Σαν σήμερα 25 Φεβρουαρίου του 1956, ημέρα Κυριακή, ο Ν.Χρουστσόφ εκτάκτως και μετά τη λήξη του 20ου Συνεδρίου του ΚΚΣΕ (14-24/2/1956) διάβασε στους έκπληκτους συνέδρους τους οποίους τους πήρε η νύχτα και ξημέρωσε η 25η Φεβρουαρίου έναν λόγο με τίτλο «Για την προσωπολατρία και τις επιπτώσεις της». Ο λόγος ονομάστηκε και «μυστική έκθεση» λόγω του τρόπου που διαβάστηκε στους συνέδρους και έμεινε στην ιστορία ως η αρχή της αποσταλινοποίησης / αποκαθήλωσης του Στάλιν.
Στις 4/6/1956 το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ δημοσίευσε ένα κείμενο που ισχυριζόταν ότι ήταν ο λόγος του πρώτου γραμματέα του ΚΚΣΕ Νικολάι Χρουστσόφ ο οποίος εκφωνήθηκε σε μία κλειστή μυστική σύσκεψη κατά τη διάρκεια του 20ου Συνεδρίου του ΚΚΣΕ[1]. Ο αναπάντεχος αυτός λόγος[2], για το μεγαλύτερο μέρος των συνέδρων, είχε τον τίτλο «Για την προσωπολατρία και τις επιπτώσεις της» και έγινε γνωστός στις 24 προς 25/2/1956 την τελευταία, δηλαδή, ημέρα του Συνεδρίου. Όπως ανέφερε και ο Igor Chernoutsan, μέλος της ΚΕ του ΚΚΣΕ, οι σύνεδροι φαίνονταν "αναψοκοκκινισμένοι και αναστατωμένοι" [Taubman, W].
Ο Ν.Α. Μπουλγκάνιν, πρόεδρος του υπουργικού συμβουλίου άνοιξε τη συνεδρίαση και αμέσως παραχώρησε το λόγο στον Ν. Χρουστσόφ[3]. Δεν κρατήθηκαν πρακτικά και δεν επετράπη ο διάλογος[4]. Η συνεδρίαση έληξε μόλις ο Ν. Χρουστσόφ διάβασε τη "μυστική έκθεση". Στη συνεδρίαση εκτός από τους συνέδρους συμμετείχαν και 100 πρώην μέλη του ΚΚΣΕ τους οποίους ο ίδιος ο Ν. Χρουστσόφ επέλεξε. Μοιράστηκαν ειδικές άδειες εισόδου στους παραβρισκόμενους και αποκλείστηκαν από τη συνεδρίαση οι δημοσιογράφοι και οι καλεσμένοι από τα αδελφά κομμουνιστικά κόμματα[5].
Η ομιλία χαρακτηρίστηκε “μυστική” με την έννοια ότι αναγνώστηκε σε κλειστή συνεδρία χωρίς συζήτηση και δεν τυπώθηκε ως μέρος / τμήμα των διαδικασιών του συνεδρίου και ούτε δημοσιεύθηκε στον τύπο. Μετά το τέλος της συνεδρίασης, το απόγευμα της ίδιας ημέρας, Κυριακή 25 Φεβρουαρίου 1956, κλήθηκαν στο Κρεμλίνο οι αντιπρόσωποι των ξένων κομμουνιστικών κομμάτων και τους δόθηκε αντίγραφο με την επισήμανση ότι είναι άκρως απόρρητο. Στις 1 Μαρτίου του 1956 το κείμενο του Ν. Χρουστσόφ μοιράστηκε στο Πρεζίντιουμ και λίγες ημέρες αργότερα η σφραγίδα "άκρως απόρρητο" αντικαταστάθηκε με την ένδειξη "όχι προς δημοσίευση"[6]. Αντίγραφα της "μυστικής έκθεσης" στάλθηκαν στους κατά τόπους γραμματείς του κόμματος, από άκρου εις άκρον της Σοβιετικής Ένωσης, με οδηγίες να ενημερωθούν τα μέλη.
