Alfavita Newsroom Ο τιμημένος με το βραβείο Νόμπελ Χημείας 2016 Ζαν-Πιερ Σοβάζ, καθηγητής Υπερμοριακής Χημείας στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου, θεωρείται ο «πατέρας» των μοριακών μηχανών, της σημαντικής αυτής ανακάλυψης που άνοιξε το δρόμο για την εξέλιξη και τις εφαρμογές της νανοτεχνολογίας, αλλά και που χάρις στις απειροστές δυνατότητές της, υπόσχεται ακόμη ευρύτερη χρήση τους σε πολλούς άλλους τομείς της δραστηριότητας και της ζωής του ανθρώπου, όπως στον τομέα της πληροφορίας.
Οι μοριακές μηχανές στην ουσία είναι μόρια, ή συνδεσμολογίες μορίων, συνδεδεμένα με έναν δακτύλιο, τα οποία με τη μεταβολή της ενέργειας, ή του εξωτερικού ερεθίσματος, δύνανται να περιστραφούν προς όλες τις κατευθύνσεις, χωρίς να καταστραφούν, αλλά επίσης και να εκτελέσουν μία κατευθυνόμενη αποστολή με μία απλή μεταβολή ενέργειας. Η απειροελάχιστη δομή τους, έως τα εκατομμυριοστά ενός νανομέτρου, τα καθιστά ιδανικά για μία σειρά εφαρμογών, που ήδη τις διαπιστώνουμε στα υλικά της νανοτεχνολογίας.
Ο Ζαν-Πιερ Σοβάζ βρέθηκε στην Αθήνα για μία διάλεξη, την περασμένη Τρίτη, προσκεκλημένος του Γαλλικού Ινστιτούτου και του Μεγάρου Μουσικής και δέχθηκε να μιλήσει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για το πρωτοποριακό έργο του στον τομέα των μοριακών μηχανή, αλλά και τις πιθανές, αχαρτογράφητες ακόμη εφαρμογές του. Όπως εξηγεί ο κ. Σοβάζ, οι μοριακές μηχανές ανοίγουν τον δρόμο για ακόμη ευρύτερες εφαρμογές, από την ιατρική —όπου θα μπορούν να επιταχύνουν τη δράση και την εφαρμογή ενός φαρμάκου ακριβώς στο σημείο και στα κύτταρα που επιθυμούμε— αλλά κυρίως αναμένεται να αποδειχθούν επαναστατικές για τον τομέα της πληροφορίας, διότι δίνουν τη δυνατότητα αποθήκευσης απειροστού αριθμού πληροφοριών σε απειροελάχιστα μόρια, εκτοξεύοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τις δυνατότητες των υπολογιστών.
Ακολουθεί το κείμενο της συνέντευξης στον Γιώργη–Βύρωνα Δάβο.
ΕΡ.: Κύριε Σοβάζ, ευχαριστούμε που δεχθήκατε να μας μιλήσετε. Είστε ο δημιουργός μίας σημαντικής ανακάλυψης, που άνοιξε τον δρόμο για την πρόοδο σε πολλούς άλλους κλάδους της επιστήμης. Η νανοτεχνολογία και πολλοί άλλοι τομείς έχουν επωφεληθεί από τις μοριακές μηχανές. Σε τι συνίσταται τούτη η δυνατότητα και ποιες θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι οι εφαρμογές, τόσο σήμερα, όσο και δυνητικά στο μέλλον, των μοριακών μηχανών;
ΣΟΒΑΖ: Ήδη υπάρχουν αρκετές εφαρμογές των μοριακών μηχανών, αλλά δεν θα μπορούσαμε να τις χαρακτηρίσουμε εξαιρετικά σημαντικές, με βάση τις πραγματικές δυνατότητες των μηχανισμών αυτών. Σήμερα υπάρχει μία σημαντική εφαρμογή τους στον τομέα των υλικών. Εάν έχετε μόρια που ενώνονται με, θα λέγαμε, δακτυλίους, τούτα τα μόρια γίνονται πολύ ελαστικά, μπορούν να περιστρέφονται. Και εάν κατασκευαστούν υλικά με βάση τούτα τα μόρια με δυνατότητα περιστροφής, τότε αποκτούν εξαιρετικές πλαστικές ιδιότητες. Μπορούμε να κατασκευάσουμε μία μεμβράνη με αυτά τα υλικά, κι αυτή η μεμβράνη δύναται να λυγίσει, να τσαλακωθεί, χωρίς να καταστραφεί, ή να σπάει.
