Νίκος Τσούλιας 1. Ορθολογισμός vs ανορθολογισμού.
Στην ιστορία του ανθρώπου οι μεγάλες κοσμοθεωρητικές αντιπαραθέσεις τροφοδότησαν την ανέλιξη της σκέψης του, ωστόσο στις περιπτώσεις όπου η «μια πλευρά» εδραζόταν στο πεδίο της προκατάληψης είχαμε μια ανακοπή της ανθρώπινης χειραφέτησης, ιδιαίτερα όταν άλλαζαν τα επιστημονικά «παραδείγματα» (Γαλιλαίος, Δαρβίνος) που αμφισβητούσαν τον πυρήνα των κρατουσών ανορθολογικών θεωρήσεων.
Τα σπέρματα της εξέλιξης των βιολογικών όντων υπάρχουν από το πρώτο ρεύμα του ορθολογισμού στην αρχαία Ελλάδα (Αναξίμανδρος[1], Εμπεδοκλής, Λουκρήτιος), πλην όμως το έδαφος της εποχής ήταν άγονο γι’ αυτήν την προσέγγιση. Τα μεγάλα επιστημονικά ρεύματα, που αρχίζουν από τον 17ο αιώνα και που άλλαξαν τα πάντα στον γήινο πολιτισμό, θα συγκρουσθούν με τον βιταλισμό (αρκούσε μια χημική αντίδραση του Wohler για να αρθούν τα σύνορα μεταξύ έμβιας και άβιας ύλης και να καταδειχθεί η ενότητα του φυσικού κόσμου), ο οποίος βιταλισμός ξεκίνησε ως αντίδραση ενάντια στη μηχανιστική φιλοσοφία της Επιστημονικής Επανάστασης και ενάντια στο φυσικαλισμό του Γαλιλαίου και του Νεύτωνα[2].
Η θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου είναι ένα ρεύμα σκέψης που επηρεάζει όχι μόνο τις επιστημονικές θεωρίες ευρύτερα[3] αλλά συνολικά το στερέωμα της αυτογνωσίας και της ετερογνωσίας του ανθρώπου και απελευθερώνει τη νόησή μας από προκαταλήψεις και δογματισμούς. Η Καταγωγή των Ειδών, το βιβλίο που άλλαξε τον κόσμο[4], οδηγεί σε αυτό που εύστοχα παρατηρεί ο Teilhard de Chardin (1959), «ότι η εξέλιξη διαποτίζει τα πάντα για να βρει τα πάντα»[5] και επαναπροσδιορίζει ακόμα και τις θεωρίες της ίδιας της ζωής, αφού μερικοί θα προσπαθήσουν να βρουν έναν ορισμό της ζωής με εντελώς ανατρεπτικά στοιχεία, θεωρώντας πως «η ζωή είναι ένα αυτοσυντηρούμενο χημικό σύστημα που θα μπορούσε να υφίσταται δαρβινική εξέλιξη»[6].
Η έρευνα, τα επιστημονικά, φιλοσοφικά, υπαρξιακά ερωτήματα αλλά και η ίδια η άλογη σιωπή του Σύμπαντος ωθούν την ανθρώπινη ύπαρξη στην αέναη κατάκτηση των αιτίων, στην πρόσβαση ενός γνωσιακού ξέφωτου, όπου θα καταλαγιάζει, έστω προσωρινά, η αγωνία του. Είναι τα ίδια ερωτήματα που οδήγησαν τον Δαρβίνο στη συστηματική μελέτη, στο αξιερώτητο του περιεχομένου της ζωής. Οι οριακές συνθήκες της φύσης στο Αρχιπέλαγος Γκαλαπάγκος θα τον οδηγήσουν στα φωτεινά μονοπάτια της ‘απορίας’ – κρίσιμου στοιχείου για την καλλιέργεια του στοχασμού. «Προκαλεί έκπληξη η ποσότητα της δημιουργικής δύναμης, που εκδηλώθηκε σ’ αυτό το μικρό, απομονωμένο και πετρώδες αρχιπέλαγος – πολύ δε περισσότερο η ανόμοια αν και ανάλογη δράση σε σημεία τόσο κοντινά αναμεταξύ τους»[7], θα γράψει προσδιορίζοντας το «κινούν αίτιο» της έρευνάς του. Είναι το ‘μονοπάτι’ ανάμεσα στο δογματισμό που δεν μας πληροφορεί για τίποτα και στο σκεπτικισμό που δεν μας υπόσχεται εντελώς τίποτα, ούτε και αυτήν την ησυχία μιας επιτρεπτής άγνοιας[8].
