Αλλοδαποί μαθητές στην κλίνη του Προκρούστη, του Χρήστου Κάτσικα

 

Πριν από περίπου 50 χρόνια, το 1965, είχαμε πραγματική μείωση του πληθυσμού της χώρας μας, αφού η μετανάστευση δεκάδων χιλιάδων Ελλήνων στο εξωτερικό ξεπερνούσε τη φυσική αύξηση των γεννήσεων. Μόνο την περίοδο 1950-1980, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΣΥΕ, οι μεταναστευτικές έξοδοι αφορούσαν πάνω από ένα εκατομμύριο Ελληνες που «εγκατέλειψαν» για ένα μικρό ή μεγαλύτερο χρονικό διάστημα τη χώρα τους. Μιλάμε, βέβαια, για το 12% του πληθυσμού, ποσοστό ιδιαίτερα υψηλό, το υψηλότερο των χωρών της Μεσογείου.

 

Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει. Οποιος ζει από κοντά την εκπαιδευτική πραγματικότητα των τελευταίων χρόνων στη χώρα μας, έχει διαπιστώσει τη θεαματική αλλαγή της «χημείας» των σχολικών μας τάξεων. Σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου Παιδείας, στην Α/Βάθμια (Δημοτικά) και Β/Βάθμια Εκπαίδευση (Γυμνάσια, Λύκεια) φοιτούν περίπου 128.000 αλλοδαποί και παλιννοστούντες μαθητές. Είναι, εδώ και χρόνια, μια νέα πραγματικότητα για το ελληνικό σχολείο, το οποίο έχει διαφοροποιηθεί σημαντικά, πριν απ’ όλα, στη σύνθεση του μαθητικού πληθυσμού. Σε κάθε περίπτωση η σχολική τάξη απέκτησε «ανομοιομορφία» λίγο ως πολύ μεγαλύτερη, με την παρουσία μαθητών «διαφορετικών».

 

 

Ετσι, ενώ το 1996 στα ελληνικά σχολεία σε κάθε 100 μαθητές μόλις 3 είχαν γονείς αλλοδαπούς και παλιννοστούντες, το 2000 το ποσοστό αυτό υπερδιπλασιάστηκε και έφτασε στο 6,4%, ενώ σήμερα το ποσοστό αυτό υπολογίζεται ότι ξεπερνάει το 10%. Mε βάση τα πιο πρόσφατα στοιχεία οι αλλοδαποί και οι παλιννοστούντες μαθητές έφτασαν τις 128.000 σε σύνολο 1,2 εκατ. μαθητών της δημόσιας Α/βάθμιας και Β/βάθμιας σχολικής εκπαίδευσης. Eνδεικτικά, στον Δήμο της Aθήνας ένας στους πέντε μαθητές (ποσοστό περίπου 22%) είναι αλλοδαπός. Σε ορισμένα σχολεία, μάλιστα, κεντρικών περιοχών, όπως η Kυψέλη, τα Πετράλωνα, το Γκάζι το ποσοστό των αλλοδαπών μαθητών σε μια τάξη φτάνει το 50%.

 

Είναι γνωστό ότι πίσω από τη ρητορική περί ίσων ευκαιριών το σχολικό σύστημα λειτουργεί σαν την προκρούστεια κλίνη. Τους ξαπλώνει όλους εκεί πάνω κι «όποιον πάρει ο χάρος». Μόνο που όπως φαίνεται ο «χάρος» κάνει διακρίσεις, αφού οι μαθητές που παρουσιάζουν αυξημένη «σχολική θνησιμότητα» έχουν κοινά κοινωνικά χαρακτηριστικά.

 

Ολόκληροι πληθυσμοί παιδιών και εφήβων που βρίσκονται σε μειονεκτική θέση, τόσο οικονομικά όσο και μορφωτικά, καλούνται να αναμετρηθούν κατά τη διάρκεια του σχολικού τους βίου με συμμαθητές πολύ πιο ευνοημένους απ’ αυτούς και μάλιστα σε ένα πεδίο που δεν τους είναι οικείο.

 

Απέναντι στην πραγματικότητα της σχολικής ετερότητας το σχολείο ορθώνεται ισοπεδωτικό, μονολιθικό, άκαμπτο. Το σχολείο, με τις δικές του αξίες, συνθήκες, πρακτικές, απαιτήσεις, ζητάει από ένα ανομοιογενές μαθητικό σύνολο τις ίδιες επιδόσεις, ιδιότητες, ικανότητες.

 

Η κυρίαρχη λογική; Αν οι μαθητές δεν συμμετέχουν στον ίδιο βαθμό στη διδακτική διαδικασία και δεν επωφελούνται το ίδιο από το εκπαιδευτικό σύστημα, η ευθύνη είναι ολοκληρωτικά δική τους.