Αυτή ήταν και είναι η πρώτη, προφανής, εφαρμογή. Είναι η μεμβράνη αυτή που καλύπτει τα κινητά τηλέφωνα και μάλιστα νομίζω πως στην Ιαπωνία, ή στην Κορέα, ήδη χρησιμοποιούνται τηλέφωνα που λυγίζουν όσες φορές θέλουμε χωρίς να καταστρέφονται. Μπορούμε να πούμε πως έχουν μία απειροστή ευλυγισία. Αυτή ήταν η πρώτη τους εφαρμογή, όμως δεν είναι τόσο σημαντική όσο αυτές που δυνητικά μπορούμε να επιτύχουμε στο μέλλον, ιδίως στον τομέα της ιατρικής, όπου μπορούν να χρησιμοποιηθούν για επιταχύνουν τη δράση ενός φαρμάκου, το οποίο θα επιτίθεται κατευθείαν και στοχευμένα στα πάσχοντα κύτταρα —π.χ. στα καρκινικά κύτταρα.
Και πολύ περισσότερο δε, στον τομέα της πληροφορικής και της πληροφορίας. Γιατί θα μπορούμε χάρις σε αυτά να αποθηκεύσουμε τεράστιο όγκο πληροφοριών, να τις επεξεργαζόμαστε και θα μπορούσαμε να πούμε πως θα είναι δυνατόν να κατασκευάζουμε τους υπολογιστές όχι πλέον με βάση τα τσιπ σιλικόνης, αλλά με τέτοια μόρια. Και τα μόρια τούτα μπορεί μεν να είναι πολύ μικρά, αλλά μπορούν να εμπεριέχουν μία τέτοια πυκνότητα πληροφοριών που είναι ασύλληπτη.
ΕΡ.: Δηλαδή θα μπορούσε να πει κανείς πως οι δυνατότητες που ξανοίγονται μπροστά μας είναι δυνητικά απειροστές…
ΣΟΒΑΖ: Βεβαίως. Μία αποθήκευση άπειρων πληροφοριών.
ΕΡ.: Μολαταύτα, μία τέτοια εξέλιξη, φαντάζει απρόβλεπτη. Στη σημερινή επιστήμη, ακόμη και στη λογοτεχνία επιστημονικής φαντασίας, η τεχνολογία έχει ένα προβλέψιμο στοιχείο. Όμως στην περίπτωση αυτή, πέρα από τον ενθουσιασμό και την κατάπληξη, μπορεί να προκαλέσει κι ανησυχία σε ορισμένους ανθρώπους, που ίσως διαβλέπουν έναν πιθανό κίνδυνο σε μία τέτοια τροπή, όσον αφορά την ηθική χρήση των μορίων αυτών. Ότι μπορεί δηλαδή να οδηγήσουν σε κάποιες ευγονικές επιλογές, σε μεγαλύτερη παρακολούθηση κ.λπ. Ποια είναι η δική σας γνώμη;
ΣΟΒΑΖ. Έχετε απολύτως δίκαιο. Είναι γεγονός ότι, όπως και σε άλλες επιστημονικές ανακαλύψεις, και αυτή οδηγεί σε άγνωστες, αχαρτογράφητες, περιοχές, που πολλές φορές γεννούν φόβο, εξαιτίας των τρομακτικών δυνατοτήτων εφαρμογής και χρήσης τους. Ιδίως στην ιατρική, ήδη έχουν διατυπωθεί ιδέες σχετικά με τη δημιουργία μοριακών μηχανών, οι οποίες θα μπορούν να εισαχθούν μέσα στο σώμα του ασθενούς για να επιταχύνουν μία ιατρική πράξη. Εν τούτοις, μία τέτοια αγαθή πρόθεση μπορεί να καταλήξει σε μία φαύλη χρήση. Όπως και σε κάθε άλλη ανακάλυψη της ανθρωπότητας, κι εδώ έχουμε δύο όψεις: η μία όψη θετική, και μία άλλη όψη που ενδέχεται να είναι αρνητική εάν η ανθρωπότητα τη χρησιμοποιήσει με κακό τρόπο. Είναι πραγματικό γεγονός το ότι ήδη από τα πρώτα βήματά του ο άνθρωπος έμαθε να σπάζει την πέτρα, να τη λειαίνει ώστε να μπορεί να κόβει καλλίτερα, δημιούργησε ένα πέρα για πέρα χρήσιμο εργαλείο, αλλά την ίδια στιγμή το εργαλείο τούτο μετατράπηκε σε φονικό όπλο για τη δολοφονία συνανθρώπων του. Δεν πιστεύω πως όποιος κάνει τέτοιες ανακαλύψεις μπορεί να κατηγορηθεί ως υπεύθυνος για την τελική χρήση.