Ο Δαρβίνος έρχεται σε μετωπική σύγκρουση με τα δικά του θρησκευτικά πιστεύω και κυρίως με τις βεβαιότητες και τις προκαταλήψεις αιώνων και αιώνων, αφού τα στερεότυπα είναι πάντοτε ιδεολογικές εκφράσεις που υπηρετούν σημαντικές λειτουργίες στη νομιμοποίηση των κυρίαρχων πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών ενδοομαδικών σχέσεων σε μια κοινωνία[9].
Η ανθρώπινη σκέψη διαχρονικά τέμνεται από μια μεγάλη διχοτόμηση στα πεδία της αυτογνωσίας και της ετερογνωσίας: από τη σύγκρουση μιας κουλτούρας διαρκούς αμφισβήτησης και γνώσης αφενός και ενός «θείου» δογματισμού αφετέρου. Όμως, η ακόρεστη δίψα της γνώσης και του στοχασμού θα απασχολεί ολοένα και περισσότερο τον άνθρωπο και η σχετικότητα που κυβερνάει την επιστήμη αποτελεί την μεταβλητή βεβαιότητα του ανθρώπου[10], δεδομένου ότι η επιστήμη είναι ένα ιστορικά εξελισσόμενο σώμα γνώσεων[11], και παρά το γεγονός ότι το όνειρο της απόλυτης γνώσης μάς στοίχειωνε πάντα συνήθως υπό τη μορφή μύθου[12]. Και για να ισορροπήσει ο άνθρωπος αυτή την περιδίνηση της νόησής του κάνει διάκριση μεταξύ της εμπειρικής γνώσης και της εξ αποκαλύψεως γνώσης[13].
Έτσι, η επιστήμη αγνοεί τον ‘ευφυή σχεδιαστή’, που είναι μια υπόθεση θρησκευτικής πίστης και δεν μπορεί να διακριβωθεί επιστημονικά[14] και επιζητεί μια θεωρία της γνώσης και μια θεωρία της ζωής, που πρέπει να συναντηθούν και να ωθούν η μια την άλλη στο διηνεκές[15], αφού «η επιστήμη είναι μια ατέλειωτη μεθόριος» (V. Bush).
Η δυνατότητα της ύλης να αυτο-οργανώνεται και να εξελίσσεται σε όλο και πιο πολύπλοκα συστήματα μειώνοντας την εντροπία τους με την πρόσληψη ενέργειας από το περιβάλλον είναι μια πραγματικότητα που συμβαίνει «μπροστά στα μάτια μας» και θα συμβαίνει επ’ άπειρον.
Η εξέλιξη, η οποία μπορεί να διαιρεθεί σε τέσσερις μεγάλες ενότητες: τη φυσική (κοσμική), τη χημική, τη βιολογική και την κοινωνικο-πολιτισμική εξέλιξη[16], είναι η μεγάλη κοίτη που περιλαμβάνει τα βασικά γεγονότα που συμβαίνουν στον πλανήτη μας. Η ενότητα του ανθρώπου με το ζωικό βασίλειο, όπως υποστηρίχθηκε από το φιλοσοφικό ρεύμα που αρχίζει από τον Αναξίμανδρο και φτάνει στον Μαρξ, αποτελεί σήμερα κεκτημένο της επιστήμης[17] και ο διαλεκτικός υλισμός παρατηρεί τη ζωή ως ειδική μορφή της κίνησης της ύλης ποιοτικά διαφοροποιούμενη από τα αντικείμενα του ανόργανου κόσμου[18].
