτατη εκπαίδευση διεθνώς, με γνώμονα τη βελτίωση των σπουδών, της διδασκαλίας και της έρευνας, τη σύνδεση της ανώτατης εκπαίδευσης με την απασχόληση με τρόπο δημιουργικό και εποικοδομητικό, την αποτελεσματική και αποδοτική διαχείριση των περιορισμένων πόρων, σε ένα κόσμο όπου η γνώση δεν έχει ούτε σύνορα, ούτε στεγανά.
Η προώθηση της καινοτομίας και η δημιουργία μιας πραγματικής κοινωνίας και οικονομίας της γνώσης, αποτελεί στις μέρες μας βασικό στοιχείο κάθε στρατηγικής επιλογής.
Τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (Πανεπιστήμια και ΤΕΙ) είναι οι φορείς που κατ’ εξοχήν μπορούν να βοηθήσουν το έθνος να αντιμετωπίσει το μέλλον μέσα από τη δημιουργία γνώσης και τη σύνδεση αυτής με την κοινωνική, πολιτιστική και παραγωγική πραγματικότητα» (Εθνική Στρατηγική για την Ανώτατη Εκπαίδευση, 30-6-2011).
Ανεξάρτητα από το ότι ο συγκεκριμένος νόμος άρχισε να ξηλώνεται σε λιγότερο από έναν χρόνο αργότερα από τον Κωνσταντίνο Αρβανιτόπουλο, προερχόμενο από το ίδιο κόμμα που είχε υπερψηφίσει τον νόμο της Διαμαντοπούλου και διαθέτει σήμερα την κοινοβουλευτική πλειοψηφία, στον νου αρκετών παρέμενε ζωντανός. Μάλιστα, τόσο ζωντανός, ώστε να συμπεριληφθεί το πνεύμα και, εν μέρει, το γράμμα του στο προεκλογικό πρόγραμμα του 2018 του νυν κυβερνώντος κόμματος και, όπως φαίνεται από τα «υπερηχογραφήματα» της παρατεταμένης νομοθετικής κυοφορίας, στο σχέδιο νόμου που αναμένεται ως «καθυστερημένο νεογέννητο».
2. Αξιοποίηση της αρχής των συγκοινωνούντων δοχείων.
Το κυβερνών κόμμα, ήδη από τότε που ήταν στη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης, αξιοποίησε την αρχή των συγκοινωνούντων δοχείων για την προώθηση της εκπαιδευτικής πολιτικής του, ακολουθώντας παλιές καλές συνταγές για την επίδραση του πολλαπλασιαστικού παράγοντα στη χειραγώγηση της κοινής γνώμης. Για παράδειγμα, όσα περιέχονταν στο Πρόγραμμα της ΝΔ για την Παιδεία, που είχε παρουσιαστεί τον Νοέμβριο του 2018 από τον τότε αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης και την τότε τομεάρχη Παιδείας της ΝΔ Νίκη Κεραμέως (βλ. Η Καθημερινή, 24-11-2018· esos, 1-7-2019), επαναλαμβάνονται σε κάθε ευκαιρία, με δόσεις όμως και αποσπασματική μορφή, από την κυβέρνηση πλέον της ΝΔ ή γνωστοποιούνται στο ευρύ κοινό από τον φιλικό της Τύπο (βλ. λ.χ. Η Καθημερινή, 18-10-2021, 23-11-2021, 29-11-2021· Το Βήμα, 24-11-2021). Στη διαδικασία εφαρμογής τους, βέβαια, ακολουθείται ευλαβικά η «τακτική του σαλαμιού».
