Πανεπιστήμιο και βία

Ημερομηνία δημοσίευσης: 13/01/2013

Νικ. Παρασκευόπουλος*

 

Τα κρούσματα μαζικών ανθρωποκτονιών στα αμερικάνικα σχολεία και τα βίαια επεισόδια στα ελληνικά πανεπιστήμια είναι δύο πολύ ανισοβαρή, διαφορετικά και απόμακρα παραδείγματα εισβολής της βίας στην επικράτεια της εκπαίδευσης. Αν κάτι κοινό τα συνδέει, δεν είναι βέβαια ούτε η αναγωγή της βίας σε βιογενετικούς παράγοντες, ούτε οι συσχετισμοί με παιδικά τραύματα των δραστών. Εκείθεν και εντεύθεν του Ατλαντικού, η έξαρση και το είδος της βίας επηρεάζεται κατεξοχήν από τις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις.

 

Οι συζητήσεις για τη βία ειδικά στο ελληνικό πανεπιστήμιο είναι μια σταθερά των τελευταίων δεκαετιών. Απηχούν καθόλου την πραγματικότητα, διαστρεβλώνουν, υπερβάλλουν; Ένα είναι βέβαιο: οι δεοντολογικές προσεγγίσεις (καταγγελίες, ευχολόγια) έχουν πάρει διαζύγιο από τις αναλύσεις. Οι πρώτες ζητούν επιτακτικά ένα πανεπιστήμιο χωρίς την ελάχιστη βία, καθώς ο ακαδημαϊκός χώρος (πρέπει να) είναι αφιερωμένος στην ελεύθερη διακίνηση των ιδεών. Οι καταγγέλλοντες τη βία κερδίζουν ακροατήρια και ψήφους, υποσχόμενοι αμφιθέατρα χωρίς ταραχές και ασχήμιες, ωσάν η βελτίωση να είναι αυτόματη στην περίπτωση που ίδιοι θα επικρατήσουν. Οι αναλύσεις όμως, από την άλλη, δείχνουν άλλα: καταγράφουν πορείες επιδείνωσης, ανεξάρτητες από τα προγράμματα, τις καταδίκες και τις κατάρες όσων εναλλάσσονται σε θέσεις εξουσίας ή διαχείρισης. Χωρίς άλλο, οι δεκαετίες της νεοτερικής αισιοδοξίας αφενός, και η εποχή της κρίσης αφετέρου, συνιστούν διαφορετικές φάσεις. Με τη σειρά, λοιπόν.

 

Τα χαρακτηριστικά του νεοτερικού πανεπιστημίου καταρχάς είναι πολυσυζητημένα και μπορούμε να τα προσπεράσουμε μάλλον γρήγορα. Στους ακαδημαϊκούς χώρους, ευρείς και διαπερατούς, τα φαινόμενα βίας (ατομικής ή ομαδικής) δεν έλειψαν. Ήταν λιγότερα, σποραδικά, κι όχι περισσότερα από όσα καταγράφονταν στο αστικό περιβάλλον. Κατά καιρούς εμφανίζονταν εστίες σύγκρουσης, εισαγόμενες ή ενδημικές. Η επωδός «να καταργηθεί το άσυλο» ακουγόταν σαν ισοκράτημα, αγαπημένο θέμα άλλωστε και των μεγάλων ΜΜΕ.

 

Το άσυλο είχε όντως δαιμονοποιηθεί. Η αστυνομική επέμβαση αναμενόταν σαν πανάκεια, ενώ και η αυτορρύθμιση δεν μπορούσε να αποσοβεί τις καταχρήσεις. Τα περιστατικά βίας μάλιστα ήταν αρκετές φορές στερημένα από οποιαδήποτε πολιτική χροιά (καταλήψεις για δεύτερη εξεταστική, πάρτυ με καταστροφές, κλοπές κ.λπ.). Η απόσταση ανάμεσα στα υπερβολικά αιτήματα (μηδενική βία αφενός, πλήρης απουσία μέτρων αφετέρου) και στην πραγματικότητα που υπαγόρευε ρήξεις και όρια ήταν πτυχή του ίδιου χάσματος: της δεοντολογίας που ξεσήκωνε, της πραγματικότητας που προσγείωνε. Το πανεπιστήμιο δεν υπήρξε ούτε στεγανό, άτρωτο από την κοινωνική δυναμική και τις εντάσεις. Και η Αστυνομία δεν μπόρεσε, ούτε μπορούσε να δώσει λύσεις.

 

Η είσοδος στο μετανεοτερικό πλαίσιο της οικονομικής κρίσης ανέδειξε μάλλον ξαφνικά στο επικοινωνιακό προσκήνιο κάποιες μεταλλάξεις. Ο καταγγελτικός λόγος έδειξε τα αξιόλογα ανακλαστικά του. Συστατικά των αναπαραγόμενων από τα ΜΜΕ συζητήσεων έγιναν οι στερεότυπες καταδίκες των δύο άκρων: της άκρας δεξιάς (της Χρυσής Αυγής) και της άκρας αριστεράς (εδώ πρώτος ο ΣΥΡΙΖΑ). Το κατασκεύασμα αυτού του διπόλου αξιοποιείται πλέον σταθερά σε μανιφέστα και ρητορείες, τόσο για τα εντός όσο και για τα εκτός πανεπιστημίου πράγματα.