Η μυστική αυτή έκθεση ασκούσε δριμεία κριτική στο Ι.Στάλιν για τη δράση του και ως ηγέτη και θα αναλυθεί παρακάτω.
Η «μυστική έκθεση» του Ν.Χρουστσόφ είχε εκτενή τμήματα με λεπτομέρειες για τις συλλήψεις και τις εκτελέσεις υψηλόβαθμων στελεχών κατά τη δεκαετία 1930, την έλλειψη προετοιμασίας όταν οι Ναζί εισέβαλαν στη χώρα τον Ιούνιο 1941, για κακές και επιζήμιες αποφάσεις κατά τη διάρκεια του πολέμου, τις εκτοπίσεις αρκετών εθνικοτήτων 1943 και 1944 και την απομάκρυνση του Τίτο αμέσως μετά από τον πόλεμο.
Ο Ν. Χρουστσόφ απάλλαξε το κόμμα από κάθε ευθύνη για αυτά τα γεγονότα και απέδωσε αυτές τις πράξεις στη “λατρεία της προσωπικότητας” που ο ίδιος ο Στάλιν καλλιεργούσε και στην “παραβίαση της σοσιαλιστικής νομιμότητας” στοιχεία και ορισμοί που ευθέως παραπέμπουν σε δικτατορία.
Ο Ν. Χρουστσόφ με την ανάγνωση του κειμένου «Για την προσωπολατρία και τις επιπτώσεις της» στο 20ο Συνέδριο αμαύρωσε τη συμβολή του Στάλιν στη σοσιαλιστική οικοδόμηση, τον παρουσίασε ως άτομο εκδικητικό και εγωπαθές, υποβάθμισε το ρόλο του στο Β Παγκόσμιο Πόλεμο καθώς και τη συμμετοχή του στη μεταπολεμική ανόρθωση της Σοβιετικής Ένωσης[7].
Οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ, της Μεγάλης Βρετανίας κ.λπ. εκμεταλλεύθηκαν δεόντως το γεγονός και επιμελώς διοχέτευσαν «στοιχεία» για το «καθεστώς του Στάλιν», το οποίο χαρακτήρισαν «εγκληματικό, τρομοκρατικό, καταπιεστικό»[8] «όλα τα ευρωπαϊκά κράτη και οι λαοί τους ενώνονται με κοινά συμφέροντα αγώνος για την πρόληψιν νέων πολεμικών συγκρούσεων»[9].
Τρία χρόνια μετά το θάνατο του Ι. Στάλιν ο Ν. Χρουστσόφ αποκαλύπτει ότι επρόκειτο για τύραννο, ότι διέπραξε εγκλήματα τερατώδη, χειρότερα και από τα εγκλήματα των Τσάρων, η περίοδος της εξουσίας του σημαδεύτηκε με αίμα και τρόμο. Η «μυστική έκθεση» ήταν μια ντουφεκιά που ακούστηκε στα πέρατα της οικουμένης. Το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα έμαθε για το κείμενο από τη CIA, και μια σειρά από αντιπαραθέσεις, συζητήσεις έλαβαν χώρα σε όλο τον κόσμο. Αδιαμφισβήτητα ο Ι. Στάλιν και το ΚΚΣΕ έκαναν λάθη. Τo όνομα και η δράση του Ι. Στάλιν είχε ταυτιστεί ως ο ηγέτης του σοβιετικού λαού, η περίοδος ανάπτυξης της Σ.