Αν διαβάσει κανείς προσεκτικά το προαναφερόμενο πρόγραμμα και τοποθετήσει στο παζλ της κυβερνητικής εκπαιδευτικής πολιτικής και τα έως τώρα νομοθετήματα για την εκπαίδευση, θα διαπιστώσει ότι το κυβερνών κόμμα θεσπίζει σταδιακά αυτά που είχε εξαγγείλει: κατάργηση του ασύλου, εμπέδωση αισθήματος ασφάλειας στα πανεπιστήμια (πανεπιστημιακή αστυνομία κ.λπ.), αλλαγές στον τρόπο εκλογής των πανεπιστημιακών αρχών, Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής για τον δραστικό περιορισμό των εισακτέων και μεσοπρόθεσμα των πανεπιστημιακών Τμημάτων, κατάργηση των Τμημάτων ως βασικών ακαδημαϊκών μονάδων και των υπαρχόντων προγραμμάτων σπουδών στο όνομα δήθεν του εκσυγχρονισμού και της διεπιστημονικότητας, συγχωνεύσεις και καταργήσεις Τμημάτων, αποσύνδεση του πτυχίου από τα επαγγελματικά δικαιώματα, περιορισμός της κρατικής επιχορήγησης και αναζήτηση από τα πανεπιστήμια εναλλακτικών πηγών χρηματοδότησης, παράδοση του δημόσιου πανεπιστημίου στα επιχειρηματικά συμφέροντα, έμφαση στην αοριστολογία των δεξιοτήτων και πολλά άλλα. Βέβαια, ο καλόπιστος μελετητής θα βρει και κάποια «εξτραδάκια» που τότε είχαν αποσιωπηθεί, όπως η εξίσωση των πτυχίων των εμπορικών επιχειρήσεων – κολεγίων με αυτά των πανεπιστημίων ή η επικείμενη ουσιαστική κατάργηση του ΔΟΑΤΑΠ (πρώην ΔΙΚΑΤΣΑ). Τόση αριστεία, δηλαδή!
Επισήμανση 1η.
Η εκπαιδευτική πολιτική της ΝΔ για την τριτοβάθμια εκπαίδευση επαναλαμβάνει, όπως ήδη σημειώθηκε, ρυθμίσεις του νόμου της Διαμαντοπούλου, ο οποίος υπήρξε τραυματικός για τον ακαδημαϊκό χαρακτήρα των ΑΕΙ. Επιπλέον, οι εξαγγελίες και οι νομοθετικές προθέσεις της κυβέρνησης παρουσιάζουν εξαιρετική ομοιότητα με πρωτοβουλίες φορέων όπως του «Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών – ΙΟΒΕ» του ΣΕΒ (Τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα. Επιπτώσεις της κρίσης και προκλήσεις, Ιούλιος 2017· Εκπαίδευση και αγορά εργασίας στην Ελλάδα: Επιπτώσεις της κρίσης και προκλήσεις, Ιούλιος 2018), του «Συνδέσμου Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών – ΣΕΒ» (Ενημερωτικό Σημείωμα: Διασυνδέοντας την Ανώτατη Εκπαίδευση με την Αγορά Εργασίας και την Παραγωγή – Πού βρισκόμαστε σήμερα, Δελτίο Τύπου του ΣΕΒ για την υπογραφή συμφωνίας συνεργασίας με το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Πειραιά, 3-11-2021), της βαρύγδουπης Επιτροπής Πισσαρίδη (Σχέδιο Ανάπτυξης για την Ελληνική Οικονομία. Τελική Έκθεση, 14-11-2020) και επιτροπής «ειδικών» που συγκροτήθηκε με τη χρηματοδότηση του Ιδρύματος Μποδοσάκη (Σχέδιο Δράσης για το Πανεπιστήμιο του 2030. Αρχές και Θέσεις. Κείμενο Συζήτησης, 15-11-2021) στο πλαίσιο της «Πρωτοβουλίας 1821 – 2021», ενός consortium «κοινωφελών πολιτιστικών και επιστημονικών ιδρυμάτων της χώρας και της Εθνικής Τράπεζας» (Ιδρύματα Μποδοσάκη, Βαρδινογιάννη, Ευγενίδη, Κωνσταντακόπουλου, Κωστόπουλου, Λαμπράκη, Λασκαρίδη, Θεοχαράκη, Κοινωφελούς και Πολιτιστικού Έργου, Παιδείας και Ευρωπαϊκού Πολιτισμού, Λάτση, Λεβέντη, Ωνάση, Στασινόπουλου – ΒΙΟΧΑΛΚΟ). «Πόση καλοσύνη / Γύρω μου κι εντός / Από του παντός / Τη μεγαλοσύνη»!
