Κοινωνία 18.12.2016 - 07:55

Η πολυμέρεια του μαθητόκοσμου

Και συμβαίνει το εξής αντιφατικό στοιχείο...

Ο μαθητόκοσμος πάντα ήταν και θα είναι ένας χαοτικός κόσμος, πολυσύνθετος και απρόβλεπτος, αναθεωρητικός και δημιουργικός. Βέβαια εκ του γεγονότος και μόνο ότι εδώ είναι η «προβολή του μέλλοντος» μπορεί να θεωρηθεί ως ο απόλυτα προνομιακός χώρος για να κατανοηθούν καλύτερα κάποια από τα σκιρτήματα της κοινωνίας και της ζωής.

Και ενώ η παιδαγωγική και η επιστήμη της εκπαίδευσης προσδίδουν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην όλη εικόνα του μαθητόκοσμου, ούτε η κοινωνιολογία ούτε η πολιτική επιστήμη ούτε πολύ περισσότερο η εκπαιδευτική πολιτική και τα εκπαιδευτικά συστήματα ασχολούνται με το θέμα αυτό για το σχεδιασμό του θεσμικού πλαισίου του ελληνικού σχολείου. Η ανάγκη εστίασης στους μαθητές δεν είναι τωρινή υπόθεση. «Αυτό που δίνει σ’ αυτού του είδους την πνευματική εργασία το χαρακτήρα της “μεγάλης θεωρίας” (Ντιούι) είναι η συνείδηση της ανάγκης να μελετηθεί η εκπαίδευση ως γνωστική διαδικασία στο πλαίσιο μιας γενικής θεωρίας της κοινωνίας από τη μια πλευρά, και μιας θεωρίας για το παιδί από την άλλη» Carr W., Kemmis S., Για μια κριτική εκπαιδευτική θεωρία)

Εδώ και δεκαετίες, η εκπαιδευτική πολιτική παραμένει παραδοσιακή ασχολούμενη με τα εργαλεία μιας «άλλης εποχής», όταν οι αλλαγές που γίνονται γύρω μας – και πολύ περισσότερο στους θεσμούς της γνώσης και της μόρφωσης – είναι βαθιές και εκτεταμένες. Δεν κάνει έρευνες, δεν αναλύει διεξοδικά το σχολικό οικοσύστημα, δεν αναζητάει καινούργιες μεθόδους και λύσεις. Θεωρεί ότι, αν κάνει αναλυτικά προγράμματα και σχολικά βιβλία μέσα από μια κλειστή κομματική συνήθως ομάδα «ειδικών», διαμορφώνει τον εκπαιδευτικό χάρτη που χρειάζεται το σχολείο!

Γνωρίζουμε όμως ότι τόσο στη μικροκλίμακα του σχολείου και της σχολικής αίθουσας όσο και στη μακροκλίμακα του τυπικού και θεσμικού εκπαιδευτικού συστήματος η βαθιά γνώση του κόσμου των μαθητών, των αντιλήψεών τους και των σχεδιασμών τους, της ψυχολογίας τους και της κοσμοθεωρίας τους είναι συστατικό στοιχείο είτε για να διδάξεις ως εκπαιδευτικός είτε για να σχεδιάσεις ως πολιτεία τη θεσμική εκπαίδευση. Η εκπαίδευση δεν είναι απλά και μόνο θεσμός αναπαραγωγής του πολιτισμικού κεφαλαίου μιας κοινωνίας και ενός έθνους αλλά και τόπος ανάδυσης του μέλλοντος, του «καινούργιου» και της καινοτομίας.

Ο μαθητόκοσμος – όπως και η αντίστοιχη κοινωνία του – δεν είναι κόσμος ενοποιημένος και ενιαίος. Μπορεί να έχει έναν κοινό συνεκτικό ιστό, που διαμορφώνεται εν πολλοίς από αυτή καθ’ εαυτή τη λειτουργία του σχολείου, αλλά πέραν αυτού υπεισέρχονται θεατές και αθέατες τμήσεις, που προκαλούνται από το κοινωνικό και το πολιτισμικό περιβάλλον. Σήμερα δε που η χώρα μας δοκιμάζεται από μια πολυσύνθετη κρίση, τα κοινωνικά και τα οικογενειακά προβλήματα εισβάλλουν με έναν βίαιο τρόπο και επικαθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την εκπαιδευτική διαδικασία. Εμείς οι εκπαιδευτικοί έχουμε ως βασικό εργαλείο προσέγγισης και κατάταξης των μαθητών / μαθητριών το βαθμολογικό σύστημα, το οποίο είναι προφανώς απαραίτητο για την άσκηση του έργου μας. Αλλά το μείζον πρόβλημα είναι ότι στεκόμαστε μόνο σ’ αυτό είτε γιατί είναι δύσκολη κάθε άλλη θεώρηση είτε γιατί αρκούμαστε σε μια τυπική λειτουργία.