Ο Δαρβινισμός πρέπει να εξηγηθεί μάλλον ως κοινωνικό φαινόμενο ή ως ιστορική αναγκαιότητα και ως νέα κοσμοαντίληψη[19], αφού η επιστήμη είναι η θεωρία του πραγματικού[20]. Το ερώτημα τίθεται τώρα πιο δραματικά: Γίνεται εξέλιξη στον άνθρωπο σήμερα; Ναι, αλλά αργή και τροποποιημένη, τροποποιημένη και από την ίδια την αφεντιά μας. Δεν είναι πια η φύση πρωτίστως που μας αλλάζει αλλά ο πολιτισμός μας. Ευτυχώς, στην εξέλιξη υπάρχει και ο ντετερμινισμός και η πιθανοκρατική πλευρά.
Η ανάδυση της συνείδησης στον άνθρωπο είναι αυτή που μας απελευθερώνει ποιοτικά και όχι οργανικά από το ζωικό βασίλειο και μέσω της λογικής αποκτούμε την ελευθερία μας[21]. Ιστορικογενετικά η πολιτισμική εξέλιξη επικυριαρχεί της βιολογικής εξέλιξης ή ο εξανθρωπισμός του ανθρώπου (humanization) επικυριαρχεί επί της ανθρωποποίησης (hominisation), όπου η οργάνωση του ζώντος συμβαίνει εν αγνοία του ανθρώπου[22]. Η πολιτισμική εξέλιξη προϋποθέτει την βιολογική εξέλιξη και έχει μεγαλύτερη δυνατότητα χωροχρονικής εξάπλωσης[23].
Πριν από τον Δαρβίνο, στο ερώτημα «ποια είναι η πηγή της ηθικότητας του ανθρώπου» παραδοσιακά απαντούσαν ότι ήταν ‘θεόσταλτη’. Τώρα ξέρουμε ότι ο άνθρωπος αποτελεί προϊόν εκατομμυρίων ετών εξέλιξης, και θα πρέπει να έχουμε ως βασικότερη ηθική αρχή μας να κάνουμε τα πάντα για να καλυτερέψουμε το μέλλον του[24].
Η συγκρότηση της ηθικής σε υπερφυσικούς χώρους χειραγωγεί την ελευθερία της σκέψης. Από το σημείο αυτό αφορμώνται και επεκτείνονται συντηρητικές ομάδες, οι οποίες ισχυρίζονται ότι η διδασκαλία της εξέλιξης συνδέεται με την παρακμή των ηθικών αξιών[25]. Υπονομεύεται έτσι η ουσία της ηθικής, η οποία για τον ορθολογισμό είναι απόρροια της κοινωνικής και πολιτισμικής εξέλιξης του ανθρώπου και συστατικό στοιχείο των κοινωνικών σχέσεων και της νοηματοδότησης της ζωής μας.
Η ταπεινή καταγωγή του ανθρώπου δεν είναι αυτή που οδηγεί στη βαρβαρότητα, αντίθετα είναι οι ιδεολογίες που έχουν στον πυρήνα τους την εκμετάλλευση του ανθρώπου από άνθρωπο και τη χειραγώγηση του ανθρώπινου πνεύματος από ανορθολογικές δυνάμεις για τη συγκρότηση εξουσιαστικών δομών. Γι’ αυτό ο εξελικτικός ουμανισμός είναι μια απαιτητική ηθική, διότι λέει σε κάθε άτομο ότι με κάποιον τρόπο μοιράζεται την ευθύνη για το μέλλον του είδους μας, και ότι τούτη η ευθύνη για την ομάδα θα έπρεπε να αποτελεί μέρος της πολιτισμικής ηθικής όπως ακριβώς και η μέριμνα για το άτομο[26], γιατί κάθε άτομο είναι μοναδικό και ιστορικό και από βιολογική και από πολιτισμική άποψη.
Η μεταφυσική εικόνα της δημιουργίας ενσωματώνεται πολύ νωρίς στην παιδική ηλικία – με την εξιστόρηση της μυθολογίας ενός ξένου λαού – και αυτή αποκτά βιωματικά στοιχεία στη συνείδηση του ανθρώπου με φοβικά μάλιστα χαρακτηριστικά. Εδώ τίθεται αυτονόητα το ερώτημα: Γιατί να μην παρουσιάζονται έστω ισοδύναμα οι δύο εκδοχές (αν και τα κοσμικά κράτη πρέπει να πορεύονται με την επιστημονική θεώρηση), η θρησκευτική και η επιστημονική στο εκπαιδευτικό σύστημα;
2. Εκπαίδευση και εξελικτική θεωρία.
