Απλά μαθήματα προπαγάνδας: Οι διεθνείς κατατάξεις των ελληνικών ΑΕΙ στον Τύπο

 

Οι διεθνείς κατατάξεις των ΑΕΙ παρουσιάζονται στην ειδησεογραφία τροφοδοτώντας την επιχειρηματολογία για τη λήψη αποφάσεων για την ανώτατη εκπαίδευση. Είναι χαρακτηριστικό, για παράδειγμα, ότι ο τρόπος με τον οποίο αναφέρθηκαν στις κατατάξεις αυτές βουλευτές που επιχειρηματολόγησαν υπέρ του Ν. 4009.2011 στη σχετική συζήτηση στη Βουλή, παρουσιάζει εκπληκτική ομοιότητα με τον τρόπο με τον οποίο εμφανίζονται οι κατατάξεις στον Τύπο. Μια πρόχειρη αναζήτηση στα πρακτικά των συνεδριάσεων του Κοινοβουλίου δείχνει ότι η ομοιότητα αυτή παρουσιάζεται επί σειρά ετών (π.χ. Π. Σγουρίδης, 31.8.2005, Γ. Παπαντωνίου, Τ. Χυτήρης και Μ. Βαρβιτσιώτης, 10.1.2007, Α. Ροντούλης, 16.11.2009, Δ. Κρεμαστινός, 20.9.2010, Κ. Αϊβαλιώτης, 17.10.2010). Το άρθρο αυτό βασίζεται στην ανακοίνωση μας στο συνέδριο «Διασφάλιση και διοίκηση ποιότητας στην Ανώτατη Εκπαίδευση» (Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη 20-21.9.2012). Αφήνουμε εκτός συζήτησης το πλαίσιο ανάπτυξης και εφαρμογής των διεθνών κατατάξεων των ΑΕΙ — ζητήματα που αναλύθηκαν στην ανακοίνωσή μας. Περιοριζόμαστε στην ανάλυση της ανακατασκευής τους από τα ΜΜΕ.

 

Η έρευνα στηρίχθηκε στην αποδελτίωση της σχετικής αρθρογραφίας στο σύνολο του ημερήσιου και κυριακάτικου Τύπου της περιόδου 1.1.2011-2.9.2012 και σε μελέτες σχετικές με τις κατατάξεις των ΑΕΙ. Χρησιμοποιώντας την κριτική ανάλυση λόγου διαπιστώθηκαν τα κυρίαρχα μοτίβα που αναπαράγονται στον Τύπο και σε αντιπαραβολή –όπου αυτό ήταν δυνατό– με εναλλακτικές αναγνώσεις των ίδιων των δεδομένων. Περιοριστήκαμε στο περιεχόμενο των άρθρων, χωρίς να εξετάσουμε την πλαισίωσή τους (θέση του κειμένου στο έντυπο/σελίδα, συμπαράθεση με άλλα κείμενα, παρουσία εικόνων και διαφημίσεων κ.λπ.). Η δημοσίευση άρθρων για το ζήτημα αυτό μόλις μια πενταετία πριν ήταν σπάνια. Η απόσταση από το μηδενικό δημοσιογραφικό ενδιαφέρον για το ζήτημα μέχρι την εκτενή κάλυψή του διανύθηκε μέσα σε λίγα χρόνια.

 

 

Ως μονάδα ανάλυσης ορίστηκε το άρθρο. Εντοπίστηκαν 87 δημοσιεύματα σε 25 εφημερίδες ημερήσιας, κυριακάτικης και εβδομαδιαίας κυκλοφορίας (πολιτικές, αθλητικές και οικονομικές). Η ροή των σχετικών δημοσιευμάτων ποικίλει και κορυφώνεται στους μήνες που εκδίδονται οι διεθνείς κατατάξεις και στους μήνες συζήτησης και ψήφισης νομοσχεδίων για τα ΑΕΙ, ενώ το συγκρότημα Λαμπράκη δίνει εμφανώς ιδιαίτερη έμφαση στο θέμα.

