Alfavita Newsroom Η έννοια της «αριστείας» ως θεσμικής εκπαιδευτικής στρατηγικής επανέρχεται συστηματικά στον δημόσιο διάλογο τα τελευταία χρόνια, κυρίως από πολιτικούς χώρους που αυτοπροσδιορίζονται ως φιλοευρωπαϊκοί και μεταρρυθμιστικοί. Ωστόσο, η ιστορική αναδρομή αποκαλύπτει ότι το ιδεολογικό υπόβαθρο αυτής της στρατηγικής δεν είναι και τόσο... ευρωπαϊκό. Αντιθέτως, η πρώτη συστηματική απόπειρα θεσμοθέτησης σχολείων «αρίστων» στην Ελλάδα ανήκει στη δικτατορία του Γεώργιου Παπαδόπουλου.
Στις 30 Ιουνίου 1971, στο Ευγενίδειο Ίδρυμα, ο δικτάτορας Παπαδόπουλος εκφώνησε έναν από τους πλέον χαρακτηριστικούς λόγους του περί εκπαίδευσης, επαινώντας τους «αριστεύσαντες» μαθητές και εξαγγέλλοντας τη δημιουργία σχολείων αποκλειστικά για «αρίστους». Το μοντέλο αυτό, που προέβλεπε και προνόμια εισαγωγής χωρίς εξετάσεις σε ΑΕΙ και δημόσιους οργανισμούς, εμπνέονταν από μία αντίληψη «φυσικής επιλογής» που ελάχιστη σχέση είχε με τη δημοκρατία ή τη σύγχρονη παιδαγωγική θεωρία.
Ο λόγος του Παπαδόπουλου έρχεται ως απάντηση σε ένα ευρύτερο αίτημα για «τάξη» και «επιλογή» στη μεταπολεμική κοινωνία της Ελλάδας, σε μια περίοδο που το εκπαιδευτικό σύστημα αμφιταλαντευόταν ανάμεσα στη μαζικοποίηση και την ελιτίστικη αναπαραγωγή.
Ο Παπαδόπουλος υποσχέθηκε ότι οι καλύτεροι μαθητές θα είχαν πρόσβαση σε προνομιούχα σχολεία, με πρώτη μονάδα το ήδη υπάρχον Σχολείο Αναβρύτων, το οποίο είχε ιδρυθεί από τη βασίλισσα Φρειδερίκη για την εκπαίδευση του μελλοντικού βασιλιά. Οι δύο πρώτοι νικητές ενός νέου διαγωνισμού στην έκθεση θα διορίζονταν χωρίς εξετάσεις στον ΟΤΕ και στη ΔΕΗ – γεγονός που ερμηνεύεται όχι ως επιβράβευση της γνώσης, αλλά ως πελατειακή παροχή με ταξικά χαρακτηριστικά.
Το μοντέλο της «αριστείας» του Παπαδόπουλου δεν στόχευε στη βελτίωση της συνολικής ποιότητας της εκπαίδευσης, αλλά στην επιλογή μιας ελίτ με βάση υποτιθέμενα «αντικειμενικά» κριτήρια, παρακάμπτοντας κάθε ιδέα ισότητας ή καθολικής πρόσβασης.
Ο προπαγανδιστής της Χούντας, Σάββας Κωνσταντόπουλος, δήλωνε χωρίς περιστροφές ότι η «φυσική επιλογή του ικανότερου» πρέπει να κυριαρχεί, αναγορεύοντας τα σχολεία αριστούχων σε πυλώνα ενός ρατσιστικού εκπαιδευτικού συστήματος. Ενδεικτικό είναι ότι οι μόνες εφημερίδες που πρόβαλαν θετικά αυτές τις εξαγγελίες ήταν οι σκληροπυρηνικά χουντικές.
Και σήμερα; Η «αριστεία» ως επικοινωνιακή πολιτική
Οι σύγχρονες αναφορές στην «αριστεία» διατηρούν μια ρητορική περί «ανταγωνιστικότητας», «αξιολόγησης» και «ανταμοιβής των καλύτερων». Ωστόσο, ελάχιστες φορές τίθενται τα ουσιώδη ερωτήματα:
Τι σημαίνει «άριστος»;
Ποιος και με ποια κριτήρια τον ορίζει;
Μήπως πρόκειται για ένα σύστημα που ενισχύει τις ήδη υπάρχουσες κοινωνικές ανισότητες;
Είναι προβληματικό να υιοθετείται άκριτα μια πολιτική που, ανεξαρτήτως σύγχρονου περιτυλίγματος, φέρει ιστορικά και ιδεολογικά βάρη τόσο ασύμβατα με τις αρχές μιας σύγχρονης δημοκρατικής παιδείας.
Η παιδεία δεν είναι όχημα για την επιβεβαίωση της υπεροχής των λίγων, αλλά εργαλείο κοινωνικής κινητικότητας και ελευθερίας. Η ιστορική αναγωγή στην περίοδο της Χούντας δεν είναι στείρος ιστορικισμός. Είναι προειδοποίηση: Όταν η «αριστεία» χρησιμοποιείται ως μέσο αποκλεισμού και όχι ως έμπνευση για το σύνολο της εκπαιδευτικής κοινότητας, τότε ο κίνδυνος μετατροπής της εκπαίδευσης σε εργαλείο ιδεολογικού ελέγχου είναι υπαρκτός.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
2ος Πανελλήνιος γραπτός διαγωνισμός: Βγήκε η προκήρυξη - Αιτήσεις από 29/4 έως 14/5
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 21/04
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
