Νίκος Τσούλιας Στο κλασικό πια έργο του Γουέλς «Το νησί του δόκτορος Μορό», το νησί των ζώων, ένας τρελός φυσιολόγος δίνει ανθρώπινες μορφές με το νυστέρι του στα ανύποπτα ζώα. Αλλά δεν σταματά μόνο σ’ αυτό. Εξαναγκάζει και το μυαλό τους να αποκτήσει ανθρώπινη συμπεριφορά και τα υποχρεώνει να αναγνωρίζουν αυτή την πράξη τραγουδώντας καθημερινά έναν ύμνο για το δημιουργό τους:
Το σπίτι σου είναι το σπίτι της οδύνης.
Το χέρι σου είναι το χέρι που δημιουργεί.
Το χέρι σου είναι το χέρι που γιατρεύει.
Δικό σου είναι το φως της αστραπής.
Δική σου η βαθιά θάλασσα.
Δικά σου τ’ άστρα του ουρανού.
Ένα αθώο σενάριο επιστημονικής φαντασίας βρίσκει στις μέρες μας παραγωγό και σκηνοθέτη. Ο εφιάλτης του νησιού, όπου ο επισκέπτης δε γνωρίζει τελικά – στην πλήρη σύγχυση των ανθρωπόμορφων όντων – σε ποιο είδος ανήκει, είναι πλέον πολύ κοντά μας και δε χρειάζεται να ταξιδέψουμε νοερά για να συναντήσουμε το αδιανόητο. Το «νυστέρι» ήδη βρίσκεται στα χέρια πολλών επιστημόνων της μηχανικής γενετικής. Ο σύγχρονος δόκτωρ Μορό δεν επεμβαίνει μακροσκοπικά στους εγκεφάλους και στις ζωικές φιγούρες, όπου θα προκαλούσε κάποιο δέος με ανάλογες αναστολές. Μα τώρα η μικροσκοπική (γονιδιακή) παρέμβαση αφήνει ελεύθερο το πεδίο δράσης, αφού ο κίνδυνος δεν είναι ορατός δια γυμνού οφθαλμού. Αργότερα βλέπουμε…
Μεθυσμένοι από τη γοητεία της προόδου, η οποία τελικά ταυτίζεται με την τεχνολογική εξέλιξη (και αυτονόμηση…), χαζεύουμε το μπουμπούκιασμα των νέων γνώσεων, ονειροπολώντας για την επικείμενη ανθοφορία. Θα γευθούμε τους γλυκείς ή πικρούς καρπούς και μετά θα αναλογιστούμε τι (θα) κάνουμε… Η ιστορία της ανθρώπινης διαδρομής μας διδάσκει: Η έρευνα είναι τυφλή και η γνώση ελεύθερη. Η ηθική θα εμφανιστεί εκ των υστέρων, όπως και το πέταγμα της κουκουβάγιας της Αθηνάς έρχεται με το σούρουπο για μια συνολική και σοφή αποτίμηση της ημέρας. Τότε θα γνωρίσουμε την αλήθεια! Είναι απαγορευμένος ο καρπός;
Στρεφόμαστε, από την Αναγέννηση και δώθε, στην επιστημονικότητα για να συμπληρώσουμε τα κενά κομμάτια της κοινωνικής μας ηθικής. Και η φιλοσοφία, ο στοχασμός, η παιδεία έρχονται παρακολουθητικά, για να δώσουν ερμηνείες όψιμες με διάθεση προσαρμογής. Το έργο το έχουμε ξαναδεί. Νιώθουμε υποκείμενα των εξελίξεων τη στιγμή που είμαστε αντικείμενα μιας οιονεί αυτονομημένης τεχνολογικής ολοκλήρωσης (πια…) και κατηγορούμενα των οικολογικών αδιεξόδων απ’ όλο τον μικρο – μακρόκοσμο της γήινης βιόσφαιρας. Αλλά η νομιμοποίηση της τεχνολογίας είναι εξ ορισμού δεδομένη, αφού τροφοδοτεί τον ευδαιμονισμό, την άνεση και την αφθονία.