Ε. επίσης είχε ταυτιστεί με τον Ι. Στάλιν, σε όποια πρόοδο, εξέλιξη, ανάπτυξη διετελέσθη στη ΣΕ ο Ι. Στάλιν ήταν στην κεφαλή της προσπάθειας, ηγείτο. Όπως προαναφέρθη έγιναν λάθη. Ο εντοπισμός τους και η κριτική τους απαιτούν χειρουργική ακρίβεια αφού οι αποφάσεις του και τα επιτεύγματά του χαρακτηρίζουν την πολιτική του επιφάνεια. Αυτό ως σύνολο είναι ένα δεδομένο και είναι διαφορετικό αυτό που συνέβη με τον Ν. Χρουστσόφ. Η επίθεση που εξαπέλυσε δεν στόχευε στον Ι. Στάλιν ως πρόσωπο, ούτε τον Ι. Στάλιν ως κομμουνιστή ηγέτη. Στόχευε στα θεμέλια της σοβιετικής κοινωνίας. Το σοβιετικό κράτος, η οικονομία, η υποδομή δεν εμφανίστηκαν από το πουθενά στα 31 χρόνια που ήταν ΓΓ του ΚΚΣΕ με έναν καταστροφικό πόλεμο με τους Γερμανούς από τον Ιούνιο του 1941 έως και το Φεβρουάριο του 1943 (οπότε άρχισε η υποχώρηση των Γερμανών). Ένα κράτος που στάθηκε στα πόδια του με τον Στάλιν να πιστεύει ότι ο σοσιαλισμός μπορεί να οικοδομηθεί σε μία χώρα, ότι ήρθε η ώρα της κολεκτιβοποίησης της γεωργίας από τη μια πλευρά και από την άλλη τον Ν. Χρουστσόφ να κατηγορεί τον Ι. Στάλιν για όλα τα δεινά, υπαρκτά και ανύπαρκτα!
Η «μυστική έκθεση» δεν ήταν… μυστική!
Στον πολύ μεγάλο λόγο του Ν. Χρουστσόφ που εκφώνησε το βράδυ της 24ης προς 25η Φεβρουαρίου 1956, (ο λόγος του ξεπερνούσε τις 23.400 λέξεις) ανάμεσα σε όσα αναφέρει λέει και τα εξής: «δεν πρέπει να αφήσουμε αυτό το θέμα να βγει έξω από το κόμμα, ιδίως στον τύπο. Γι’ αυτό το λόγο εμείς κάνουμε αυτή την κλειστή σύσκεψη. Πρέπει να γνωρίζουμε τα όριά μας και δεν πρέπει να δίνουμε πυρομαχικά στους εχθρούς. Δεν πρέπει να βγάλουμε τα άπλυτά μας στη φόρα»[10].
Δεν υπήρχε πρόθεση εκ μέρους του Ν. Χρουστσόφ να μείνει κρυφό το κείμενο και η προσπάθεια να παρουσιαστεί ένα κείμενο για τον Στάλιν και την προσωπολατρία σε ξαφνική συνεδρία χωρίς δημοσιογράφους ήταν μέρος του σχεδίου του για την αποκαθήλωση του Στάλιν.
Αρχικά διέρρευσαν στη Δύση φήμες για την ομιλία, οι οποίες δόθηκαν ως ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες στο δημοσιογράφο του Reuters, John Rettie, ο οποίος δημοσίευσε το σχετικό άρθρο και μετά από λίγους μήνες το κείμενο της ομιλίας ήταν στα χέρια της CIA.
Η εφημερίδα New York Times στην έκδοσή της στη Ρώμη, στις 9/6/1956 δημοσίευσε αποσπάσματα ομιλίας στις 9/6/1956. Η παραπάνω δήλωση του Ν. Χρουστσόφ ήταν υποκριτική για δύο λόγους, πρώτον γιατί εσκεμμένα έδωσε τα πυρομαχικά στη Δύση στην προσπάθειά του για αποσταλινοποίηση της Σ.Ε. και δεύτερον γιατί φαίνεται να υιοθετεί το ψέμα ότι οι κομμουνιστές αποφεύγουν τη δημόσια αυτοκριτική ίσως γιατί αγνοούσε αυτό που είχε πει ο Λένιν ότι «μερικοί λένε ότι η έκθεση λαθών και η αυτοκριτική είναι επικίνδυνες για το κόμμα επειδή ίσως χρησιμοποιηθούν από τον εχθρό κατά του κόμματος του προλεταριάτου. Ο Λένιν θεωρούσε αυτές τις αντιρρήσεις ασήμαντες και εντελώς λανθασμένες»[11].