Το περιεχόμενο και οι προσανατολισμοί της εκπαίδευσης και της έρευνας επηρεάζονται από το οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό «περιβάλλον» / συγκείμενο (context). Από αυτό το σημείο μέχρι της πλήρους υποταγής του ορθολογισμού της επιστήμης στις πολιτικο-ιδεολογικές σκοπιμότητες υπάρχει χάσμα. Έτσι, διακινδυνεύει η ίδια η ελευθερία της κοινωνίας όπως συνέβη στις γνωστές, σύγχρονες περιπτώσεις απαγόρευσης ή μη ενθάρρυνσης ορισμένων επιστημονικών εγχειρημάτων από πολιτικά κέντρα απόφασης: στην ψυχανάλυση στη Σοβιετική Ένωση, στη θεωρία της εξέλιξης στις Η.Π.Α. και στις Κοινωνικές Επιστήμες στα μεταπολεμικά χρόνια στη χώρα μας[27].
Στους θεσμούς της εκπαίδευσης, η θεωρία της εξέλιξης γνωρίζει μεγάλες εντάσεις και αντιπαραθέσεις. Είναι η μόνη επιστημονική θεωρία που διώκεται με ιδεολογικά και πολιτικά κριτήρια, με στοιχεία υποκρισίας και αντιφάσεων. Ενώ σ’ όλα τα πανεπιστήμια του δυτικού κόσμου (τουλάχιστον) η εν λόγω θεωρία διδάσκεται ως απόλυτα ισχυρή, στην πρωτοβάθμια και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση των ίδιων χωρών παρουσιάζεται ακροθιγώς ή διαστρεβλωμένη ή πιο συχνά αποσιωπάται και ακόμα πιο συχνά εκδιώκεται από κύματα θρησκευτικού φονταμενταλισμού πρωτόγνωρα για κοσμικά κράτη.
Στις Η.Π.Α., μετά τη περίφημη «δίκη του πιθήκου» το 1925 και την τιμωρία του εκπαιδευτικού που δίδασκε την επιστημονική άποψη – παρά τις διαμαρτυρίες του πνευματικού και επιστημονικού κόσμου – ο Αϊζενχάουερ προκειμένου να δώσει έμφαση στην προαγωγή της επιστήμης άνοιξε το δρόμο στον Δαρβίνο για να εισαχθεί στα σχολεία. Αργότερα, και παρά το γεγονός ότι το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο απαγόρευσε το 1987 τη διδασκαλία του «δημιουργισμού» (creationism) στα σχολεία, σε αρκετές πολιτείες (Φλόριντα, Κεντάκι, Μισισιπή, Οκλαχόμα) οι ομάδες πίεσης συντηρητικών κύκλων είχαν ως αποτέλεσμα την αναδίπλωση.
Σε άλλες πολιτείες εμπνευσμένοι δικαστές στηριζόμενοι στο άρθρο του Συντάγματος περί διαχωρισμού Κράτους και Εκκλησίας δεν υποκύπτουν στα μεσαιωνικά σχέδια και όχι μόνο επιτρέπουν τη διδασκαλία της θεωρίας, αλλά, αντίθετα, απαγορεύουν τις θρησκευτικές εκδοχές περί δημιουργίας, παρά το γεγονός ότι οι υποστηρικτές του δημιουργισμού τον παρουσιάζουν ως «επιστήμη της δημιουργίας» (creation science) ή ως «ευφυές σχέδιο» (intelligent design)[28], για να του προσδώσουν κύρος, με μια διαρκή αναπροσαρμογή του δημιουργισμού, παρόλο που είναι δόγμα, γιατί διαφωνούν εσωτερικά στο πώς θα αντιμετωπιστεί η κατάσταση.