ΕΡ.: Η προηγούμενη ερώτησή μας οδηγεί αναπόφευκτα στην επόμενη που αφορά το ρόλο που πρέπει να παίζει η επιστήμη στην κοινωνία και στη συλλογική ζωή. Έχουμε όλοι την ιδέα ενός επιστήμονα κλεισμένου στο εργαστήριό του, που αδιαφορεί για τα όσα συμβαίνουν γύρω του κι είναι εντελώς αφιερωμένος στην έρευνά του...
ΣΟΒΑΖ: Όλα τούτα πλέον έχουν αλλάξει πολύ. Όταν εγώ ξεκίνησα την έρευνά μου, πριν από σαράντα χρόνια, τα πράγματα ήταν ακριβώς όπως τα περιγράψατε. Ο επιστήμονας ήταν κλεισμένος στον «ελεφάντινο πύργο» του, προσέτι περιθωριοποιημένος. Όμως σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει απολύτως. Οι επιστήμονες είναι αναγκασμένοι να παρουσιάζουν τις εξελίξεις στο πεδίο τους στο κοινό, ακόμη και για να εξασφαλίσουν τη χρηματοδότησή τους, ιδίως στην Ευρώπη. Γιατί σε ευρωπαϊκό επίπεδο όλα τα συμβόλαια και η χρηματοδότηση που μπορούν να εξασφαλίσουν οι επιστήμονες, βασίζονται κατά κύριο λόγο στη δημοσίευση κι επικοινωνία τους. Συνεπώς, για να εξασφαλίσουν αυτά τα κονδύλια, οι επιστήμονες είναι υποχρεωμένοι να γνωρίζουν πώς να παρουσιάζουν την εργασία στον τομέα τους σε ένα ακόμη ευρύτερο κοινό.
Σήμερα τα πράγματα είναι έτσι κι οι περισσότεροι επιστήμονες που γνωρίζω χαίρονται πραγματικά να διακοινώνουν τα αποτελέσματα της δουλειάς τους.
ΕΡ.: Όσον αφορά την έρευνα, ιδίως στην Ευρώπη, υπάρχουν πολλοί επιστήμονες που εκφράζουν παράπονα για το ύψος των χρηματοδοτήσεων των επιστημονικών προγραμμάτων (και λόγω της κρίσης), αλλά και για τη βαθμιαία ιδιωτικοποίηση της έρευνας, κατά τα πρότυπα των ΗΠΑ, ή της Ιαπωνίας, όπου η έρευνα είναι περισσότερο συναρτημένη με τις μεγάλες επιχειρήσεις και τα συμφέροντά τους. Εσείς, που ζείτε κι εργάζεστε στην Ευρώπη, ποιο πιστεύετε πως είναι το μέλλον της έρευνας στην ήπειρό μας;
ΣΟΒΑΖ: Αυτό που μόλις ρωτήσατε είναι ένα πολύ σημαντικό και σοβαρό ζήτημα. Θα έλεγα πως και στον δικό μου τομέα, εξ όσων γνωρίζω, αλλά και σε όλους τους θεμελιώδεις τομείς της έρευνας, δεν είχαμε ως τώρα σημαντικές παρεμβάσεις και εμπλοκή των μεγάλων εταιρειών —σε κάποιο βαθμό ναι, αλλά είναι φυσικό να ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για κάποιες εξελίξεις. Αλλά γενικά υπάρχει μία παρέκκλιση, που είναι πολύ επικίνδυνη και αφορά τον προσανατολισμό πολλών μεγάλων προγραμμάτων, που χρηματοδοτούνται γενναιόδωρα από την Ευρώπη, προς τον τομέα της άμεσης εφαρμογής, της τεχνολογικής καινοτομίας.
