Alfavita Newsroom Περπατώντας κανείς, είτε κάτοικος είτε επισκέπτης, στους πολύβουους δρόμους του κέντρου της Αθήνας ή ακόμα περισσότερο αντικρίζοντας τη θέα της απέραντης πυκνοδομημένης πρωτεύουσας από τον εξώστη κάποιου από τους κοντινούς λόφους της, είναι σχεδόν αδύνατον να συνειδητοποιήσει πως αυτή η πόλη πριν από λιγότερο από δύο αιώνες ήταν μια απλή κουκκίδα στον χάρτη της εποχής. Ενας απέραντος αγρός με περιβόλια και βοσκοτόπια, με δύο ποτάμια που τον διέσχιζαν και στα οποία κατέληγαν δεκάδες ρέματα και χείμαρροι που έρχονταν από τους γύρω λόφους και τα βουνά, τα οποία οριοθετούν το Λεκανοπέδιο. Με το πράσινο να κυριαρχεί παντού, τη βλάστηση να οργιάζει και τους λιγοστούς κατοίκους να ζουν κυρίως από τις αγροτικές και κτηνοτροφικές δουλειές. Να βόσκουν πρόβατα και κατσίκες, να καλλιεργούν τη γη και να διαθέτουν μποστάνια και κοτέτσια. Από αυτά προέκυψε η σύγχρονη Αθήνα. Με πολλές περιπέτειες, ιδρώτα και μόχθο.
Δεν είναι υπερβολή. Η σημερινή Αθήνα των επισήμως 3,5 εκατομμυρίων κατοίκων στο ευρύτερο πολεοδομικό συγκρότημα και των 626.000 στον δήμο της είναι κατασκεύασμα σχετικά λίγων δεκαετιών συγκριτικά με την υπερδισχιλιετή ένδοξη ιστορική διαδρομή της ως λίκνο της Δημοκρατίας, του πολιτισμού, των σύγχρονων σπουδαίων αρχών και αξιών της ανθρωπότητας. Αιτία προφανής, βεβαίως, η παρακμή της μετά την Αρχαιότητα, επί Βυζαντίου και Τουρκοκρατίας, που την καθήλωσε.
Μεγάλες ανάγκες
Γι’ αυτό και σε αντίθεση με άλλες ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις, που μεγάλωσαν και πλήθυναν σε κόσμο με πιο φυσιολογικούς ρυθμούς, εκείνη όταν έγινε πρωτεύουσα πιέστηκε να ανταποκριθεί σε υπέρτερες ανάγκες της κάθε εποχής: μετά την Τουρκοκρατία, τη Μικρασιατική Καταστροφή και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Υποχρεώθηκε να σωρεύσει πολλά: ανθρώπους, νοικοκυριά, ελπίδες και οράματα, μόχθο, βάσανα και δημιουργία, αναδεικνύοντας έτσι στην πορεία κάποια νέα χρώματα, καθώς διαμόρφωνε τη νέα της ταυτότητα, αλλά και ξοδεύοντας κάποια στοιχεία από την κληρονομιά της.
Δεν παύει ωστόσο να είναι μία από τις χιλιοτραγουδισμένες πόλεις του πλανήτη με 239 τίτλους στο εξώφυλλο δίσκων όπως αναφέρουν τα επίσημα στοιχεία. «Η χαρά της γης και της αυγής, μικρό γαλάζιο κρίνο» του Μάνου Χατζιδάκη , του Νίκου Γκάτσου και της Νάνας Μούσχουρη, που αν και κανείς τους δεν ήταν τέκνο της, τη λάτρεψαν και την ύμνησαν. Μία από τις «επίσημες αγαπημένες» για τους παγκόσμιους πολίτες. Με τις εικόνες από το παρελθόν μέσα από τις σπάνιες φωτογραφίες-διαμάντια της Αθήνας του 19ου αιώνα να ζωντανεύουν μνήμες που οι νεότεροι «νοσταλγούν απέραντα, χωρίς να τις έχουν καν ποτέ ζήσει», όπως σκιαγραφεί ο Τάσος Λειβαδίτης, γέννημα θρέμμα της. Οταν η Αθήνα ανακηρύχθηκε πρωτεύουσα του νέου ελληνικού κράτους στις 18 Σεπτεμβρίου του 1834, με διάταγμα της αντιβασιλείας του Οθωνα, είχε λιγότερους από 5.000 κατοίκους. Την ίδια εποχή, η πράγματι μεγαλούπολη πλην τουρκοκρατούμενη Θεσσαλονίκη είχε περίπου 60.000 κατοίκους, ενώ Τρίπολη και Πάτρα από 15.000. Στην Ευρώπη το Παρίσι και το Λονδίνο είχαν κοντά 1 εκατομμύριο κόσμο, από 300.000 και 500.000 αντίστοιχα το 1650. Αριθμό που έφτασε και το Βερολίνο το 1875.