Στη χώρα μας, η θεωρία της εξέλιξης παρουσιάζεται με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι σύμφωνη με τη θρησκευτική θεώρηση των πραγμάτων. Το 1931 αρχίζει συμπληρωματικά η διδασκαλία της Βιολογίας στη Δ΄ Γυμνασίου. Το 1933 εισάγεται το πρώτο βιβλίο με τίτλο «Στοιχεία Γενικής Βιολογίας». Η Εξέλιξη υπήρχε στο τελευταίο κεφάλαιο, μέχρι το ΄76, για να προβληθεί όχι η θεωρία του Δαρβίνου, αλλά η θρησκευτική εκδοχή σημειώνοντας ότι «το πρόβλημα του τρόπου κατά τον οποίον γίνεται η μεταβολή των ειδών παραμένει άλυτον» και «ο κόσμος ολόκληρος μας αποκαλύπτεται ως ένα θαυμάσιον αρμονικόν σύνολον, έργο απαράμιλλον της Θείας Δημιουργίας».
Στα βιβλία της επόμενης περιόδου υπάρχουν οι επιστημονικές απόψεις για την εξέλιξη αλλά όχι για την εξέλιξη του ανθρώπου. Απόρροια όλων αυτών είναι ότι σε σχετική διεθνή έρευνα για τη θεωρία της εξέλιξης, μόνο το 54% των Ελλήνων απάντησε ότι η υπόθεση είναι σωστή και η χώρα μας κατέλαβε την 28η θέση. Τελευταία, το ΥΠ.Ε.Π.Θ. συνιστά «να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην ανάδειξη κατά τη διδασκαλία όλων των ενοτήτων της εξελικτικής διάστασης των διδασκομένων δομών και λειτουργιών».
Η πανεπιστημιακή κοινότητα θεωρεί αναγκαία τη διδασκαλία της εξελικτικής θεωρίας. Απαιτείται η εισαγωγή της διδασκαλίας της φυσικής ιστορίας επιστημονικά στο σχολείο[29], ενώ ζητείται με τη διδασκαλία της να ενισχυθεί ο χωρισμός πολιτείας και εκκλησίας[30], το δε βιβλίο «The Origin of Species» να είναι σχολικό εγχειρίδιο[31]. Το 2006 είχαμε την ομόθυμη σύμπραξη της Ακαδημίας Αθηνών και άλλων 66 Εθνικών Ακαδημιών Επιστημών υπέρ της διδασκαλίας της Εξέλιξης στα σχολεία, ενώ ο Ο.Ο.Σ.Α. την προτείνει στο πρόγραμμα PISA, όσον αφορά το βασικό επιστημονικό αλφαβητισμό. Άλλωστε, η δαρβινική θεωρία μας βοηθάει όχι μόνο να ερευνήσουμε βαθύτερα την ανθρώπινη φύση αλλά και να κατανοήσουμε τον πολιτισμό σε σχέση με το ποια θέση κατέχουμε στον φυσικό κόσμο, τι σωστό έχουμε επιτύχει ως είδος και ποιους κινδύνους διατρέχουμε από τα σφάλματα που διαπράξαμε[32].
3. Ξέφωτο διαφωτισμού.
Η «εξελικτική θεωρία» και όχι απλά θεωρία της εξέλιξης – κατά το προηγούμενο της Ατομικής θεωρίας, όπως πολύ εύστοχα την χαρακτηρίζει ο ακαδημαϊκός Κ. Κριμπάς – είναι μια μεγάλη κατάκτηση του ανθρώπινου πνεύματος και αποτελεί πεδίο πολιτικο-ιδεολογικών μαχών περισσότερο από κάθε άλλη, γιατί είναι η επιστήμη της ζωής και του ανθρώπου[33], γιατί συνδέεται με τα κρίσιμα ζητήματα της εποχής: τι κοινωνία και τι πολίτη θέλουμε και ποιο είναι το κοσμοείδωλό μας.