«Υπάρχουν κατά βάθος δύο τρόποι να χάσει κανείς το καινούργιο: να το καταδικάσει εκ των προτέρων ή να το λιβανίσει a priori. Και στις δύο περιπτώσεις σφάλλουμε από συστηματοποίηση» (Πασκάλ Μπρυκνέρ, Η μελαγχολική δημοκρατία). Αλλά πέραν τούτων το νέο διαβάζεται με πολλούς τρόπους. Η επιλογή δεν είναι μεταξύ Κακίας και Αρετής. Δε στεκόμαστε μπροστά σε σταυροδρόμι λεωφόρων, μα σ’ έναν απέραντο λαβύρινθο με πλείστους όσους διαδρόμους πολλαπλά τεμνόμενους. Δε σκοπεύουμε να σκοτώσουμε το Μινώταυρο, αλλά να τον φτιάξουμε. Εμείς. Δικό μας. Ο Λόγος της τεχνολογίας γίνεται ο νέος Μύθος.
Οι νέοι χρυσοθήρες δεν είναι πιο εξευγενισμένοι απ’ αυτούς των γουέστερν. Δημιουργούν πατέντες με όρους ιδιοκτησιακού καθεστώτος (!) στους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς επικαλούμενοι το γεγονός του «δικού τους προϊόντος». Αυτό, ούτε λόγο ούτε πολύ, σημαίνει και ιδιοκτησία στους οργανισμούς της φύσης(!), αφού η γενετική τροποποίηση δε γίνεται εν κενώ αλλά σε προϋπάρχοντα βιολογικά όντα. Το μεγάλο χρηματικό αλισβερίσι έχει ήδη νομιμοποιήσει την αυθαιρεσία με νομικό πλαίσιο σε αρκετές περιοχές των Η.Π.Α. Τα «χρυσά αυγά» της μηχανικής γενετικής τίθενται σε δημόσια θέα για να θρέψουν και οι αφελείς το δικό τους όνειρο: Θα έρθει και η σειρά μας… Η terra incognita του γονιδιώματος υπόσχεται ήδη νέες silicon valleys στα ριψοκίνδυνα κεφάλαια.
Η τάση καθολικής αναγωγής των βιολογικών παραμέτρων και των κοινωνικών φαινομένων στο επίπεδο των γονιδίων (από τα σωματικά χαρακτηριστικά ως τις πνευματικές αποκλίσεις και τις ψυχολογικές διαθέσεις) δείχνει το κλίμα της επιστημονικής κοινότητας να μεταφέρει το πεδίο της συζήτησης σε γενετική πλατφόρμα, παρόλο που η αλυσίδα γονότυπου – φαινότυπου είναι αρκετά …επιμήκης και απροσδιόριστη, αλλά ταυτόχρονα αποκαλύπτει και την έκσταση της έστω υποψιασμένης κοινής γνώμης, η οποία αρέσκεται στις «νέες κατασκευές», ακριβώς γιατί δεν μπορεί να πάρει σαφή θέση.
Αρχίζουμε να προσεγγίζουμε τις βιολογικές δομές, τις αισθητικές φόρμες και την οργανισμική οικολογική παρουσία μέσα από τις γενετικές δεξαμενές. Ξαναδιαβάζουμε με νέο αλφάβητο το παρελθόν της εξέλιξης, τους σημερινούς μας ρόλους και τις αυριανές μας προοπτικές. Ανακατεύουμε τις γονιδιακές μονάδες για να σχεδιάσουμε τη νέα γεωμετρία της φύσης. Και η υπαρξιακή μας αγωνία δοκιμάζεται στις προσθαφαιρέσεις των γονιδίων…
Η ανθρωπολογική όψη της ιστορίας μας αμφισβητείται και ήδη αναθεωρείται από την ανάδειξη της μεθοδολογίας της γενετικής μηχανικής, ενώ η ζωή προσεγγίζεται και αναμορφώνεται μέσα από τη χημεία, το εργαστήριο, τη διαγονιδιακή παρέμβαση. Και μπορεί ένα παρθενικό μάτι (όπως είναι το μάτι της επιστήμης, γιατί είναι πάντα καινούργιο) να ρίχνει περισσότερο φως στο μέλλον αλλά ο φορέας και εκφραστής του, ο άνθρωπος, δεν είναι καθόλου αθώος. «Ό,τι ονομάζαμε άλλοτε ζωή αναστατώθηκε», ξεκαθαρίζει τα πράγματα ο Γάλλος βιολόγος J. Monod.
