Κοινωνία 26.12.2017 - 10:00

(Κινηματογραφικός) αποχαιρετισμός του 2017

Μία διαφορετική ανασκόπηση

Είναι η εποχή των top/worst-10, των καταλόγων με τις μεγάλες επιτυχίες και μεγάλες απογοητεύσεις, των λιστών με τα «κρυφά» διαμαντάκια που αξίζουν την προσοχή μας και των mash-up βίντεο από τις καλύτερες στιγμές του παγκόσμιου σινεμά‧ επιπλέον, η εποχή για μερικά ακόμα debate που μας απασχόλησαν κατά καιρούς: Τελικά το «Mother» ήταν καλλιτεχνικό επίτευγμα ή μια καλοσχεδιασμένη πατάτα; Το «Last Jedi» ή το «Blade Runner 2049» έδειξαν τον καλύτερο τρόπο για να κάνεις sequel και reboot; Ήταν τόσο ωραίο το «καινούριο του Λάνθιμου» ή μας άρεσε (/δεν μας άρεσε) από κεκτημένη ταχύτητα;

Είναι γνωστό πως η εβδομάδα ανάμεσα στα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά προσφέρεται για «εντατικό» φροντιστήριο όλων εκείνων (ταινιών, μουσικών, βιβλίων) που χάσαμε μέσα στο χρόνο. Εδώ όμως, όπως και πέρσι και κάθε χρόνο, δεν θα αρκεστούμε σε έναν απλό κατάλογο‧ άλλωστε, η χρονιά που πέρασε ήταν εξόχως αντιφατική ως προς την «γενική σούμα» και επιπλέον, διάφορα παρα-κινηματογραφικά μονοπώλησαν (pun intended) το ενδιαφέρον περισσότερο και από τις ταινίες. Το 2017 άλλωστε φεύγει και παρά τις μύριες όσες λίστες κυκλοφορούν ουδείς μπορεί να πει πως ήταν μια πλούσια ή έστω ενδιαφέρουσα χρονιά (κινηματογραφικά μιλώντας). Ας τα δούμε όμως αναλυτικά:

Το ντόμινο Weinstein

Το 2017 στο σινεμά έχει την μορφή του Harvey Weinstein. Το πρόσωπο δηλαδή ενός πετυχημένου επιχειρηματία-παραγωγού, και μάλιστα όχι σε κάποιον κολοσσό που έχει από καιρό εκποιήσει κάθε ηθική πυξίδα στο βωμό των box-office: Η Miramax είναι μια εταιρία παραγωγής που «ένωσε» τον ανεξάρτητο κινηματογράφο με το mainstream, ανέδειξε σπουδαίους καλλιτέχνες που ίσως ήταν πολύ ιντριγκαδόρικοι για το συντηρητικό Χόλιγουντ (βλέπε Quentin Tarantino), χτύπησε πολλά Oscar και βραβεία και κατάφερε να παντρέψει την εμπορική επιτυχία με το άρτιο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα. Το πρόσωπο που εκμεταλλεύτηκε αυτήν την θέση και επιτυχία για να αναδυθεί ως μια από τις πλέον απεχθείς φιγούρες της κινηματογραφικής βιομηχανίας‧ η πρωτοφανής αλυσίδα καταγγελιών για βιασμό και σεξουαλική παρενόχληση από δεκάδες γυναίκες ηθοποιούς ανέδειξε το μοτίβο ενός «αρπακτικού» που πολλοί προσπαθούν πλέον να ρίξουν στα μαλακά της «ψυχικής διαταραχής». Όμως δεν υπάρχει καμία ψυχική διαταραχή στο μυαλό του Harvey Weinstein. Ούτε φυσικά κάποια παθολογική «βλάβη» ανεξέλεγκτης λίμπιντο. Ο Weinstein έδειξε το πρόσωπο ενός ανθρώπου σε μια θέση εξουσίας ενός θεσμού που είναι ιστορικά ανεκτικός στο να αντικειμενοποιεί το γυναικείο σώμα και να σεξουαλικοποιεί ακόμα την επαγγελματική επιτυχία μιας γυναίκας ηθοποιού/καλλιτέχνη. Δεν ήταν λίγες, πριν από αυτόν, οι καταγγελίες για σεξουαλική παρενόχληση από δεκάδες γυναίκες‧ χρειάστηκε όμως μια πραγματική χιονοστιβάδα για να αποκτήσει ένα θέμα την αναγκαία ορατότητα σε ένα κόσμο που σφύριζε αδιάφορα ή έκανε τα στραβά μάτια. Αυτή η ορατότητα μάλιστα δρομολόγησε και ένα ντόμινο που έδειξε πως το πρόσωπο του τέρατος μπορεί να είναι και περισσότερο φωτογενές από αυτό του Weinstein: Δεκάδες ηθοποιοί και καλλιτέχνες, άντρες κατ’ αποκλειστικότητα, έχουν εκμεταλλευτεί την αναρρίχησή τους στο θεσμό ως μια ικανή και αναγκαία συνθήκη σεξουαλικής επιβολής πάνω σε γυναίκες συναδέλφους τους. Παράλληλα, το #metoo λίγη σχέση είχε με την επιλεκτική ευαισθησία των κατά καιρούς #je_suis […]. Ο επί χρόνια λευκός θόρυβος της καθημερινής παρενόχλησης και παραβίασης ορίων απέκτησε την πραγματική του, εκκωφαντική ένταση. Αν το 2016 είδε πολλά είδωλα και αστέρες του παρελθόντος να φεύγουν, κάνοντας την χρονιά αρκετά μακάβρια, το 2017 είδε ακόμα περισσότερα είδωλα και αγαπημένους αστέρες να απογυμνώνονται και στις περισσότερες περιπτώσεις να γελοιοποιούνται μπροστά σε κάμερες ή πίσω από απολογητικές δηλώσεις.