Ταυτόχρονα, απελευθερώνεται από τον καθολικό γενετικό αναγωγισμό, ο οποίος ωθούμενος από τις δυνάμεις της αγοράς επιχειρεί να μετασχηματίσει τις βιολογικές διαφορές σε κοινωνικές ανισότητες και το γίγνεσθαι του ανθρώπου σε μονοσήμαντη έκφραση των γονιδίων, αφού η ιδέα της ‘παντοκρατορίας των γονιδίων’ τείνει τώρα να αντικατασταθεί από ένα πιο πολύπλοκο μοντέλο, που θεμελιώνεται στις αντιλήψεις της αλληλεπίδρασης, των αμοιβαίων σχέσεων ανάμεσα στη γενετική και στην επιγένεση, η σημασία της οποίας ανακαλύπτεται προοδευτικά[34]. Δίνει πολλές απαντήσεις στην κατανόηση του Κόσμου και του εαυτού μας και προκαλεί νέα ερωτήματα, αφού η επιστήμη είναι το ασύμπτωτο της αλήθειας, την πλησιάζει αδιάκοπα και δεν την αγγίζει ποτέ[35], αλλά παράλληλα η επιστημονική δραστηριότητα δεν παράγει μόνο γνώσεις αλλά και νόημα[36].
Η πνευματική περιπέτεια του ανθρώπου και η ανεξαρτησία του πνεύματός του ανοίγουν διαρκώς νέους δρόμους και στον κόσμο που είναι «μέσα μας» και στον κόσμο που μας περιβάλλει, είναι οι τόποι του στοχασμού καθ’ οδόν προς το Αξιερώτητο[37].
Η εξελικτική θεωρία έχει διαποτίσει όλα τα πεδία του επιστητού, αν και αδυνατούμε να συλλάβουμε τον ορισμό της ζωής, ίσως γιατί είμαστε μέσα στον κύκλο της έκφρασής της και δεν μπορούμε να δούμε το Όλον. Αν ολόκληρη η φύση είναι σε μια αδιάλειπτη ροή, σε ακατάπαυστη κίνηση και αλλαγή[38], αν το πρώτο ‘σκίρτημα’ της ζωής ήταν η δυνατότητα του πρώτων μορίων να αυτοδιπλασιάζονται και στη συνέχεια ο RNA κόσμος (RNA – world) γίνεται DNA κόσμος (DNA – world) και πρωτοκύτταρα (protocells)[39], αν ο θρίαμβος της θεωρίας της εξέλιξης ανάγκασε το βιταλισμό να θεωρήσει το πρόβλημα της προέλευσης της ζωής σαν το τελευταίο καταφύγιο της «ζωικής δύναμης» (vis vitalis)[40], είναι η εμφάνιση του ανθρώπου που μπορεί να θέτει ερωτήματα και να δίνει απαντήσεις.
Αν ο 19ος αιώνας ήταν, για τον L. Boltzamann, ο αιώνας του Δαρβίνου, ο αιώνας κατά τον οποίο η ζωή κατανοήθηκε ως αποτέλεσμα μιας συνεχούς εξελικτικής διαδικασίας και το γίγνεσθαι τοποθετήθηκε κατ’ αυτό τον τρόπο στο κέντρο της αντίληψής μας για τη φύση[41], οι επόμενοι αιώνες έδειξαν και θα δείξουν ακόμα περισσότερο την επίδραση του Δαρβίνου[42]. Η ιδέα του άλλαξε τον κόσμο[43] και η φυσική επιλογή δεν εξηγεί μόνο τι συνέβη και τι συμβαίνει στη Γη, αφού, επί της αρχής, μπορεί να εξηγήσει τη ζωή σε οποιοδήποτε άλλο πλανήτη[44].
Εκτιμώ, ότι το κύριο διακύβευμα της εξελικτικής θεωρίας είναι ότι έφερε στο πεδίο του ανθρώπινου στοχασμού και του κοινωνικού διαλόγου τα γνωστά, κρίσιμα, υπαρξιακά ερωτήματα: Ποιοι είμαστε; Από πού ερχόμαστε; Πού πηγαίνουμε; Και το πιο σημαντικό δεν είναι να τα απαντήσουμε οριστικά – αν αυτό μπορεί να είναι εφικτό – είναι ότι τίθενται τώρα πιο δραματικά και τα συζητάμε εξυφαίνοντας την προσωπική και συλλογική μας ιστορία.