Η επίθεση που γίνεται προς τον Στάλιν δεν έχει πολιτικό ή ιδεολογικό περιεχόμενο παρά βασίζεται σε γεγονότα και πράξεις. Επίσης δεν αναφέρεται καθόλου στο συγγραφικό του έργο το οποίο προσπάθησε και να υποβιβάσει αφού διέκοψε την εκτύπωση και κυκλοφορία όλων των έργων του Στάλιν[12].
Η δεύτερη «μυστική έκθεση» του Νικολάι Χρουστσόφ
Μετά την ανάγνωση της «μυστικής έκθεσης» στις 24 προς 25/2/1956 από τον Ν. Χρουστσόφ το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα πληροφορήθηκε ότι ο επί τριάντα χρόνια ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης Ι. Στάλιν ήταν ένας εγκληματίας. Σε λιγότερο από έναν μήνα ο Ν. Χρουστσόφ διάβασε μία δεύτερη «μυστική έκθεση» η οποία για πάρα πολλά χρόνια έμεινε στο σκοτάδι, αδημοσίευτη και ασχολίαστη.
Ο Ν.Χρουστσόφ επέλεξε να διαβάσει τη δεύτερη «μυστική έκθεση» στην Πολωνία στις 20 Μαρτίου 1956 στη διάρκεια της 6ης ολομέλειας του PUWP (Πολωνικό Κόμμα Ενωμένων Εργατών) έχοντας λάβει μέρος και στην εκλογή του ΓΓ του[13].
Στο εν λόγω κείμενο γνωστό ως δεύτερη «μυστική έκθεση», 73 σελίδων, ο Ν.Χρουστσοφ εξηγούσε την πρώτη «μυστική έκθεση» του 20ου Συνεδρίου. Μίλησε εκτός προγράμματος της ολομέλειας, με έναν τεράστιο σε έκταση λόγο, συχνά ασυνάρτητο και με πολλά λάθη ακόμα και γλωσσικά. Ο λόγος του δεν συμπεριελήφθη στα πρακτικά της ολομέλειας και παρέμεινε μυστικός για πάρα πολλά χρόνια[14]. Εν συντομία στο λόγο του στις 20/3/1956 στη Βαρσοβία αναφέρει τις αιτίες της αποσταλινοποίησης. Τα μέλη της ολομέλειας είχαν ήδη προμηθευτεί και διαβάσει την πρώτη «μυστική έκθεση».
Αναφέρθηκε ότι μετά το θάνατο του Στάλιν ελευθερώθηκαν χιλιάδες άνθρωποι από τις φυλακές. Η κληρονομιά που άφησε ο Στάλιν ως εξωτερική πολιτική ήταν χείριστη και ότι ενώ ήταν έξυπνος έπασχε από μανία καταδίωξης. Σημείωσε, μάλιστα, ότι η εξωτερική πολιτική της Σοβιετικής Ένωσης εξελίσσεται ομαλά παρά τις προειδοποιήσεις του Στάλιν. Επίσης, μίλησε για τον σοβιετικό όχλο και πως αυτός χαρακτηρίζεται από ψύχωση, κατά την κρίση του Ν.Χρουστσόφ, αφού 109 άνθρωποι αυτοκτόνησαν μόλις πέθανε ο Στάλιν. Ενδεικτικό απόσπασμα του λόγου του "Κάποια χρονιά έκανα διακοπές μαζί του. Έμενα ακριβώς δίπλα. Το είπα στους φίλους μου και αυτοί κατάλαβαν. Είπαν ότι αν είσαι ζωντανός μετά τις διακοπές πρέπει να πεις "δόξα το Θεό". Γιατί; Επειδή έπρεπε να δειπνώ μαζί του κάθε μέρα. Αυτό σήμαινε ότι έπρεπε να είμαι μεθυσμένος καθημερινά."[15]
Στη συνέχεια του λόγου του δέχτηκε ερωτήσεις οι οποίες σε γενικές γραμμές εστιάζονταν στο ερώτημα πως γίνεται ένας Γενικός Γραμματέας (εννοούσαν τον Στάλιν), κατά γενική ομολογία Μαρξιστής, αρχηγός κόμματος να μιλάει και να παροτρύνει για τη συλλογική δράση και ο ίδιος να την αγνοεί, να δολοφονεί αθώους μπολσεβίκους, να αγνοεί το ΠΓ και την ΚΕ. Πως συνδυάζονται αυτά;
