Χρήστος Κάτσικας Τα τελευταία χρόνια, από την περίοδο της οικονομικής κρίσης και των μνημονίων μέχρι και σήμερα, χαρτογραφούνται στην εκπαίδευση μια σειρά από -εκ πρώτης όψεως- «παράδοξα» χαρακτηριστικά. Πρόκειται για μια σειρά μόνιμων «επεισοδίων» που συνθέτουν, όμως μ΄ ένα πολύ συγκεκριμένο τρόπο το παζλ ενός σχολείου που αλλάζει.
Σε μία εποχή όπου η πληροφορία είναι διαθέσιμη με ένα κλικ και η τεχνολογία αναδιαμορφώνει τις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας, ο λόγος περί «δεξιοτήτων» έχει βρεθεί στο επίκεντρο της εκπαιδευτικής πολιτικής. Η πρόσφατη δήλωση του πρώην υπουργού Παιδείας Κυριάκου Πιερρακάκη, στο πλαίσιο της εκδήλωσης CNN Insights του CNN Greece και του ΕΒΕΑ, δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνείας: η εκπαίδευση επαναπροσανατολίζεται, με στόχο «τα παιδιά μας να μάθουν να μαθαίνουν».
Οι «ήπιες δεξιότητες», οι «χρήσιμες δεξιότητες», οι «νέες εκπαιδευτικές θεματικές» και τα «εργαστήρια δεξιοτήτων», σε καμιά περίπτωση δεν αποτελούν συγκεκριμένη εκπαιδευτική ιδιοκτησία της νέας ηγεσίας του υπουργείου Παιδείας, αλλά συνέχεια, με διαφορετικό, ενδεχομένως, πολιτικό μείγμα, όλων των ηγεσιών του Υπουργείου Παιδείας από το 2010 (Άννα Διαμαντοπούλου) και μετά, καθώς απλά αναπαράγουν την εργαλειοθήκη του ΟΟΣΑ (οι δεξιότητες αυτές περιγράφονται εδώ και χρόνια στις κατευθύνσεις του ΟΟΣΑ, με βάση αυτές χτίστηκε ο διαγωνισμός PISA, με τη γνωστή αξιοποίηση των αποτελεσμάτων του) και το εκπαιδευτικό του πρόγραμμα στην προοπτική ανάπτυξης μιας ευέλικτης εργατικής δύναμης σε συνθήκες καθολικής εργασιακής ανασφάλειας.
Όμως, τι σημαίνει πρακτικά αυτό το σύνθημα και ποιοι κίνδυνοι ελλοχεύουν πίσω από τη ρητορική της διαρκούς «εκσυγχρονιστικής μεταρρύθμισης»;
Η έννοια του «μαθαίνω πώς να μαθαίνω»: Προσαρμογή ή υποβάθμιση;
Η δεξιότητα «learning to learn» αποτελεί εδώ και χρόνια μία από τις οκτώ βασικές ικανότητες που έχει θεσπίσει η Ευρωπαϊκή Ένωση για τη δια βίου μάθηση. Η ιδέα είναι απλή: σε έναν ραγδαία μεταβαλλόμενο κόσμο, η ικανότητα αυτοκαθοδηγούμενης μάθησης υπερέχει της παθητικής αποστήθισης.
Ωστόσο, η έννοια αυτή, όταν αποσυνδέεται από το περιεχόμενο και τον σκοπό της γνώσης, κινδυνεύει να οδηγήσει στον κατακερματισμό της εκπαίδευσης. Η εκπαίδευση μετατρέπεται σε εργαλειακό μηχανισμό απόκτησης «χρήσιμων δεξιοτήτων», παραμερίζοντας την καλλιέργεια της συνθετικής και αναλυτικής σκέψης.
Η διαφορά μεταξύ γνώσης και πληροφορίας δεν είναι μόνο ποσοτική αλλά και ποιοτική: η γνώση έχει νόημα, συνοχή και συνέχεια – δεν είναι απλώς ένας αθροιστικός πίνακας δεδομένων.
Από το σχολείο της γνώσης στο σχολείο των δεξιοτήτων
Η συστηματική προώθηση των δεξιοτήτων στην ελληνική εκπαίδευση έχει τις ρίζες της στην περίοδο των Μνημονίων, όταν ο ΟΟΣΑ πρόβαλλε το πρότυπο της ευέλικτης, «απασχολήσιμης» εργατικής δύναμης. Οι όροι «ήπιες δεξιότητες», «χρήσιμες δεξιότητες» και «προγράμματα δεξιοτήτων» καθιερώθηκαν με στόχο την ευθυγράμμιση της εκπαίδευσης με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας.
Ωστόσο, η εν λόγω στροφή συνοδεύτηκε από μια αποδυνάμωση της εγκύκλιας, σφαιρικής μόρφωσης. Η προτεραιότητα δίνεται πλέον στην εκμάθηση εργαλείων και όχι στην εμβάθυνση. Η γνώση αντικαθίσταται σταδιακά από την πληροφορία και η διδασκαλία από την καθοδήγηση.
Η υπερπροβολή του «μαθαίνω πώς να μαθαίνω» μπορεί να οδηγήσει σε μία μορφή εκπαίδευσης που δεν διδάσκει τι να μαθαίνουμε και γιατί. Η ουσιαστική μόρφωση απαιτεί τη σύνθεση, την ιστορική και κοινωνική κατανόηση, την ικανότητα συσχέτισης.
Εκεί ακριβώς εντοπίζεται και η προβληματική πλευρά των σημερινών εκπαιδευτικών πολιτικών: η τεχνοκρατική προσέγγιση που μετατρέπει την παιδεία σε «σύστημα κατάρτισης» και τον μαθητή σε «μελλοντικό εργαζόμενο», όχι σε σκεπτόμενο πολίτη.
Η αποστήθιση έχει δαιμονοποιηθεί, όμως η απομνημόνευση δεν είναι κάτι το καταδικαστέο από μόνη της. Είναι το υπόβαθρο πάνω στο οποίο εδράζεται η διανόηση και η συνθετική σκέψη. Το πρόβλημα δεν είναι η μνήμη αλλά η μηχανική χρήση της.
Η μνήμη οργανώνει το παρελθόν για να κατανοήσουμε το παρόν και να σχεδιάσουμε το μέλλον. Χωρίς γνώση, δεν υπάρχει ερμηνεία. Χωρίς θεμέλια, ο πύργος της κριτικής σκέψης καταρρέει.
Η σύγχυση ανάμεσα στην εκπαίδευση (με στόχο την πνευματική, πολιτισμική και κοινωνική συγκρότηση του ατόμου) και στην επαγγελματική κατάρτιση είναι ίσως η βαθύτερη απειλή που αντιμετωπίζει σήμερα το ελληνικό σχολείο.
Το ζητούμενο δεν είναι να απορρίψουμε τις δεξιότητες αλλά να τις εντάξουμε σε ένα ευρύτερο μορφωτικό πλαίσιο. Να μάθουμε στα παιδιά όχι μόνο πώς να μαθαίνουν, αλλά και τι αξίζει να μάθουν και γιατί.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Ρεβεγιόν με χιόνια στην Αττική - Προβλέψεις από Καλλιάνο και Κολυδά
Παν.Αιγαίου: Νέα Μοριοδοτούμενα σεμινάρια για Εκπαιδευτικούς με Υποτροφίες έως 31/12