Πρόσφατο βήμα στο πλαίσιο της «τακτικής του σαλαμιού» η πρόσφατη συζήτηση που προκλήθηκε στην Διαρκή Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής από τον νυν πρόεδρό της, τέως υφυπουργό Παιδείας και πρώην πρύτανη του Πολυτεχνείου Κρήτης. Εκεί ο προεδρεύων της Συνόδου των Πρυτάνεων, πρύτανης του ΕΜΠ, τα είπε «χαρτί και καλαμάρι», όπως μας «ενημέρωνε» το esos (24-11-2021), το ηλεκτρονικό αδελφάκι της Καθημερινής. Λίγο πιο συγκρατημένος, λόγω ίσως του θεσμικού ρόλου του, ήταν ο πρόεδρος της «Εθνικής Αρχής Ανώτατης Εκπαίδευσης – ΕΘΑΑΕ», πιο εκδηλωτικός ο πρόεδρος της Επιτροπής, καθώς και οι εκπρόσωποι του ΣΕΒ, του ΙΟΒΕ και του ΟΟΣΑ (esos, 24-11-2021 και 3-12-2021). Επόμενο βήμα θα είναι η παρουσίαση των βασικών σημείων του επικείμενου νομοθετήματος στην προσεχή Σύνοδο των Πρυτάνεων στις 18 Δεκεμβρίου (esos, 22-11-2021), η δημοσίευση του σχετικού νομοσχεδίου και η «διαβούλευση», που μάλλον «διαΔούλευση» θα έπρεπε να ονομάζεται, γιατί καθόλου δεν πρόκειται να αλλάξει τη ροή των πραγμάτων. Η χαριστική βολή σε ό,τι έχει απομείνει από το δημόσιο πανεπιστήμιο θα δοθεί, φυσικά, με την ψήφιση του νομοσχεδίου από τη Βουλή.
Επισήμανση 2η.
Οι υποστηρικτές του εγχώριου νεοφιλελευθερισμού ισχυρίζονται ότι θα επιτευχθεί επιτέλους η σύνδεση του πανεπιστημίου με τις ανάγκες της αγοράς, θα αντιμετωπιστεί η δήθεν υπερεκπαίδευση των Ελλήνων (για τη διάψευση του σχετικού μύθου μπορεί να ανατρέξει κανείς στα στοιχεία της EUROSTAT και τις μελέτες του «Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου – ΕΚΤ»), θα γίνει εφικτή η σταδιακή επιστροφή Ελλήνων επιστημόνων του εξωτερικού, μια και το brain-drain αποδίδεται στον νεποτισμό και την έλλειψη αξιοκρατίας στα πανεπιστήμια και όχι στα υψηλά ποσοστά ανεργίας στους νέους, τους χαμηλούς μισθούς, τις συνθήκες εργασίας και τη γενικότερη έλλειψη ικανοποιητικών υποδομών, όπως ξεκάθαρα τονίζει η ΑΔΙΠ / ΕΘΑΑΕ (βλ. Ετήσια Έκθεση για την Ποιότητα της Ανώτατης Εκπαίδευσης, 2020), θα αντικατασταθεί επιτέλους το δημοκρατικό μοντέλο διοίκησης των πανεπιστημίων, το οποίο χαρακτηρίζεται αξιωματικά ως δυσλειτουργικό και υπεύθυνο για τη δημιουργία εξαρτήσεων στις πανεπιστημιακές αρχές, από ένα άλλο αποτελεσματικό με βάση τις αρχές του «νέου διοικητισμού» (βλ. λχ. Kathleen Lynch, “New managerialism, neoliberalism, and ranking”, Ethics in Science and Environmental Politics”, 13, 2013, 1-12) κ.λπ. Ωστόσο, παρά την ακατάσχετη φλυαρία τους για την επαγγελλόμενη «Νέα Γη» της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, σχεδόν τίποτε ουσιαστικό δεν βρίσκουν να πουν για τις ανθρωπιστικές και τις κοινωνικές επιστήμες. Παπαγαλίζουν είναι η αλήθεια κάποιες φούσκες για την κλασική φιλολογία, την αρχαιολογία, τον Αριστοτέλη, αλλά μέχρις εκεί.