Η «μυστική έκθεση» του 20ου Συνεδρίου αλλά και η δεύτερη «μυστική έκθεση» που ακολούθησε στην Πολωνία δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Μετά το θάνατο του Στάλιν και στο Πρεζίντιουμ αλλά και στις ολομέλειες της ΚΕ υπήρχε μία συνεχής διαμάχη. Οι ολομέλειες των ΚΕ από το 1953 έως και το 1957 καταδεικνύουν μία διαρκή πάλη, μία προσπάθεια αλλαγής της ηγεσίας με κύριους πρωταγωνιστές τον Ν. Χρουστσόφ και τον Β.Μ. Μολότοφ. Ο Γ.Κ. Ζούκοφ στην αυτοβιογραφία του αναφέρει «δεν μπορώ να θυμηθώ ούτε μία συνάντηση του Πρεζίντιουμ όπου δεν υπήρχε πάλη ή μία διαμάχη μεταξύ Χρουστσόφ και Καγκανόβιτς ή μεταξύ Χρουστσόφ και Μολότοφ. Σε εμάς, τα νέα μέλη του Πρεζίντιουμ, τέτοιες εχθρικές σχέσεις μεταξύ των παλιών μελών, που μερικοί από αυτούς δούλεψαν μαζί με τον Στάλιν ή και ακόμη μαζί με τον Λένιν, φαινόταν περίεργο. […] Υπήρχαν σοβαρά επιχειρήματα και τα θέματα που συζητούσαν παρέμενα ανεπίλυτα.»[16]
Ήδη από τη στιγμή της ανάγνωσης της "μυστικής έκθεσης" ο Ρόι Μεντβέντιεφ αναφέρει ότι "οι εμβρόντητοι αντιπρόσωποι και οι προσκεκλημένοι ειδικά για την περίσταση βετεράνοι του κόμματος άκουγαν τον Χρουστσόφ μέσα σε μία σιωπή γεμάτη κατάπληξη, και μόνο περιστασιακά τον διέκοπταν με επιφωνήματα έκπληξης ή αγανάκτησης. Αρκετοί ένιωσαν αδιαθεσία και χρειάστηκε να τους συνοδεύσουν ή να τους μεταφέρουν έξω από την αίθουσα"[17]. "Εν μέσω κραυγών αγανάκτησης, ο N. Χρουστσόφ ανέφερε ότι ο Στάλιν είχε εξοντώσει περισσότερους από τους μισούς αντιπροσώπους στο 17ο Συνέδριο του Κόμματος" [18].
Μετά το πέρας του Συνεδρίου η "μυστική έκθεση" μοιράστηκε σε χιλιάδες αντίγραφα για να διαβαστεί στις κατά τόπους οργανώσεις. Ο όρος ήταν ότι δεν θα υπάρξει συζήτηση μετά την ανάγνωση[19]. Σύμφωνα με μαρτυρία του Ρ. Μεντβέντιεφ υπήρξαν περιοχές στη Σ.Ε. όπου ο κόσμος άκουσε μουδιασμένος το περιεχόμενο του κειμένου και δεν είπε τίποτα ενώ σε άλλες περιοχές η αντίδραση δεν ήταν τόσο ήρεμη. Σε αρκετές υπήρξε η αξίωση να γίνει συζήτηση μετά το τέλος της ανάγνωσής του. "Άνθρωποι από διάφορα μέρη της χώρας γύρισαν στο σπίτι τους και αυτοκτόνησαν"[20]. Στη Γεωργία, την πατρίδα του Ι. Στάλιν, το κείμενο του Ν. Χρουστσόφ διαβάστηκε στις 6 Μαρτίου 1956 σε ένα τμήμα κομματικών και κυβερνητικών στελεχών. Η "μυστική έκθεση" δεν έγινε ιδιαίτερη προσπάθεια να κρατηθεί μυστική και οι φήμες οργίαζαν και στην Τιφλίδα από τις 5 Μαρτίου ξέσπασαν διαδηλώσεις κοντά στο μνημείο του Στάλιν στον ποταμό Κούρα οι οποίες διήρκησαν 5 ημέρες με αρκετούς νεκρούς[21] . Το Δεκέμβριο του 1956 η ΚΕ του ΚΚΣΕ δημοσίευσε μία επιστολή με τίτλο «Για το δυνάμωμα της κομματικής οργάνωσης, την πολιτική δουλειά ανάμεσα στις μάζες και το σταμάτημα των εχθρικών επιθέσεων και των αντισοβιετικών στοιχείων» με την οποία απέρριπτε όσα ακούγονταν μετά το 20ο Συνέδριο, απευθυνόταν στα κομματικά μέλη και απέκλειε κάθε συζήτηση επί των θεμάτων που έφερε στην επιφάνεια η «μυστική έκθεση».