Και σ’ αυτή την ιστορία θα πρέπει να είμαστε ταπεινοί όχι μόνο συνειδητοποιώντας την απεραντοσύνη του χώρου και του χρόνου αλλά και γνωρίζοντας ότι «ο άνθρωπος, με όλες τις ευγενείς του ιδιότητες, με τη συμπάθεια που αισθάνεται για τους πιο ταπεινούς, την ευμένεια που επεκτείνει όχι μόνο στους ομοίους του, αλλά ακόμα και στα κατώτερα ζωντανά όντα – με τη θεία διάνοια που του επέτρεψε να διεισδύσει στις κινήσεις και στη σύσταση του ηλιακού συστήματος – μ’ όλες αυτές τις δυνάμεις μιας τόσης έξοχης τάξης – ο άνθρωπος διατηρεί ακόμα στο οργανικό σύστημα του σώματός του την ανεξίτηλη σφραγίδα της κατώτερης προέλευσής του»[45] και ευτυχείς, γιατί «ενώ αυτός ο κόσμος συνεχίζει να περιστρέφεται σύμφωνα με το σταθερό νόμο της βαρύτητας, από μια απλή αρχή ατέλειωτες μορφές, πανέμορφες και θαυμάσιες, έχουν υπάρξει και συνεχίζουν να υπάρχουν»[46].
(Πρώτη δημοσίευση: Περιοδικό ΟΜΠΡΕΛΑ τ. 87, 2009)
Υ.Γ.
Στα τελευταία χρόνια, η επέκταση της διδασκαλίας στο κεφάλαιο της Εξέλιξης στη Βιολογία Γενικής Παιδείας της Γ΄ Λυκείου είναι ένα πολύ θετικό γεγονός. Είναι σημαντικό βήμα. Έχουμε όμως πολύ δρόμο ακόμα μέχρι να βρει η Εξελικτική θεωρία τη θέση που της αξίζει στην εκπαίδευση!
[1] Darwin’s Living Legacy, Evolutionary Theory 150 Years Later, Scientific American, 12. 2008.
[2] Mayr, E., Αυτή είναι η βιολογία, Αθήνα: Κάτοπτρο, σ. 17.
[3] Nature physics, VOL 5, MARCH 2009, p. 164 or www.nature.com/naturephysics
[4] T. Radford, The Guardian, 9 February, 2008.
[5] Dobzhansky, T. (1979), Η γενετική της εξελικτικής πορείας, Θεσ/νίκη: Παρατηρητής, σ. 635.
[6] Κυριακίδης, Δ., Μπαμπάτσικος, Χ., Η προέλευση της ζωής, Αθήνα: Ε.Ι.Ε., σ. 123.
[7] Δαρβίνος, Κ. (1996), Αρχιπέλαγος Γκαλαπάγκος, Αθήνα: Λεβιάθαν, σ. 48
[8] Καντ Ι. (χ.χ.), Προλεγόμενα σε κάθε μελλοντική μεταφυσική, Αθήνα: Αναγνωστίδης, σ. 28
[9] Augoustinos, M., Walker, I. (1996), Social cognition, London: Sage, p. 304
[10] Ουγκώ, Β. (1950), Φιλολογία και φιλοσοφία, Αθήνα: Μάρης, σ. 46, 49
[11] Chalmers A. F. (1994), Τι είναι αυτό που το λέμε επιστήμη; Αθήνα: Παν. Εκδόσεις Κρήτης, σ. 54.
[12] In-Suk Ch.(2006), Αγάπη, μίσος, εργασία και παιχνίδι, στο: Γιούρης Η., Τι δεν γνωρίζουμε; (Φιλοσοφικές συναντήσεις της UNESCO), Αθήνα: Σμίλη, σ. 207
[13] Παπαγούνος, Γ.(1998), Το πρόβλημα της γνώσης: φιλοσοφική προσέγγιση, Αθήνα: Παπαζήσης, σ. 43.
[14] American Association for the Advancement of Science, Questions and answers on evolution
[15] Μπέρξον, Ε., Η δημιουργική εξέλιξη, Αθήνα: Πόλις, σ. 13
[16] Κυριακίδης, Δ. (2001), Η προέλευση της ζωής, Θεσσαλονίκη: Ζήτη, σ. 7
[17] Μπιτσάκη, Ε., Ορθολογική ανθρωπολογία, «Ελευθεροτυπία», 15.2.2009.