Το μάθημα το ξέρουν καλά, αλλά πώς να το πουν; Καμώνονται ότι νοιάζονται για το Παν-επιστήμιο, ξέρουν όμως καλά τι πανωλεθρία έχουν πάθει οι σχολές των ανθρωπιστικών και των κοινωνικών επιστημών, καθώς και των καλών τεχνών, στις χώρες από όπου αντλούν τα υποδείγματά τους. Ξέρουν καλά τι λαίλαπα έχει σαρώσει τους τομείς αυτούς, οι οποίοι ας πάνε να πνιγούν, γιατί δεν φέρνουν χρήμα, οπότε είναι αντιπαραγωγικοί (βλ. λ.χ. 1) Frank Donoghue, The Last Professors. The Corporate University and the Fate of the Humanities. N. York: Fordham University Press, 2008; 2) Stanley Fish, “The Crisis of the Humanities Officially Arrives”, The New York Times, 11-10-2010; 3) Reid, Roddey. “The Crisis of the Humanities and the Public Research Universities: UC San Diego as a Case Study”, Occasion: Interdisciplinary Studies in the Humanities, 6 (October 1, 2013), http://arcade.stanford.edu). Εκείνο που δεν ξέρω αν ξέρουν είναι ότι ο δογματικός επιστημονικός δυισμός είναι όχι μόνον αντιεπιστημονικός αλλά και εκτός κοινωνικοπολιτικού πλαισίου, μια και αναγνωρίζεται από ολοένα και περισσότερους, ακόμη και στις κατεξοχήν καπιταλιστικές χώρες, ότι οι επιστήμες του ανθρώπου συμβάλλουν σημαντικά και στην ανάπτυξη των επιστημών της φύσης, καθώς και στη διαμόρφωση της δημοκρατικής συνείδησης, στην κοινωνική συνοχή, στην κατανόηση της ανθρώπινης κατάστασης και στην ανθρώπινη ολοκλήρωση (βλ. π.χ. Δημήτρης Κ. Μαυροσκούφης, «Ανθρωπιστικές – κοινωνικές και θετικές – φυσικές επιστήμες: παράλληλοι κόσμοι ή ενότητα των επιστημών;», Νέα Παιδεία, 161, 2017, 15-33). Ακριβώς αυτά τα στοιχεία αγνοούν ή εσκεμμένα παραθεωρούν οι επιταχυντές του νεοφιλελευθερισμού. Το ωραίο είναι ότι η συντονίστρια της ομάδας του Ιδρύματος Μποδοσάκη υπερασπιζόταν στο όχι μακρινό παρελθόν την αξία των ανθρωπιστικών επιστημών, προτείνοντας μάλιστα να συμπεριλαμβάνονται στο υποχρεωτικό πρόγραμμα σπουδών στα Τμήματα θετικών και εφαρμοσμένων επιστημών (Βάσω Κιντή, «Έχουν αξία σήμερα οι ανθρωπιστικές σπουδές;», The Books’ Journal, 1, 2010), αλλά τώρα φαίνεται πως το είδε αλλιώς.
Επισήμανση 3η.