Μετά το θάνατο του Ι. Στάλιν ο Γ.Μ. Μαλένκοφ θεωρούνταν ο απόλυτος διάδοχός του και στην εξουσία στο κόμμα και στην κυβέρνηση. Το Φεβρουάριο του 1955 ο Ν.Χρουστσόφ κατάφερε, εκμεταλλευόμενος κάποιες άστοχες κινήσεις του Γ.Μ. Μαλένκοφ, να τον εξαναγκάσει σε παραίτηση και από την πρωθυπουργία. Αυτή την περίοδο ο Ν.Χρουστσόφ πρόβαλε τον όρο "αντικομματική ομάδα" δείχνοντας προς τον Γ.Μ. Μαλένκοφ και τους συντρόφους του που είχαν την ίδια πεποίθηση για τον Στάλιν. Και με αυτή του την επιτυχία κατάφερε να κάνει εκκαθάριση στελεχών που ήταν κοντά στον Γ.Μ. Μαλένκοφ και να τοποθετήσει δικούς του ανθρώπους σε καίριες θέσεις.
Και αν η απομάκρυνση του Γ.Μ. Μαλένκοφ ήταν εύκολη για τον Ν. Χρουστσόφ δεν θα συνέβαινε το ίδιο με τον Β.Μ. Μολότοφ.
[1] Revolutionary Democracy, vol.II, No, April 1996, Goold, Ν., Guha, Μ., «Two Contemporary Criticisms of the Twentieth Congress of the Communist Party of the Soviet Union»
[2] Ο Β.Μ. Μολότοφ στο βιβλίο “Molotov remembers” αναφέρει ότι όλοι γνώριζαν ότι ο Ν. Χρουστσόφ θα διάβαζε την (αντισταλινική) αναφορά στο 20ο Συνέδριο του Κόμματος. Η αναφορά δεν ήταν γνωστή στην Κεντρική Επιτροπή, δεν είχε υποβληθεί για να συζητηθεί αλλά όλοι είχαν ιδέα για το τι έλεγε το κείμενο. Chuev, F., ό.π., σ. 349-351.
[3] Medvedev, R., The Twentieth Party Congress: Before and after, σ.95 στο The unknown Stalin, Νέα Υόρκη, 2006.