Αν κάτι μένει είναι πως το παραβάν (επιτέλους) σκίστηκε, και φως υπάρχει πλέον στα καμαρίνια και στις συναντήσεις και τα casting‧ η φωνή κάθε γυναίκας είναι έστω λίγο πιο δυνατή, και το φριχτό δίλημμα «να του κάτσω ή να πω αντίο στην καριέρα μου» μπορεί να αντιστραφεί και να γίνει από στενάχωρα ατομικό, δημόσιο. Είναι όμως σαφές πως δεν μιλάμε για 2 ή 3 «ανωμαλάκους»‧ μιλάμε για μια κουλτούρα, υλική όσο οι υπερπαραγωγές του Χόλιγουντ, παλιά όσο η πατριαρχία, πλατιά διαδεδομένη και εκτός της Καλιφόρνια.

2.Η επέλαση των κολάν μέρος 10^ο

Ήταν ακόμα μια χρονιά σούπερ-ηρώων, που δέκα χρόνια μετά το πρώτο Iron Man δεν δείχνουν ούτε κόπωση (πολύ) ούτε διάθεση να σταματήσουν. Κρίμα, καθώς το Logan συγκεκριμένα θα μπορούσε να είναι ένας πανέμορφος επίλογος μιας ολόκληρης εποχής. Ακόμα πιο κρίμα, καθώς για κάθε χαβαλεδιάρικη ταινία τύπου Thor:Ragnarok σερβίρεται και ένα ανοσιούργημα τύπου Justice League ή γενικά άσκοπες ταινίες που απλά ικανοποιούν το κοινό, όπως το Spiderman:Homecoming.

3.Ο Mickey Mouse ως δικτάτορας

Το «τυράκι» της φάκας γύρω από την εξαγορά της Fox από την Disney (που έχει αγοράσει σχεδόν τα πάντα πλέον) αφορούσε τους σούπερ-ήρωες. Χειροκροτήματα και ενθουσιασμός στο παγκόσμιο κοινό καθώς οι X-Men θα συναντήσουν επιτέλους τους Avengers και όλοι μαζί θα σώσουν την χαμένη αξιοπρέπεια των Fantastic 4. Όμορφα, πολύ όμορφα όλα αυτά, αλλά το family-friendly, safe, ολίγον συντηρητικό, δημιουργικό μα και κενό περιεχομένου στυλ της Disney τείνει να επιβάλει μια «ομοχρωμία» πάνω σε όλα τα μαζικά κινηματογραφικά φαινόμενα: Από τα Star Wars (δικά της) μέχρι τα σούπερ-ηρωικά (δικά της), μέχρι τα διαμαντάκια της Pixar (δική της). Το παγκόσμιο μονοπώλιο στην μαζική ψυχαγωγία δεν είναι (μόνο) πολιτική συζήτηση: Είναι ασφαλώς και αισθητική και πολιτιστική.