 

Την ίδια στιγμή «ράβει» στα μέτρα του τον ρόλο ενός εκπαιδευτικού, ο οποίος, εμποτισμένος από μια λογική που αντιλαμβάνεται τους καλούς μαθητές ως επιμελείς και ικανούς και τους κακούς μαθητές ως τεμπέληδες και ανίκανους και κάτω από το βάρος ενός αναλυτικού προγράμματος που «τρέχει» στις υπερφορτωμένες τάξεις, «στιγματίζει» με την απορριπτική βαθμολογία αλλά και με τη στάση του (περιφρόνηση, υποτίμηση) ένα μέρος του μαθητικού πληθυσμού.

 

Είναι αποκαλυπτικά τα λόγια ενός εκπαιδευτικού: «Οταν πρωτοπήγα στο Γυμνάσιο αυτό, γρήγορα κατάλαβα ότι αρκετοί από τους μαθητές που είχαν πολύ χαμηλές επιδόσεις και έμεναν ανεξεταστέοι ή απορρίπτονταν είχαν συνήθως κοινά κοινωνικά χαρακτηριστικά, ήταν απλά παιδιά παραμελημένα… Οι γονείς, όλη τη μέρα στο μεροκάματο, οι περισσότεροι αγράμματοι…Ποιος βοηθούσε αυτά τα παιδιά; Ποιος τα έλεγχε αν διάβασαν ή ακόμη και αν έφαγαν ή πόσες ώρες “εγκαταλείφθηκαν” στην τηλεόραση; Επειτα, να… το σχολείο, το πρόγραμμα… πώς να σταθείς πάνω από τον κάθε μαθητή; Πώς να περιμένεις τον Σεργκέι που δυσκολεύεται να απαντήσει; Πώς να αισθανθείς αν ο Αρμάντο κατάλαβε το μάθημα όταν η διδακτέα ύλη που πρέπει να “βγει” δεν σου αφήνει περιθώρια για παρόμοιες ευαισθησίες; “Πρέπει να βγει η ύλη”… Το μόνιμο “άγχος” του σχολικού μας συστήματος… Ετσι μερικές φορές έπιανα τον εαυτό μου να “προχωράει”, άθελά μου, με τους 5-6 μαθητές που ανταποκρίνονται στα γρήγορα… Τελικά τίποτα δεν είναι πιο άνισο από ένα σχολείο “ίσο” για παιδιά άνισα…».

 

 

Ποιες είναι οι όψεις και τα χαρακτηριστικά της ζωής πολλών από αυτά τα παιδιά; Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε με τη μορφή προφορικών συνεντεύξεων αλλά και γραπτών απαντήσεων σε συγκεκριμένα ερωτήματα έγινε προσπάθεια να ανιχνευθεί η «πορεία» των ανήλικων αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών που φοιτούσαν στο Εσπερινό Γυμνάσιο Μοσχάτου. Σύμφωνα με τις απαντήσεις των μικρών παλιννοστούντων και αλλοδαπών, στη συντριπτική τους πλειοψηφία είχαν απορριφθεί περισσότερo από μία φορά στο σχολείο.

 

 

Από τις απαντήσεις των αλλοδαπών και παλιννοστούντων μαθητών στην έρευνα που πραγματοποιήσαμε επισημαίνεται ότι η πλειοψηφία όσων (οι 8 στους 10) είχαν κάποια εργασία τα τελευταία 5 χρόνια εργάζονταν από πολύ νωρίς, σε ηλικίες που αντιστοιχούν ακόμη και με τον πρώτο κύκλο εκπαίδευσης (Δημοτικό), φυσικά με τους πιο επαχθείς όρους στις πιο βαριές και ανθυγιεινές χειρωνακτικές εργασίες, με ωράριο που σε αρκετές περιπτώσεις ξεπερνάει τις 50 ώρες εβδομαδιαίως αναδεικνύοντας έτσι τις «οριοθετήσεις» του Π.Δ. για την παιδική εργασία «χάρτινες»…

 

Συνεργεία αυτοκινήτων και μηχανών, μηχανουργεία, βενζινάδικα, εξωτερικές δουλειές και μεταφορές σε πιτσαρίες και καταστήματα έτοιμου φαγητού, λαϊκές και παζάρια, μουντζούρα και ανασφάλεια, να ποιοι είναι οι όροι της «απαγορευμένης» και αδήλωτης παιδικής εργασίας, το καθημερινό «περιβάλλον» χιλιάδων ανήλικων για τους οποίους η παιδική ηλικία δεν βιώνεται παρά ως τόπος εξορίας από την αληθινή ζωή.