[4] Αυτό αναφέρει ο Roy Medvedev, Ρώσος συγγραφέας, σύμβουλος του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ και που μαζί με τον αδελφό του έγραψε το βιβλίο «The unknown Stalin” στο οποίο σε ειδικό κεφάλαιο αναλύει το 20ο Συνέδριο. Ο R. Medvedev έγραφε τόσο σφοδρά αντισταλινικά κείμενα που διαγράφηκε από το ΚΚΣΕ το 1969. Medvedev, R., ό.π., σ.96
[5] Medvedev, R., ό.π., σ.95-98. Ο John Rettie το 1956 ήταν ένας από τους λίγους ξένους δημοσιογράφους ανταποκριτές στη Μόσχα. Ο J. Rettie βρισκόταν στη Μόσχα από το 1954 έως και το 1957 και είναι αυτός ο οποίος έδωσε στη Δύση το περιεχόμενο της «μυστικής έκθεσης» του Ν. Χρουστσόφ με την οποία αποκήρυσσε τον Ι.Στάλιν. Σε σχετικό άρθρο της εφημερίδας “The Guardian” αναφέρεται ότι ο J. Rettie ήρθε σε επαφή με τον Kostya Orlov ο οποίος τον ενημέρωσε με κάθε λεπτομέρεια για την ομιλία του Ν. Χρουστσόφ στις 25 Φεβρουαρίου 1956. Ο J. Rettie μέσω του πρακτορείου Reuters δημοσίευσε το σχετικό άρθρο το οποίο έκανε το γύρο του κόσμου. Ο J. Rettie εκτιμούσε ότι ο ίδιος ο Ν. Χρουστσόφ έδωσε την άδεια να διαρρεύσει το περιεχόμενο της «μυστικής έκθεσης» κάτι που σύμφωνα με το άρθρο τού «The Guardian» επιβεβαίωσαν και ο γιος του Αναστάς Μικογιάν, Σέργκο και ο γιος του Ν. Χρουστσόφ, Σεργκέι, The Guardian, Tuesday 20 January 2009, “John Rettie, Foreign correspondent who broke the news of Khrushchev’s denouncing Stalin”. Τον Απρίλιο του 2007 η εφημερίδα «The Guardian» συμπεριέλαβε τη «Μυστική έκθεση» στον κατάλογο με τις σπουδαιότερες ομιλίες του 20ου αιώνα.
[6] Medvedev, R., ό.π., σ. 161
[7] Αργότερα το 22ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ αποφάσισε τη μεταφορά της σορού του από το Μαυσωλείο στα τείχη του Κρεμλίνου και τη μετονομασία του Στάλινγκραντ σε Βόγκογκραντ. Ακόμα έγιναν ενέργειες όπως το γκρέμισμα όλων των αγαλμάτων του στη Σοβιετική Ένωση, εκτός από την ιδιαίτερη πατρίδα του, τη Γεωργία. Ο Ν. Χρουστσόφ μετά το θάνατο του Ι.Στάλιν δεν έδωσε σημεία ότι με τον έναν ή τον άλλον τρόπο τον αποκηρύσσει. Μάλιστα υπήρξε υπερασπιστής του Στάλιν, Nicolaus, M., Restoration of capitalism in the USSR, Chicago, 1975 σ.57 - 58
[8] Ριζοσπάστης, ένθετο, 10 Ιούνη 2012, «Η διάλυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς και η επίδρασή της στο Διεθνές Κομμουνιστικό Κίνημα», σ. 2
[9] Ριζοσπάστης, ένθετο, 10 Ιούνη 2012, ό.π., σ.2
[10] The dethronement of Stalin. Full text of the Khrushchev speech, June 1956, σ.36
[11] Stalin, J.V., The foundations of Leninism, Lectures delivered at the Sverdlov University, Pravda, No 96, 97, 103, 105, 107, 108, 111 April 26 and 30 May 9, 11, 14, 15 και 18 1924, Foreign Languages Press, Peking 1976.
[12] Khrushchev’s un-secret speech, Turning Point, August 1956.
[13] Ο Χρουστσόφ συνόδευσε στην Πολωνία τη σορό του Μπόλεσλαβ Μπιερούτ, εκπροσώπου και ΓΓ του PUWP που είχε πεθάνει στη Μόσχα στις 12/3/1956 στο 20ο Συνέδριο
[14] Η δεύτερη «μυστική έκθεση» μεταφράστηκε στα αγγλικά από τον L.W.Gluchowski και μέρος της δημοσιεύθηκε στο CWIHP, Bulletin 10, 1998, Gluchhwski L.W., «Khrushchev's second secret speech», σ. 44-49.
[15] CWIHP, Bulletin 10, 1998, Gluchhwski L.W., «Khrushchev's second secret speech», σ. 44-49.
[16] Marsal of victory, The autobiography of General Georgy Zhukov, 2013, σ. 503-504.