4.Πόσα νοσταλγικά sequel αντέχεις μέχρι να νοσταλγήσεις κάτι πρωτότυπο;

Ναι, το Last Jedi ήταν καλό. Πως φαίνεται αυτό; Από το γεγονός πως όλοι οι «νοσταλγοί» και οι σκληροπυρηνικοί φαν της σειράς σκύλιασαν πως τους «χαλάσανε την μανέστρα». Ε, λοιπόν, καιρός ήταν. Μανέστρα, μανέστρα, μανέστρα, μια μανέστρα για κάθε γενιά, ας ανανεωθεί και λίγο το μενού. Και ανανέωση δεν σημαίνει μόνο να πάρεις έναν τρομερό και ανερχόμενο οραματιστή-σκηνοθέτη και να του δώσεις να επαναλάβει το φουτουριστικό υπαρξιακό δράμα του Blader Runner, όπως στην περίπτωση του Villeneuve και του Blade Runner:2049. Ήταν καλό; Θεσπέσιο. Αλλά μάλλον, όταν θα περάσει ο χρόνος, θα βρεθεί και αυτό στην περίεργη λίστα με «οι ταινίες που πήρε σύνταξη ο Harrison Ford παίζοντας τους ρόλους που τον ανέδειξαν», μαζί με το Force Awakens και τον Indiana Jones που θα μας σερβίρουν σε λίγο καιρό. Μανέστρα. Ή μάλλον, νοσταλγία, το άλλο μεγάλο σύνθημα μετά τους ήρωες βγαλμένους από κόμικ (που βέβαια και αυτοί έχτισαν την επιτυχία τους γύρω από την νοσταλγία και την λησμονημένη εφηβεία). Όμως όλο αυτό δεν είναι απλά το «παιδί» που κατοικεί μέσα στο Χόλιγουντ: Το παιδί θέλει συνεχώς καινούρια πράγματα, ακόμα και αν έχει τις μανίες του και τις ταινίες που βλέπει και ξαναβλέπει συνεχώς. Θέλει ξανά την έξαψη του καινούριου, της καινούριας μυθολογίας. Δεν θέλει να νοσταλγεί το παιδί, μα να οραματίζεται.

5.Η τηλεόραση συνεχίζει να «παίζει κινηματογράφο»

Εδώ και χρόνια (από τα Sopranos και Wire δηλαδή), η τηλεόραση είναι ένα μέσο που παράγει περισσότερη φρεσκάδα και καινοτομία- ακόμα και όταν πέφτει και αυτή στη λούπα της νοσταλγίας. Πρέπει να της αναγνωρίσουμε βέβαια πως κατάφερε να παίξει (πετυχημένα) το χαρτί νοσταλγία για μια σειρά του 2016, φέρνοντας το Stranger Things 2. Αλλά δείχνει συνεχώς ένα νέο εύρος και νέες δυνατότητες: Η είδηση πως ο Άρχοντας έρχεται στην τηλεόραση δεν είναι καθόλου «περίεργη» μετά την σαρωτική επιτυχία του Game of Thrones, που βέβαια, ας το ομολογήσουμε, πηγαίνει από το κακό στο χειρότερο (σεναριακά). Το Dark, ο καινούριος κύκλος του Black Mirror, το Handmaid’s Tale, το Mindhunter, το Taboo, το Legion αλλά και τα υπόλοιπα παλιά αγαπημένα είναι μια γκάμα εκπληκτικών σειρών για κάθε γούστο και αισθητική. Ο κορεσμός φυσικά χτυπάει την πόρτα και εδώ (πόσες σειρές μπορούμε άραγε να καταναλώσουμε; ) και φαίνεται σε περιπτώσεις (π.χ. οι Defenders ήταν ότι πιο ανούσιο κυκλοφόρησε φέτος, το House of Cards κούρασε κλπ), όμως η οικιακή ψυχαγωγία έχει αλλάξει πια για τα καλά και αρχίζει να κερδίζει στα σημεία ακόμα και το σινεμά.

6.Η Ray και οι άλλες: Οι γυναίκες ρίχνουν καλύτερα κλωτσομπουνίδια

Με κάποιες εξαιρέσεις (όπως την Bride του Kill Bill), δύσκολα μια γυναίκα αναλάμβανε τον κεντρικό ρόλο σε ταινίες δράσης ή περιπέτειας. Το 2017 όμως είναι η χρονιά της Ray του Star Wars, της Wonder Woman (Gal Gadot) αλλά και της Atomic Blonde (Charlize Theron)- γυναίκες που έριξαν ξύλο και δεν το έκαναν ως αντικείμενα του πόθου ή παραλλαγές του fame-fatale.