Πρέπει μεν να υπάρχει τεχνολογική καινοτομία και χρειάζεται να έχουμε προγράμματα εφαρμοσμένης έρευνας, αλλά θα πρέπει να προστατεύουμε παράλληλα τη θεμελιώδη επιστήμη. Αυτό είναι απολύτως ζωτικό, γιατί η θεμελιώδης επιστήμη βρίσκεται στην απαρχή της όποια εφαρμογής.
ΕΡ.: Εσείς προσωπικά είχατε ποτέ υποστεί πιέσεις από το πανεπιστήμιό σας, ή άλλους φορείς, για να εφαρμόσετε την έρευνά σας για πρακτικές σκοπιμότητες;
ΣΟΒΑΖ: Όχι σε μεγάλη κλίμακα. Στη διάρκεια του ερευνητικού μου έργου, στις δεκαετίες του ’80 έως 2000, στο εργαστήριό μου οι πιέσεις για να προσανατολίσουμε την έρευνά μας στην εφαρμοσμένη καινοτομία δεν ήταν πολλές, υπήρχαν σε γενικές γραμμές σε άλλους τομείς, αλλά σε εμάς οι πιέσεις τούτες ήσαν γενικώς περιορισμένες.
ΕΡ.: Ως επιστήμονας, ποιες θα λέγατε πως είναι οι γενικότερες τάσεις της επιστημονικής έρευνας στη σημερινή Ευρώπη;
ΣΟΒΑΖ: Οι σημερινές τάσεις κυμαίνονται σε διάφορους τομείς, από την πυρηνική φυσική έως την ιατρική και βεβαίως, όπως προείπατε, η Ευρώπη πιέζει προς την κατεύθυνση της εφαρμογής. Όμως πιστεύω πως υπάρχουν ακόμη ευρωπαϊκά προγράμματα που διευκολύνουν τη θεμελιώδη έρευνα, που σκοπό έχουν να ασχοληθούν με θεμελιώδη ερωτήματα της θεωρίας και της έρευνας. Με μία λέξη, εγώ προσωπικά παραμένω πεπεισμένος Ευρωπαίος και πιστεύω πως το μέλλον της Ευρώπης είναι πολύ σημαντικό και πως το επιστημονικό έργο των συναδέλφων στη Γαλλία, την Ελλάδα, τη Γερμανία, την Ιταλία, την Πορτογαλία και όπου αλλού, περνά από την Ευρώπη.
ΕΡ.: Και οι σχέσεις σας με τους Έλληνες συναδέλφους σας; Είχατε ενδεχομένως και κάποια συνεργασία με ελληνικό ίδρυμα;
ΣΟΒΑΖ: Ναι είχα κάποιες σχέσεις, αλλά όχι κάποια συνεργασία με Έλληνες συναδέλφους. Εγώ προσωπικά συνεργάσθηκα περισσότερο με Άγγλους κι Αμερικανούς —άλλωστε είχα μεταβεί στις ΗΠΑ, όπου λόγω του ερευνητικού μου πεδίου είχα προνομιακές σχέσεις με τους Αμερικανούς και Ιταλούς συναδέλφους, οι οποίοι στον τομέα αυτό είναι αρκετά προοδευμένοι.
ΕΡ.: Είναι η πρώτη σας φορά που έρχεστε στην Ελλάδα;
ΣΟΒΑΖ: Έχω έλθει και κατά το παρελθόν, πριν από τρία, ή τέσσερα χρόνια, για λίγες ημέρες ως τουρίστας. Στην Αθήνα έχω έλθει πολύ παλιότερα για κάποια συνέδρια, αλλά γενικώς δεν έχω ταξιδεύσει και τόσο στη χώρα σας αν και κάποτε θα το ήθελα. Είχα μία Ελληνίδα μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο εργαστήριο, ήταν πολύ καλή και συχνά μιλούσαμε για την Ελλάδα, όμως δυστυχώς πλέον έχουμε χάσει κάθε επαφή. Όμως παραμένει ένας στόχος να ταξιδέψω περισσότερο στην Ελλάδα.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 27/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