Ένα σημείο που δεν έχει προσεχθεί ως τώρα στον βαθμό που θα έπρεπε είναι τα πρόσωπα που σχεδιάζουν ή υποστηρίζουν τις «μεταρρυθμίσεις» (διάβαζε: απορρυθμίσεις) στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Το κυβερνών κόμμα και οι συν αυτώ πρόθυμοι «μεταρρυθμιστές» παρουσιάζουν τα μέλη των επιτροπών Πισσαρίδη και του Ιδρύματος Μποδοσάκη ως ειδικούς με χαρακτηριστικά θεοποιημένης σχεδόν αυθεντίας. Είναι γεγονός ότι πολλοί από αυτούς έχουν εξαιρετικά βιογραφικά στον τομέα τους, αλλά πόσο ειδικοί μπορεί να είναι οι βιολόγοι, οι φαρμακολόγοι, οι φιλόσοφοι, οι οικονομολόγοι, οι μαθηματικοί, οι φυσικοί, οι αναθεωρητές και μετα-αναθεωρητές πολιτικοί επιστήμονες και ιστορικοί κ.λπ. σε θέματα που έχουν να κάνουν με την Εκπαιδευτική Πολιτική, την Οργάνωση και τη Διοίκηση της Εκπαίδευσης, την Παιδαγωγική, την Ιστορία της Εκπαίδευσης, την Κοινωνιολογία της Εκπαίδευσης, την Εκπαιδευτική Ψυχολογία; Ποια σχέση έχουν με το κυβερνών κόμμα ή τον κ. πρωθυπουργό ή άλλα μέλη της κυβέρνησης; Και πόσοι είναι επιτέλους; «Αραία, αραία… να φαινόμαστε καμιά πενηνταρέα». Σχεδόν τα ίδια πρόσωπα εναλλάσσονται σε διάφορες θέσεις. Πότε τους βρίσκει κανείς στην επιτροπή Πισσαρίδη, πότε στην επιτροπή του Ιδρύματος Μποδοσάκη, πότε στο «Ινστιτούτο Δημοκρατίας Κ. Καραμανλής», πότε στην επιτροπή «Ελλάδα 2021 – 200 χρόνια μετά την Επανάσταση», πότε σε «ευαγή» ιδρύματα, πότε στο «Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας – ΕΣΕΤΕΚ». Κάποιοι κατέχουν κυβερνητικές θέσεις, άλλοι είναι «ακομμάτιστοι» πρώην ή νυν πρυτάνεις, άλλοι καθηγητές που σταδιοδρομούν στο εξωτερικό, έχοντας αφομοιωθεί από το αγγλοσαξονικού τύπου πανεπιστήμιο. Κάποιοι / κάποιες ξεκίνησαν λίγο επαναστατικά, αλλά τελικά είδαν το νεοφιλελεύθερο φως, θυμίζοντας τον Βάρναλη: «Αχ, πού ’σαι, νιότη, πού ’δειχνες πως θα γινόμουν άλλος!». Ένας, μάλιστα, ήταν το δεξί χέρι της Διαμαντοπούλου στη σύνταξη του γνωστού νόμου, επιστημονικός συνεργάτης της «Αρχής Διασφάλισης Ποιότητας – ΑΔΙΠ» (νυν ΕΘΑΑΕ), της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μετέπειτα επιστημονικός υπεύθυνος των ερευνών του ΙΟΒΕ του ΣΕΒ, και τώρα γενικός γραμματέας Ανώτατης Εκπαίδευσης. Τέτοια βιοποικιλότητα!
Βαριά βιογραφικά, σχεδόν μυθικά, αλλά ο καθένας κι η καθεμιά τους κι ένας Πρωτέας. Η ετυμολογία του ονόματος σε συνδυασμό με την ικανότητα του μυθικού όντος να αλλάζει μορφή μας οδηγεί στη βαθύτερη κατανόηση του μύθου: ο Πρωτέας είναι μια πρώτη μορφή ύλης που μπορεί να μεταμορφώνεται και να δημιουργεί όλες τις άλλες μορφές. Είναι ο πρώτος «δαίμονας», ο δαίμονας του αντιφιλελεύθερου νεοφιλελευθερισμού και του ασυνάρτητου συντηρητισμού. Ευτυχώς, ανάμεσά τους δεν βρίσκονται πραγματικά ειδικοί για τα θέματα της εκπαίδευσης.
3. Αξιοποίηση της πανδημίας των ιδεολογημάτων στην εποχή της πανδημίας Covid-19.