7.Αυτό που καμία ταινία δεν ξεχώρισε τόσο

Λίγο τα σκάνδαλα, λίγο η πύκνωση των sequel/prequel/reboot, κάπως τα κατάφερε η χρονιά που πέρασε χωρίς πραγματικά σπουδαίες κινηματογραφικές στιγμές‧ όχι πως τα La La Land και Moonlight πέρυσι ήταν τόσο σπουδαία, όμως ακόμα και ένα La La Land έλειψε φέτος. Ακόμα και αν έπρεπε να κάνουμε ένα πρόχειρο top-10, μονάχα 2-3 ταινίες θα ήταν προφανείς επιλογές, και αυτό κάτι λέει για την ποιότητα της παραγωγής. Όπως και το γεγονός ότι η μεγαλύτερη επιτυχία της χρονιάς ήταν…η διασκευασμένη «Πεντάμορφη και το Τέρας».

8.Αθόρυβες και λιγότερο αθόρυβες στιγμές κινηματογραφικής μαγείας

Σε αυτές τις 2-3 ταινίες πάντως μάλλον θα ήταν μέσα το Dunkirk του Christopher Nolan, που στήνει τα αγαπημένα του παιχνίδια με το χρόνο σε ένα είδος που είθισται να προσφέρει συγκινήσεις, το πολεμικό δράμα. Το περίφημο Τετράγωνο (The Square) του Ruben Ostlund, παρά το γεγονός ότι είναι μάλλον το κινηματογραφικό ανάλογο μιας συλλογής διηγημάτων παρά ενός ενιαίου μυθιστορήματος, είναι γεμάτο σκηνές ανθολογίας και αιχμηρούς (αν και ημιτελείς) στοχασμούς για την πολιτική ορθότητα και τα αδιέξοδα των βορειοευρωπαίων- όλα αυτά όμως φτιαγμένα με πραγματικό μεράκι από έναν σκηνοθέτη που συνεχίζει το καλό σερί. Αγαπήσαμε την cult και γεμάτη μουσική φάση του Baby Driver. Το χιονισμένο νουάρ Wind River αξίζει να ανακαλυφθεί έστω και στο τέλος της χρονιάς. Το Logan είναι ένα μοντέρνο γουέστερν, πέρα από οτιδήποτε άλλο, ενώ το Get Out είναι γνήσιο θρίλερ σε μια εποχή που το είδος είναι αβάσταχτα κουρασμένο και κορεσμένο. Ναι, ο Θάνατος του Ιερού Ελαφιού και το Lady Macbeth είναι πανέμορφες ταινίες. Τέλος, αναζητήστε το Okja.

Υ.Γ. Απενοχοποιημένη ομολογία: Το Atomic Blonde είναι εξαιρετική ταινία, και η Charlize το κάνει καλύτερα από τον Jason Statham.

9.Θορυβώδεις και λιγότερο θορυβώδεις στιγμές κινηματογραφικής αμηχανίας

Για τον Καζαντζάκη και το Justice League τα λέγαμε σε προηγούμενο άρθρο. Για την εμμονή του Ridley Scott να βγάλει λεφτά πάνω στο μύθο του Alien κάποια στιγμή πρέπει να μιλήσουμε σοβαρά (το Life το έκανε καλύτερα από όλους πάντως). Η αμηχανία του Snowman από την άλλη ίσως βρίσκει ταίρι στο Mother!, που μάλλον θα ήθελε να είναι κάποια θρησκευτική παραβολή αλλά είναι τόσο (μα τόσο) προφανής που τελικά προκύπτει ως «χαλαρή» διασκευή της Παλαιάς Διαθήκης. Από την άλλη, ταινίες όπως το ανανεωμένο Baywatch είναι τόσο (μα τόσο) κακές που τελικά γίνονται διασκεδαστικές στην χαζομαρούλα τους, ένα χαρακτηρισμό που ίσως να έπρεπε να δώσουμε και στο sequel των Guardians of the Galaxy (αλλά τους αγαπάμε πολύ). Το Τελευταίο σημείωμα του Βούλγαρη είναι μια πολύ ιδιαίτερη περίπτωση: Σαφώς ανώτερο (και σε αποτέλεσμα και σε προθέσεις και σε οτιδήποτε άλλο) από άλλες ελληνικές παραγωγές τύπου Σμαραγδή, αλλά όλη η επιχειρηματολογία αποθέωσης (ή και κριτικής) δείχνει κάτι όχι ιδιαίτερα ευοίωνο για το ελληνικό σινεμά και τις προσδοκίες του κοινού. Αν πάντως έπρεπε να διαλέξουμε οπωσδήποτε την χειρότερη ταινία της χρονιάς, το ασύνδετο, ανεκδιήγητο και χάρτινο Snowman μάλλον θα κερδίζε εύκολα.