[18] Κυριακίδης, Δ.(2001), Η προέλευση της ζωής, Θεσσαλονίκη: Ζήτη, σ. 10
[19] Μανουσέλης, Σ., Η ακαταμάχητη γοητεία της εξελικτικής σκέψης, Ελευθεροτυπία, 14/2.09.
[20] Heidegger, Μ. (1990), Επιστήμη και διαλογισμός, Αθήνα: Έρασμος, σ. 12
[21] Ντιούι, Τζ. (1939), Ελευθερία και πολιτισμός, Αθήνα: Γ. Παπαδημητρίου, σ. 32
[22] Martelet G. (2006), Ο άνθρωπος θέτει το ερώτημα του νοήματος, στο: Γιούρης Η., Τι δεν γνωρίζουμε; Φιλοσοφικές συναντήσεις της UNESCO), Αθήνα: Σμίλη, σ. 232
[23] Ροδάκης, Γ., Υπάρχει νομοτέλεια στην εξελικτική πορεία των οργανισμών; Διάλεξη στο Ε.Ι.Ε., 10/2/09.
[24] Mayr, E., Αυτή είναι η βιολογία, Αθήνα: Κάτοπτρο, σ. 269, 291-292
[25] W. Blackwell, M. Powell, G. Dukes, The problem of student acceptance of evolution,Journal of Biological Education (2003), 37 (2).
[26] Mayr, E., Αυτή είναι η βιολογία, Αθήνα: Κάτοπτρο, σ. 292
[27] Αγραφιώτης, Δ., Για τους τρόπους γνώσης και τον επιστημονικό τρόπο γνώσης, στο: Παπαγούνος, Γ. (1998), Το πρόβλημα της γνώσης: Μέθοδοι και αντικείμενο των επιστημών, Αθήνα: Παπαζήσης, σ. 32
[28] J.R. Minkel, Evolving Creationism in the Classroom, Scientific American, 9/2008.
[29] S. Leather, D. Quicke, Imperial College London, UK, BioEd e-newsletter for teachers of Biology.
[30] S. Moss, The Guardian, 17.2. 2009.
[31] N. Wade, Darwin, Ahead of His Time, Is Still Influential, New York Times, 9.2.2009
[32] Α. Βιστωνίτης, Το Βήμα, 18.4.2009
[33] Χ. Γεωργίου, Η πολιτικοποίηση της βιολογίας, Ελευθεροτυπία, 15.2.2009.
[34] Atlan, H. (2003), Το τέλος της παντοκρατορίας των γονιδίων; Αθήνα: Leader Books, σ. 27
[35] Ουγκώ, Β. (1950), Φιλολογία και φιλοσοφία, Αθήνα: Μάρης, σ. 51-52.
[36] Bensaude–Vincent B. (2006), Το γέλιο των θρακισσών θεραπαινίδων, στο: Γιούρης Η., Τι δεν γνωρίζουμε;, Αθήνα: Σμίλη, σ.47
[37] Heidegger, Μ. (1990), Επιστήμη και διαλογισμός, Αθήνα: Έρασμος, σ. 39
[38] Ένγκελς, Φρ. (χ.χ.), Διαλεκτική της φύσης, Αθήνα: Αναγνωστίδης, σ. 43.
[39] Ricardo, A., Szostak, J. (2009), Life on Earth, Scientific American, September 2009, p. 38
[40] Οπάριν, Α.Ι. (1962), Η προέλευσις της ζωής, Αθήνα: Σύγχρονο βιβλίο, σ. 47
[41] Prigogine, I. (2003), Το τέλος της βεβαιότητας, Αθήνα: Κάτοπτρο, σ. 34.
[42] Uprooting Darwin’s tree, New Scientist, 21.1.2009.
[43] M. Bunting, Darwin shouldn’t be hijacked by New Atheists – he is an ethical inspiration,The Guardian, 29.12.2008.
[44] R. Dawkins, The Guardian, 9 .2.2008.
[45] Δαρβίνος, Κ. (χ.χ.), Η καταγωγή του ανθρώπου, Αθήνα: Αναγνωστίδης, τ. Β΄, σ. 335
[46] Darwin, C. (1979), The Origin of Species, New York: Random House, p. 460
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 25/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