Η κυβερνητική δυναμική για την απορρύθμιση του δημόσιου πανεπιστημίου αποτελεί ένα αμάλγαμα αποφάνσεων αξιωματικού χαρακτήρα και στατιστικών στοιχείων που ερμηνεύονται με βάση ιδεοληψίες. Δηλαδή κάτι μεταξύ Fake News και Hoaxes. Στο βάθος μπορεί να εντοπίσει κανείς επιλεκτική αξιοποίηση συστάσεων διεθνών και υπερεθνικών οργανισμών (ΟΟΣΑ, Παγκόσμια Τράπεζα, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, Ευρωπαϊκή Επιτροπή κ.λπ.), καθώς και πολιτικές που έχουν ήδη εφαρμοστεί στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου, του Καναδά, της Αυστραλίας, της Ν. Ζηλανδίας, της Ολλανδίας, της Σουηδίας, της Δανίας, της Πορτογαλίας, της Ισπανίας, χωρών – μελών της ΕΕ που προέρχονται από το πρώην ανατολικό μπλοκ, χωρών της Ασίας κ.α. Εκείνα που δεν μας λένε οι υποστηρικτές της απορρύθμισης είναι ποια κριτική ασκήθηκε και ασκείται για τις συνέπειες που επέφερε η βιαιότητα του νεοφιλελεύθερου παραδείγματος στον ακαδημαϊκό χαρακτήρα των πανεπιστημίων, το ακαδημαϊκό προσωπικό και τις ζωές των φοιτητών και των φοιτητριών, ποιοι ευνοήθηκαν και κέρδισαν από τις αλλαγές, πόσο πολύ ευχαριστημένες είναι οι επιχειρήσεις που με λίγα έξοδα αλωνίζουν στα πανεπιστήμια και στα ερευνητικά κέντρα και άλλα πολλά. Και φυσικά οι ορκισμένοι θατσεριστές της ΤΙΝΑ (There is No Alternative) σε όλες τις πρωτεϊκές μορφές τους (πολιτικοί, δημοσιογράφοι, πανεπιστημιακοί, επιχειρηματίες, εκπρόσωποι ιδρυμάτων και οργανισμών κ.λπ.) τηρούν σιγή ιχθύος για τις αντιρρήσεις στους κόλπους της πανεπιστημιακής κοινότητας ή τον ερευνητικό αντίλογο άλλων, όπως λ.χ. του «Ινστιτούτου Εργασίας» της ΓΣΕΕ, το οποίο έχει καταθέσει μια εναλλακτική πρόταση για την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση (ΙΝΕ – ΚΑΝΕΠ / ΓΣΕΕ, Η μετάβαση της ελληνικής οικονομίας σε ένα νέο υπόδειγμα ανάπτυξης. Μια εναλλακτική πρόταση στην «Έκθεση Πισσαρίδη», ιδίως σσ. 59-71, «Επαγγελματική Κατάρτιση» και 72-82, «Εκπαίδευση και Εκπαιδευτική Πολιτική») ή του «Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών – ΕΝΑ» (Λόης Λαμπριανίδης, Το Ελληνικό Πανεπιστήμιο σε σημείο καμπής: κάποιες σκέψεις με αφορμή τη μείωση των εισακτέων, Σεπτέμβριος 2021). Οι αναλύσεις και οι προτάσεις που περιέχονται στα παραπάνω κείμενα, αλλά και σε άλλα δεκάδων επιστημόνων, καταρρίπτουν τα ιδεολογήματα της δήθεν εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, τοποθετώντας το ζήτημα σε άλλες βάσεις, συγκεκριμένα στο ακολουθητέο μοντέλο ανάπτυξης.
Καλές ευκαιρίες, λοιπόν, η οικονομική κρίση και η πανδημία του Covid-19 για το γκρέμισμα του δημόσιου πανεπιστημίου. Άλλωστε, η νεοφιλελεύθερη επίθεση σε βάρος του δημόσιου πανεπιστημίου φαίνεται να διευκολύνεται και από τη μεταμνημονιακή άνοδο του συντηρητισμού στους κόλπους της ελληνικής κοινωνίας (βλ. λ.χ. Γιάννης Μαυρής, «Άνοδος του συντηρητισμού: Πολιτικές ιδεολογίες στην Ελλάδα μετά το Μνημόνιο», 19-9-2017, στο: http://www.mavris.gr/4943/political-ideology). Μένει να δούμε τι θα πουν οι πρυτάνεις και οι σύγκλητοι των πανεπιστημίων, οι οποίες με τις επερχόμενες αλλαγές θα παίζουν διακοσμητικό ρόλο. Θα επικρατήσει η λογική του «ακαδημαϊκού πραγματισμού» και της οικομίστικης αντίληψης για το πανεπιστήμιο ή θα προταχθεί η «ακαδημαϊκή ηθική»; Καιρός να φανεί στην πράξη αν η αξιωματική απόφανση των συντακτών της έκθεσης του Ιδρύματος Μποδοσάκη ότι η εκλογή των διοικήσεων των πανεπιστημίων και ο δημοκρατικός τρόπος λειτουργίας τους «δημιουργεί μια σχέση εξάρτησης, ενίοτε με αρνητικά αποτελέσματα, όπως η πελατειακή ροπή, η κομματική εξάρτηση και η τάση λογοδοσίας στα μέλη ΔΕΠ ή τις κομματικές νεολαίες, αντί των χρηστών τους και της κοινωνίας που τα χρηματοδοτεί. Η παθογένεια αυτή είναι ευρέως γνωστή και δεν απαιτεί ιδιαίτερη τεκμηρίωση» είναι ορθή ή όχι.