[17] Μεντβέντιεφ Ρ., ό.π., σ. 159.
[18] Μεντβέντιεφ Ρ., ό.π., σ. 159.
[19] Ο Loewenstein E. Karl αναφέρει ότι μετά την ανάγνωση της «μυστικής έκθεσης» το κείμενο διαβάστηκε στα κομματικά μέλη και σε ορισμένες περιπτώσεις επετράπησαν οι ερωτήσεις αλλά σε καμία περίπτωση οι συζητήσεις, Loewenstein E. K., “Re-emergence of public opinion in the Soviet Union: Khrushchev and responses to the secret speech”, Europ – Asia Studies, vol. 58, no 8, December 2006,σ. 1330.
[20] Μεντβέντιεφ, Ρ., ό.π., σ. 162. Ο Ν. Χρουστσόφ στη δεύτερη «μυστική έκθεση» που εκφώνησε στις 20 Μαρτίου 1956 στη Βαρσοβία, ανέφερε, για άλλο λόγο βέβαια, ότι 109 άνθρωποι αυτοκτόνησαν όταν πέθανε ο Στάλιν. Συγκεκριμένα είπε «Ακούστε! Όταν πέθανε ο Στάλιν, 109 άνθρωποι σκοτώθηκαν. 109 άνθρωποι πέθαναν επειδή κινήθηκαν ως όχλος και πνίγηκαν. Τέτοια ψύχωση» CWIHP, Bulletin 10, 1998, Gluchhwski L.W., «Khrushchev's second secret speech», σ.47
[21] Ο Ρ. Μεντβέντιεφ αναφέρει ότι η διαδήλωση στις 5 Μαρτίου έγινε για την επέτειο του θανάτου του Στάλιν. Όμως η "μυστική έκθεση" είχε ήδη γίνει γνωστή, ακόμη και ως έντονες φήμες, και το πλήθος ήταν ανυποχώρητο. Χιλιάδες κόσμου κατέβηκαν στους δρόμους της Τιφλίδας αλλά και σε άλλες πόλεις της Γεωργίας. Στην Τιφλίδα, στις 5 Μαρτίου 1956, περίπου 60.000 άνθρωποι με λουλούδια στα χέρια και εκατοντάδες με πορτρέτα του Στάλιν στα χέρια απέδωσαν φόρο τιμής στο μνημείο του Ι. Στάλιν, Taubman, W., ό.π., σ.286. Σύντομα όμως οι συγκεντρωμένοι μετέτρεψαν το μνημόσυνο σε διαδήλωση κατά της "μυστικής έκθεσης" του Ν. Χρουστσόφ. Η διαδήλωση συνεχίστηκε την 6η και 7 Μαρτίου [...] ο αριθμός των διαδηλωτών ογκώθηκε στις 70.000. [...] Οι διαδηλωτές φώναζαν συνθήματα όπως "Ζήτω ο Στάλιν", "Κάτω ο Χρουστσόφ", "Να γίνει πρωθυπουργός ο Μολότοφ". Στις 9 Μαρτίου η πόλη έμοιαζε πλέον εκτός ελέγχου. [...] Τη νύχτα της 10ης Μαρτίου στη διάρκεια της προσπάθειας να καταληφθεί το Κεντρικό Ταχυδρομείο ακούστηκαν οι πρώτοι πυροβολισμοί. Στο κέντρο της πόλης εμφανίστηκαν οδοφράγματα και άρχισαν συγκρούσεις με στρατιώτες και αστυνομικούς μπροστά στην έδρα της κυβέρνησης στην πλατεία Λένιν, καθώς και σε άλλα σημεία της πόλης" σ.163. Στα επεισόδια της Τιφλίδας υπολογίζεται ότι σκοτώθηκαν 15 άτομα και τραυματίστηκαν 54. Ανεπίσημα οι νεκροί κυμαίνονται από 250 έως 300. Παράλληλα με τους νεκρούς και τους τραυματίες υπήρξαν και συλλήψεις. Τα γεγονότα στην Τιφλίδα δεν αναφέρθηκαν καθόλου στον τύπο.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 25/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