 

Θετικά στερεότυπα για τις κατατάξεις και αρνητικά για τα ΑΕΙ

 

H ανάλυση των άρθρων έδειξε ότι στην συντριπτική τους πλειοψηφία α) οι κατατάξεις θεωρούνται ως αντικειμενική και αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα, β) αποσιωπούνται τα μεθοδολογικά προβλήματά τους αλλά και σημαντικοί παράγοντες λειτουργίας των ΑΕΙ (ιδιομορφίες της οικονομίας, διαφορετικές ανάγκες των κοινωνιών κ.λπ.), γ) αποσιωπούνται οι διαφορές μεταξύ των διαφορετικών κατατάξεων, δ) αποσιωπάται η θετική ανάγνωση της θέσης των ελληνικών ΑΕΙ, δεδομένων των συνθηκών που αντιμετωπίζουν, ε) οι παρουσιάσεις των κατατάξεων γίνονται σε επιφανειακό μόνο επίπεδο και συχνά δημιουργείται η εντύπωση ότι οι συντάκτες των άρθρων δεν διάβασαν πέρα από έναν πίνακα της όποιας κατάταξης, στ) η επιχειρηματολογία συνοψίζεται στη διαπίστωση ότι η θέση σε οποιαδήποτε κατάταξη αποτελεί απόδειξη για την ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης, του ερευνητικού και εκπαιδευτικού έργου.

 

Τα περισσότερα δημοσιεύματα καλλιεργούν την εντύπωση ότι οι θέσεις κατάταξης των ελληνικών ΑΕΙ αποδεικνύουν τη «χαμηλή ποιότητα του έργου τους» και αποσιωπάται το γεγονός ότι οι διεθνείς κατατάξεις δεν προκύπτουν από τη συστηματική του αξιολόγηση. Για παράδειγμα, στο σύνολο σχεδόν των δημοσιευμάτων που αναφέρονται στη «λίστα της Σαγκάης» αγνοείται ότι αυτή χρησιμοποιεί ως «ποιοτικό» δείκτη το πλήθος των βραβείων που έχουν λάβει οι απόφοιτοι, αγνοώντας άλλους πολύ σημαντικούς δείκτες. Σε αρκετά κείμενα του δείγματος (36/87) καλλιεργούνται θετικά στερεότυπα για τις κατατάξεις και αρνητικά στερεότυπα για τα ελληνικά ΑΕΙ. Η όποια ουδετερότητα των κειμένων ακυρώνεται λόγω της αποσιώπησης ουσιαστικών στοιχείων για τις κατατάξεις.

 

 

 

 

Η ανάλυση έδειξε ότι υπάρχει άμεση σύνδεση ανάμεσα στην παρουσίαση της θέσης των ελληνικών ΑΕΙ στις διεθνείς κατατάξεις και τον πολιτικό προσανατολισμό των εντύπων. Ιδιαίτερα εμφανής είναι αυτή η συσχέτιση στις εφημερίδες Τα Νέα και Καθημερινή, όπου οι όποιες θετικές επιδόσεις των ΑΕΙ παρουσιάζονται με σκεπτικισμό, ενώ οι αρνητικές υπερτονίζονται. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της τάσης σε άλλες εφημερίδες αποτελούν οι παρακάτω τίτλοι, όπου απαξιώνεται η επιτυχία των ελληνικών ΑΕΙ στη κατάταξη Webometrics: «Ισπανικό Λίαν Καλώς για τα ελληνικά ΑΕΙ» (Ημερησία, 23.3.2012), «Αξιολόγηση αλά… ελληνικά» (Έθνος, 23.8.2012). Αντίθετα, υπερτονίζονται με εντυπωσιακούς τίτλους οι κατατάξεις στις οποίες τα ΑΕΙ καταλαμβάνουν χαμηλότερες θέσεις, όπως η ARWU ή η διεθνώς πρωτοεμφανιζόμενη (!) κατάταξη του Δικτύου Universitas 21. Χαρακτηριστικά παραδείγματα τίτλων: «Όλο και χειρότερα» (Καρφί, 10.9.2011), «Όλο και πιο χαμηλά τα ελληνικά πανεπιστήμια» (Αυριανή, 16.8.2012), «Η γύμνια δεν κρύβεται» (Η Καθημερινή, 18.8.2012), «Ελληνική Ανώτατη Εκπαίδευση: Τελευταία σε διεθνή έρευνα» (Η Καθημερινή, 16.5.2012), «Ουραγοί στην αξιολόγηση τα ελληνικά πανεπιστήμια» (Κόσμος, 18.8.2012), «Απογοητευτικές οι επιδόσεις των ελληνικών πανεπιστημίων στην κατάταξη των THE» (Ο Λόγος, 8.10.2011). H Καθημερινή συνιστά την επιτομή ανάδειξης της σχέσης ανάμεσα στον τρόπο παρουσίασης των διεθνών κατατάξεων και τον πολιτικό προσανατολισμό των εντύπων. Από τα έξι δημοσιεύματα που εντοπίστηκαν στην Καθημερινή (11.3.2011, 20.10.2011, 16.3.2012, 13.4.2012, 16.5.2012, 17.8.2012, 18.8.2012), κανένα απολύτως δεν παρουσιάζει θετικά τη θέση των ελληνικών ΑΕΙ στις διεθνείς κατατάξεις.