Και ο φίλος του φιλόσοφος M. Serres, συμφωνώντας, επεκτείνει τον προβληματισμό: «Η βιολογία έκανε την επανάστασή της στο τέλος του πολέμου, χωρίς οι φιλόσοφοι να καταπιαστούν μ’ αυτή. Συζητούσαν πάντα για την ύλη και τη ζωή με τα επιχειρήματα μιας άλλης εποχής». Αλλά οι φιλοσοφικές σχολές αρκούνται στη θέαση των γεγονότων και ασθμαίνουν στις πρωτόγνωρες ταχύτητες συσσώρευσης της τεχνογνωσίας. Ο J. Monod όμως επιμένει: «Ο άνθρωπος είναι ένα πλάσμα που ανήκει συγχρόνως και στο ζωικό βασίλειο αλλά και στο βασίλειο των ιδεών, και δέρνεται συγχρόνως και πλουτίζεται απ’ αυτή την αγωνιώδη δυαδική του υπόσταση, κάτι που εκφράζεται στην τέχνη, στην ποίηση και στον έρωτα».
Ο άνθρωπος δεν περιγράφει πια την πορεία της βιολογικής εξέλιξης. Παρεμβαίνει και δρομολογεί τη ροή της. Αύριο θα ζητήσει τον προσδιορισμό του ίδιου του εαυτού του, του Homo Sapiens Sapiens. Με «δρομαίον βήμα» κινείται σε νέα, πρωτόγνωρα πεδία γνώσης. Είναι άραγε οι στοχασμοί του ικανοί να εξηγήσουν, αλλά και να ελέγξουν τις νέες δομές της έμβιας ύλης, που αναδύονται μάλιστα από τα δικά του χέρια;
Είναι λοιπόν επιτακτική ανάγκη η κοινωνική απεικόνιση των δεδομένων αυτού του χώρου, αλλά και η ιδεολογική και πολιτική ερμηνεία των προεκτάσεών τους. Γιατί εκ των πραγμάτων η κοινωνία δεν μπορεί να παραμένει ουδέτερη στις δραματικές αλλαγές που συντελούνται, αφού αυτές θα αναθεωρήσουν τις ανθρώπινες συμπεριφορές, το χαρακτήρα της ανάπτυξης, τον ηθικό κώδικα και τις φιλοσοφικές αναζητήσεις. Το DNA αποτελεί το κοινό υπόστρωμα πάνω στο οποίο στηρίχθηκαν και εξελίχθηκαν όλες τις μορφές της ζωής στον πλανήτη μας. Τώρα που ο άνθρωπος γίνεται γνώστης και χειριστής του γενετικού υλικού, το «σενάριο ζωής» δεν είναι ούτε μεταφυσικό ούτε ίσως φυσικό – νομοτελειακό.
Αν όμως ο ιστορικός του μέλλοντος είναι ο μελετητής των γονιδίων, το πέρασμα του στοχασμού και της ηθικής μας από την «περιγραφική στάση» στη ροή των εξελίξεων, και από την αποδοχή του πεπρωμένου στην «παρεμβατική μεθοδολογία» πάνω στην έμβια ύλη και στην απόλυτη διεκδίκηση της μοίρας μας δεν θα είναι ούτε σύντομο ούτε ανώδυνο. Γιατί θέλουμε να δούμε έξω από το κέλυφος της ζωής όντας μέσα σ’ αυτό. Με το ράμφος της μηχανικής γενετικής θραύουμε το περίβλημα του κόσμου και της σκέψης μας.
«Ίσως το φως θα ‘ναι μια νέα τυραννία. Ποιος ξέρει τι καινούργια πράγματα θα δείξει…»
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 25/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