Ωστόσο, υπάρχουν πολλαπλά στοιχεία / κριτήρια με τα οποία επιμερίζεται το πεδίο των μαθητών. Στην πρώτη γραμμή αυτών είναι η κοινωνική τάξη, η οικονομική κατάσταση και το μορφωτικό στερέωμα των γονέων τους. Μαζί με αυτά συνυπάρχουν οι ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και οι ποικίλες μορφές αναπηρίας, οι διαφορετικές κουλτούρες, η πολιτισμική ποικιλομορφία και οι γλωσσικές ιδιαιτερότητες. Όλα αυτά μετασχηματίζονται και παίρνουν διάφορες μορφές και σχήματα στον προσωπικό κόσμο των παιδιών. Επηρεάζουν και διαμορφώνουν την προσωπικότητά τους, το ψυχοσυναισθηματικό τους σύμπαν, την κοινωνικοποίησή τους, τις σχέσεις τους με τους άλλους και τις αντιλήψεις τους και τις κοσμοθεωρίες τους.

Πέραν τούτων, η εσωστρέφεια και η κοινωνικότητα, η δημιουργία σχέσεων και ο απομονωτισμός, η συνεργατικότητα και η μονομέρεια, τα ταλέντα και οι φιλοδοξίες διατέμνουν επιπρόσθετα σε πολλαπλές βαθμίδες τον μαθητόκοσμο και διαμορφώνουν ένα πολυσύνθετο εκπαιδευτικό τοπίο. Ως εκ τούτου, οφείλουμε να αντιμετωπίζουμε εν τοις πράγμασι και όχι γενικά και αόριστα τις τόσες και τόσες ιδιαιτερότητες, γιατί «οι μαθητές μπορούν και να αποτύχουν, αν το σχολείο δε λάβει υπόψη του τα ταλέντα και τις φιλοδοξίες τους» (UNESCO, Learning: the treasure within).

Και συμβαίνει το εξής αντιφατικό στοιχείο. Ενώ μέσα στη σχολική αίθουσα το στοιχείο διαφοροποίησης του μαθητόκοσμου είναι κυρίως ή και αποκλειστικώς η βαθμολογική κατάταξη, στο σχολικό προαύλιο αλλά και πέραν τούτου τα στοιχεία διαφοροποίησης πολλαπλασιάζονται και η κυρίαρχη βαθμολογική κατάταξη αναθεωρείται εν μέρει. Είναι άλλωστε γνωστό ότι πέραν της θεσμικής σχολικής κουλτούρας οι μαθητές διαμορφώνουν και τη δική τους δευτερογενή κουλτούρα με αρκετά διαφοροποιητικά στοιχεία.

Το σχολείο και οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να έχουν γνώση αυτού του έντονου πολυμερισμού, να το λαμβάνουν υπόψη τους στην άσκηση του παιδαγωγικού έργου τους και κυρίως στο να επιχειρούν επίλυση των πολλαπλών προβλημάτων. Δεν μπορούν να απομονώνουν τους μαθητές από την κοινωνική πραγματικότητα ούτε και από τον προσωπικό τους κόσμο. Η αντίληψη που έρχεται από πολύ μακριά, από το βάθος του παρελθόντος, και η οποία λέει «εγώ κάνω το μάθημα και οι μαθητές οφείλουν να ανταποκρίνονται» ήταν πάντα λανθασμένη αντίληψη και σε κάθε περίπτωση δεν μπορεί να ισχύει σήμερα όταν η σχολική λειτουργία γίνεται όλο και πιο σύνθετη και πιο απαιτητική.

Υπάρχει εκπαιδευτικός που δεν αντιλαμβάνεται την πιο απλή εικόνα του μαθητόκοσμου, ότι δηλαδή είναι πολλαπλώς επιμερισμένη και ότι κάθε μαθητής / μαθήτρια είναι ένας ξεχωριστός κόσμος; Γι’ αυτό «η ανθρωπιστική προσέγγιση τονίζει ότι η εκπαίδευση είναι μια ανθρώπινη συνάντηση της οποίας σκοπός είναι η ανάπτυξη του μοναδικού δυναμικού κάθε ατόμου» (Carr W., Kemmis S., Για μια κριτική εκπαιδευτική θεωρία), προφανώς μέσα στο κοινωνικό γίγνεσθαι και στην αέναη πνευματική καλλιέργεια κάθε νέου και κάθε πολίτη.