Χωρίς αμφιβολία βρισκόμαστε σε μια κρίσιμη καμπή για το μέλλον του ελληνικού δημόσιου πανεπιστημίου. Η ιδεολογική σύγκρουση έχει να κάνει με την ουσία της πολιτικής, η οποία, κατά τον νεοφιλελευθερισμό, δεν αφορά πλέον τη διαχείριση της οικονομίας με σκοπό την ικανοποίηση των αναγκών των ψηφοφόρων, αλλά την επιχείρηση να πειστούν όλο και περισσότεροι ψηφοφόροι να εγκρίνουν πολιτικές που εξυπηρετούν τις απαιτήσεις του κεφαλαίου και όχι τις δικές τους. Στον αστερισμό της μετανεωτερικότητας κυριαρχεί η μετα-αλήθεια, με άλλα λόγια το πειστικότερο επιχείρημα σε μια δεδομένη συγκυρία. Το ερώτημα, βέβαια, είναι ποιος έχει την εξουσία να σχετικοποιεί την αλήθεια και να ορίζει αυτήν ως απόλυτη στο δεδομένο πλαίσιο. Δεν μπορώ να προβλέψω ποια θα είναι η έκβαση της σύγκρουσης, αλλά πιστεύω πως ο κυνισμός, πολιτικός και ακαδημαϊκός, έχει και τα όριά του. Ή μήπως όχι;
Τέλος, κάτι ακόμη που ξεφεύγει από τους θιασώτες του εγχώριου νεοφιλελευθερισμού, που οραματίζονται ότι τα ελληνικά πανεπιστήμια μέχρι το 2030 θα πρέπει να προσελκύσουν 100.000 ξένους φοιτητές – πελάτες (!). Ήδη στις ΗΠΑ και αλλού αρκετά πανεπιστήμια βλέπουν έντρομα να χάνουν πελάτες (και έσοδα βέβαια) εξαιτίας των περιορισμών που επιβλήθηκαν στις μετακινήσεις λόγω της πανδημίας. Κάποια, μάλιστα, εκλιπαρούν για κρατική ενίσχυση. Φόβοι εκφράζονται για το μέλλον τους και εξαιτίας της έντασης στις σχέσεις μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, που μπορεί να μπλοκάρει την εγγραφή Ασιατών, κυρίως Κινέζων, φοιτητών στα πανεπιστήμια των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου, της Αυστραλίας κ.λπ., οι οποίοι υπολογίζονται στο 40% περίπου των ξένων πελατών (βλ. λ.χ. “Neoliberalism. Higher Education and Covid-19. University under Attack”, Daily Kos. News you can do something about, 3-8-2020, www.dailykos.com; Suyan Pan, “COVID-19 and the neo-liberal paradigm in higher education; changing landscape”, AEDS – Asian Education and Development Studies, 10 (2), 2021, 322-335). Από πού, λοιπόν, θα ψαρευτούν οι 100.000 ξένοι πελάτες στα ελληνικά πανεπιστήμια; Έλεος πια με τις βαρύγδουπες μπούρδες.
* Δημήτρης Κ. Μαυροσκούφης, τέως καθηγητής Α.Π.Θ., τέως κοσμήτορας Φιλοσοφικής Σχολής
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 25/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