 

Αφήνοντας προς το παρόν στην άκρη το ψευδές και το αβάσιμο αυτού του συμψηφισμού, ας τονίσουμε το κύριο θέμα (ή, στην άλλη όψη του νομίσματος, την κύρια πλάνη). Αν, όπως φαίνεται, συνεχιστούν η κρίση, η δυστυχία, η φτώχια, το κυνήγι του ξένου, η καθίζηση του κράτους πρόνοιας και ιδίως η μεθόδευση της αμάθειας, τότε σε λίγα χρόνια η βίαιη συμπεριφορά δεν θα χαρακτηρίζει τους ακραίους, αλλά τους («αγανακτισμένους») μεσοαστούς. Αποκλεισμένοι οι πολλοί από νόμιμες προσβάσεις στον κόσμο της αξιοπρεπούς διαβίωσης, θα κυλούν εύκολα σε λύσεις ρήξης, αταξίας και απελπισίας.

 

Με δύο λόγια, τα στατιστικά της βίας τότε θα πολλαπλασιαστούν. Οι περιπτώσεις ορθολογικής επιθετικότητας θα ακολουθούν τους ρυθμούς αύξησης του κοινωνικού αποκλεισμού. Με ένα δικανικό συλλογισμό: η επιβίωση είναι ορθολογική ανάγκη – ο αποφυλακισμένος, ο «λαθρομετανάστης», ο άστεγος δεν έχουν νόμιμους τρόπους επιβίωσης – η προσφυγή τους σε συμμορίες που παρέχουν τροφή, ταυτότητα και προστασία θα είναι φυσική συνέπεια. Όταν οι πλειοψηφίες θα μαστίζονται, θα συγκροτούν μια νέα ευρύτερη κοινωνική βάση για τις βίαιες συμπεριφορές.

 

Καίρια συνθήκη ήττας της κοινωνικής ειρήνης, εντωμεταξύ, θα αποτελέσει η αμάθεια. Η συρρίκνωση του αριθμού των σχολείων και η δυσχέρανση πρόσβασης των φτωχών στο πανεπιστήμιο θα συνεπιφέρουν αντιδράσεις σπασμωδικές. Βλαβερές και χαμένες. Είναι σαφές ότι η συστηματική βία δεν αναχαιτίζεται με την ατομική. Αυτό ακριβώς όμως θα επιχειρείται σε διάσπαρτα επεισόδια και σε συνέχειες.

 

Πολλοί θα αναφερθούν εδώ σε παραλογισμό. Νόημα, ωστόσο, και στόχοι ανομολόγητοι διακρίνονται μέσα στο μισοσκόταδο των μεθοδεύσεων. Ναι, η βία αποπροσανατολίζεται και αποπροσανατολίζει όλους, δασκάλους, φοιτητές και εξωσχολικούς, αλλά όχι άναρχα. Ας θυμηθούμε τη φάση της παρεμπόδισης των ψηφοφοριών με κάλπη για τα νέα Συμβούλια Διοίκησης των πανεπιστημίων. Όχι τυχαία, οι σχετικές καταγγελίες θόλωναν την έννοια: «βία» ήταν τα πάντα, από το σπρώξιμο έως το άγριο βλέμμα του συνδικαλιστή. Έτσι ο φακός έφευγε από τα ζωτικά προβλήματα του χώρου (από την απορρύθμιση της αυτοδιοίκησης και των δομών, από την υποχρηματοδότηση και την υπαγωγή στα συμφέροντα της αγοράς) και επικεντρωνόταν στο θέαμα της συγκυρίας.

 

Η κινδυνολογία, λοιπόν, δεν είναι αβάσιμη. Μόνο που οι κίνδυνοι – σοβαροί μάλιστα – εντοπίζονται αλλού: στη συρρίκνωση και στην απορρύθμιση του δημόσιου πανεπιστημίου, στα αδιέξοδα του κοινωνικού αποκλεισμού και στη βιαιότητα που θα προκύψει ως παρενέργεια αυτών. Είτε αιτιοκρατικά, είτε ανακλαστικά, είτε με πολιτικές στοχεύσεις, η βία στο πανεπιστήμιο θα εντείνεται. Η αστυνομική αναχαίτιση είναι – μεταξύ άλλων – απρόσφορη (τί θα γινόταν αν οι καταλήψεις Σχολών πολλαπλασιάζονταν;) Η μόνη αποτελεσματική επενέργεια στο φαινόμενο είναι εκείνη που αρχίζει με το εγχείρημα της ανάλυσης και του διαλόγου. Μια αλλαγή δεν μπορεί παρά να προϋποθέτει εργαλεία γνώσης. Αυτά, στη συνέχεια, θα χρησιμοποιηθούν κατά τη συμμετοχή σε κοινωνικούς αγώνες και στην πολιτική. Για το θέμα μας, το (ατυχώς) μακροπρόθεσμο και το αποτελεσματικό ταυτίζονται.

 

Μια τελευταία διευκρίνιση, αντί επιλόγου. Ο διάλογος πρέπει να γίνει με όλους. Στην εποχή της κρίσης αποτελεί πολυτέλεια να αποκλείονται από αυτόν όσοι με τη στάση τους είχαν δείξει ότι αυτοτοποθετούνται εκτός του πολιτισμού της συνεννόησης. Συζητώ, αν εκείνος το δεχθεί, με τον βίαιο, τον κουκουλοφόρο, τον ακραίο της ρήξης, τον ακροδεξιό, τον ρατσιστή. Ακόμη και με όποιον εκφράζει ό,τι ακριβώς μισώ. Επειδή, αν δεν ψάξω να βρω μέσα του τον άνθρωπο, αποκλείεται να αλλάξω οποιονδήποτε: εκείνον, τον εαυτό μου, τον κόσμο μας.

 

ΤΥΠΟΣ: Η ΑΥΓΗ