Κοινωνία 10.06.2018 - 11:20

Ιερά Πρόσωπα του ανθρώπου: Ο Προμηθέας

 Η αναγωγή της γνώσης ως ένας ατελεύτητος σκοπός της ζωής και του νοήματός της έχει το κεφαλόβρυσό της στην επαναστατική πράξη του, μια πράξη που θα συντρίψει κάθε σκιά φόβου

Σύμβολα της ζωής και του πολιτισμού!

Αν η αρχαία ελληνική γραμματεία είναι οριστικά και αμετάκλητα πυρήνας της πανανθρώπινης σκέψης και συγκροτεί το αξιακό στερέωμα του ανθρωπισμού και του ορθολογισμού, αν παραμένει πάντα επίκαιρη και διαχρονική και σηματοδοτεί την αγωνία του ανθρώπου για αυτογνωσία και ετερογνωσία θεωρώ ότι στηρίζεται εν πολλοίς σε «πρόσωπα – σύμβολα» που σφράγισαν οριστικά την πορεία του πνεύματος. Είναι αθάνατες εμβληματικές μορφές που συνδέθηκαν με ύψιστα πνευματικά έργα και έκτοτε ταξιδεύουν μαζί με όλους τους ανθρώπους των Γραμμάτων και του Πολιτισμού.

Σ’ αυτή την κορυφή της ιστορίας της ανθρωπότητας υπάρχουν κι άλλα πρόσωπα από τους εκτός Δύσης Πολιτισμούς όπως ο Κομφούκιος. Αλλά αυτό δεν αλλάζει σε τίποτα την αξιολόγηση των «προσώπων – συμβόλων» που αναφέρονται σ’ αυτό το κείμενο. Ανεξάρτητα από το αν είναι πρόσωπα μυθικά ή ιστορικά, πρόκειται για φωτεινούς φάρους που φέγγουν και ακτινοβολούν μέσα στα πυκνά σκοτάδια της άγνοιας και της αμάθειας, της προκατάληψης και του δογματισμού.

Προφανώς και είναι μια προσωπική αξιολόγηση – που μπορεί να υπολείπεται γιατί είναι απλώς ένα υποσύνολο της σχετικής αξιολόγησης – αλλά κανένας δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι η σκέψη μας και το αξιακό μας φορτίο περιστρέφεται γύρω από τα ιερά πρόσωπα του πνεύματος του ανθρώπου. Είναι – κατά την ταπεινή γνώμη μου – ο Προμηθέας, η Αντιγόνη, ο Οιδίποδας, ο Οδυσσέας, ο Σωκράτης. Κάθε μορφή και ένας κόσμος φωτεινός και ένα «παράδειγμα» ιερής διδασκαλίας.

Ο Προμηθέας είναι η απαρχή των θείων συμβόλων μας. Είναι η πρώτη αντίσταση του ανθρώπου απέναντι σε ό,τι τον εξουσιάζει. Δεν έχει σημασία το ότι η σύγκρουση αυτή θα λειτουργήσει σε βάρος του ήρωα. Άλλωστε κάθε ηρωική πράξη είναι και μια μορφή θυσίας και προσφοράς. «Να χαρακτηρίζουμε το δίκαιο έγκλημα και το κίνημα ανταρσία, αυτή είναι η αμνημόνευτη δεξιότητα των τυράννων – ο Προμηθέας έκανε στον Όλυμπο, ό,τι και η Εύα στην Εδέμ, πήρε λίγη γνώση» (Ουγκώ, Φιλολογία και Φιλοσοφία).

Η βίαιη μεταβίβαση της φωτιάς στον άνθρωπο από τους θεούς και με τις δύο όψεις της και την κυριολεκτική, όπου η φωτιά θα μετασχηματίσει την όλη εξέλιξη του τεχνολογικού πολιτισμού μας και με τη συμβολική, όπου η φωτιά θα είναι το φως της γνώσης και αποτελεί το έναυσμα για την ορθολογική ερμηνεία του Κόσμου, συνθέτει τελικά το ξεκίνημα της ανθρωποποίησής μας αφενός και του εξανθρωπισμού μας αφετέρου. Ο Προμηθέας επιχείρησε να ανυψώσει την ανθρώπινη φύση για να αγγίξει το θείο. Ανοίγει το δρόμο του μετασχηματισμού της φύσης, έτσι ώστε η ζωή του ανθρώπου να μην είναι στη σκιά των εχθρικών συνθηκών αλλά τουναντίον να χρησιμοποιεί το περιβάλλον για να διαμορφώσει το δικό του οικείο σκηνικό, να δημιουργήσει τη μεγάλη εστία από την οποία θα αναπτυχθεί το όλο στερέωμα του πολιτισμού.

Δεν συμβολίζει απλά και μόνο την προνοητικότητα – όπως καταδεικνύει και το όνομά του – αλλά κυρίως την αναζήτηση, την έρευνα και την αέναη δημιουργία της γνώσης, τη σύγκρουση με ό,τι εμποδίζει την απόλυτη ελευθερία του ανθρώπου. Οι σημερινές ανατρεπτικές προσπάθειες του ορθολογισμού και της επιστήμης για την κατανόηση των απαρχών του Σύμπαντος και για την ερμηνεία των πτυχών του κόσμου και του ανθρώπου έλκουν την καταγωγή τους από την καταστατική ερευνητική πράξη του Προμηθέα. Η αναγωγή της γνώσης ως ένας ατελεύτητος σκοπός της ζωής και του νοήματός της έχει το κεφαλόβρυσό της στην επαναστατική πράξη του, μια πράξη που θα συντρίψει κάθε σκιά φόβου ανοίγοντας τον ορίζοντα της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας του ανθρώπου.

Η αναφορά στον Προμηθέα ως του πρώτου τραγικού προσώπου μέσα από το έργο «ο Προμηθέας δεσμώτης» του μεγάλου δάσκαλου της ιστορίας Αισχύλου σηματοδοτεί την αντίσταση σε κάθε μορφή εξουσίας και την υπέρβαση της γήινης κατάστασης του ανθρώπου. «Ο Αισχύλος στο έργο του εκφράζει το ιδανικό του πολίτη, που μόνος του αποφάσιζε και δρούσε, που ήξερε να ορθώνεται μπροστά στη μοίρα του και να νικάει με τη λογική του. Και αυτήν τη λογική θέλει να εκφράσει στο θέατρό του. Ο Προμηθέας θα γίνει το σύμβολο του τραγικού ή πολιτικού ανθρώπου, του ανθρώπου που δημιούργησε τον πολιτισμό. Είναι ο ήρωας που ορθώθηκε με τη δύναμη, με τη θέλησή του και το δόλο ενάντια στους θεούς. Οι θεοί τον τιμωρούν, αλλά ο Προμηθέας αλύγιστος συνεχίζει να αντιστέκεται. Και στο τέλος νικάει και λυτρώνεται».

Η αρχαία ελληνική τραγωδία – που αποτελεί την ανυπέρβλητη κορύφωση της λογοτεχνίας και του ανθρώπινου πνεύματος – μέσα από το μεγαλειώδες έργο του Αισχύλου αμφισβητεί κάθε έννοια ορίων στη γνώση και στη δράση του ανθρώπου. Εδώ κατατίθεται ο θεμέλιος λίθος για όλο το εποικοδόμημα του ανθρώπου: η ελευθερία και η γνώση θα αποτελούν το φως της περιπέτειάς του με όποιο τίμημα.