 

Ο τύπος του λόγου στα δημοσιεύματα του δείγματος είναι προπαγανδιστικός με δύο τρόπους. Αφενός, δεν περιγράφει απλώς κάποια δεδομένα (π.χ. τη θέση που καταλαμβάνουν τα ΑΕΙ στις κατατάξεις), αλλά τα αξιολογεί, χωρίς ωστόσο να αναφέρει επαρκή επιχειρήματα. Αφετέρου, υιοθετώντας σιωπηλά την υπόθεση περί αυταπόδεικτης εγκυρότητας και αξιοπιστίας των κατατάξεων, τοποθετείται αξιολογικά απέναντι στην ιδέα ότι τα ΑΕΙ δεν είναι πεδίο παραγωγής γνώσης, αμφισβήτησης και καινοτομίας, όπου η ποιότητα και η ετερογένεια έχουν ιδιαίτερη σημασία, αλλά ένα πεδίο ανταγωνισμού, όπου οι σχετικά εύκολα μετρήσιμες ποσότητες αποτελούν το μοναδικό κριτήριο της όποιας «ποιότητας». Αυτός ο ανταγωνισμός «ποδοσφαιρικού» τύπου, σε συνδυασμό με την απουσία επαρκούς επιχειρηματολογίας και την επικράτηση του αρνητικού λόγου, αποτελούν στοιχεία της «ενημερωδιασκεδαστικής» σύγκλισης στην ειδησεογραφία για τις κατατάξεις. Παράλληλα, δεν απουσιάζει και το στοιχείο της δραματοποίησης (π.χ. «Πανωλεθρία για την ελληνική ακαδημαϊκή κοινότητα», Καρφί, 10.9.2011).

 

Η αναζήτηση δεικτών αμεροληψίας και πληρότητας έδειξε ότι μόνο 20 δημοσιεύματα αναφέρονται σε περισσότερες από μία κατατάξεις. Σε ένα μόνο δημοσίευμα (Τα Νέα, 17.8.2012), τίθεται σοβαρά το ζήτημα της αμφισβήτησης μίας συγκεκριμένης κατάταξης (ARWU) και παρατίθενται κάπως πιο αναλυτικά στοιχεία για άλλες τρεις κατατάξεις. Εντοπίστηκαν, επίσης, τρία μόνο δημοσιεύματα στα οποία αμφισβητείται η λογική των ιεραρχικών κατατάξεων.

 

Είναι χαρακτηριστικό ότι σε κανένα κείμενο δεν αναφέρεται το γεγονός των διαφορετικών στρατηγικών που πρέπει να αναπτύξει ένα πανεπιστήμιο για να ανταποκριθεί στα κριτήρια διαφορετικών κατατάξεων. Είναι επίσης χαρακτηριστικό, ότι κανένα κείμενο δεν φαίνεται να θεωρεί ότι η όποια προσαρμογή είναι απαραίτητο να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας, παρόλο που όλα τα κείμενα υπαινίσσονται την ανάγκη για «αλλαγές» στα ΑΕΙ. Συμπερασματικά, θα λέγαμε ότι ο λόγος για τις διεθνείς κατατάξεις των ελληνικών ΑΕΙ στον Τύπο είναι πολιτικά προσανατολισμένος, όσο και αν παρουσιάζεται αμερόληπτος και «αντικειμενικός». Αναδεικνύεται με τον τρόπο αυτό η «λογική» με βάση την οποία δημιουργούνται λόγοι περί επιτυχίας ή/και αποτυχίας των ΑΕΙ και οι οποίοι θεμελιώνονται στις επιδόσεις τους στα διεθνή συστήματα αξιολόγησης.

 

 

Ο Α. Μπαλτζής διδάσκει κοινωνιολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Ο Γ. Αγγελόπουλος διδάσκει κοινωνική ανθρωπολογία στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.

 

 

Φωτογραφία: Έργο του Jack Levine

 

 

Πηγή: enthemata.wordpress.com