Πάντως, το 1848 η επίσημη απογραφή έδινε πληθυσμό στην Αθήνα 26.256 κατοίκους και το 1861 43.374. Από μια κωμόπολη των λίγων χιλιάδων μετατρεπόταν σιγά-σιγά σε πόλη και μεγαλούπολη, της οποίας ο πληθυσμός σταθερά αυξανόταν με απαιτήσεις πολλαπλάσιες από τις υποδομές που διέθετε. Αν το δούμε με όρους οικονομίας και παραγωγής, σήμερα η Αθήνα προσφέρει το 20% του ελληνικού ΑΕΠ, δηλαδή περίπου 48 δισ. ευρώ. Η Αττική το 50%, δηλαδή 120 δισ. ευρώ. Στα μέσα του 19ου αιώνα το τότε προϊόν της Αθήνας ήταν ψίχουλα.
Η νεότερη Αθήνα ξεκίνησε να αναπτύσσεται πρώτα γύρω από την Ακρόπολη, στην Πλάκα. Σταδιακά το επίκεντρο της νέας της σελίδας μετατοπίστηκε στη γειτονιά που συνόρευε με τα κέντρα εξουσίας του κράτους, το Κολωνάκι. Μια ιστορική φωτογραφία του 1874 που δείχνει το Κολωνάκι από τον Λυκαβηττό είναι συγκλονιστική. Η περιοχή που επί δεκαετίες μετά θα γινόταν εργαστήριο πολιτικής δράσης, πυρήνας πολιτισμικής δημιουργίας και καταλύτης κοινωνικής κινητικότητας, προνομιακό σημείο συνεύρεσης καλλιτεχνών και διανοουμένων, ενίοτε χώρος εκπλήρωσης του αστικού ονείρου και της μεγαλόπρεπης ζωής ήταν κάποτε ένας απλός βοσκότοπος με χωράφια και ελάχιστα σπίτια. Στην ίδια φωτογραφία διακρίνονται ο Βασιλικός Κήπος, η Βασιλίσσης Σοφίας, η Ηρώδου Αττικού. Στο μέσο της είναι ο χώρος όπου αργότερα θα δημιουργηθεί η πλατεία Κολωνακίου. Η ακριβότερη περιοχή δηλαδή σήμερα της πρωτεύουσας. Οχι μόνο στις αξίες ακινήτων και σε περιουσίες, αλλά και στην πνευματική και πολιτική δύναμη πυρός.
Το Κολωνάκι οφείλει το όνομά του σε έναν αρχαίο στύλο που βρίσκεται περίπου στο κέντρο της ομώνυμης πλατείας. Βρισκόταν αρχικά στη Δεξαμενή, δίπλα στο Αδριάνειο Υδραγωγείο, ενώ οι αρχαίοι του απέδιδαν ιαματικές ιδιότητες. Οτι απέτρεπε νόσους, επιδημίες και θεομηνίες. Επάνω του κρεμούσαν και έδεναν με κορδέλες ρούχα ασθενών για να θεραπευτούν. Ο στύλος μεταφέρθηκε οριστικά στην πλατεία το 1938. Αυτή η κεντρική πλατεία, που σήμερα κρύβεται από τους φράχτες έργων της Γραμμής 4 του μετρό, διαμορφώθηκε το 1870. Αρχικά ονομαζόταν πλατεία Βασιλίσσης Ολγας. Αργότερα μετονομάστηκε σε πλατεία Κολωνακίου, όμως το επίσημο όνομά της είναι πλατεία Φιλικής Εταιρείας.
Ξεχωριστή περιοχή
Καμία άλλη περιοχή της Αθήνας δεν έχει προκαλέσει τόσα αντιφατικά και έντονα συναισθήματα όσο το Κολωνάκι. Τόσες εκτεταμένες συζητήσεις, τέτοια επιθυμία, αλλά και αμφισβήτηση, τόση αγάπη, πάθος, αλλά και αντιπάθεια, τόση ζηλοφθονία αλλά και δημιουργία, τόσες εξηγήσεις αλλά και παρεξηγήσεις, βάθρο έμπνευσης για δρώντες πολιτικούς, αλλά και στοχαστές, λόγιους, συγγραφείς και καλλιτέχνες. Επί Τουρκοκρατίας η περιοχή δεν κατοικούνταν. Ονομαζόταν Κατσικάδα ή Κατσικάδικα, καθώς ήταν ο μεγάλος βοσκότοπος της πόλης, γεμάτος στάνες για τους ποιμένες στους φιλόξενους πρόποδες του Λυκαβηττού. Στα χρόνια του Οθωνα ήταν μια εξοχή με αμπελώνες και αγρούς. Εως το 1880 παρέμενε αραιοκατοικημένη. Πάνω από τη Δεξαμενή, οι κατά πλειονότητα Στερεοελλαδίτες, από το Λιδωρίκι, τη Μουσουνίτσα και άλλα χωριά, βοσκοί και γαλατάδες συνέχιζαν να βόσκουν τις κατσίκες τους και να παράγουν γάλα.
Το θέαμα ενός γαλατά να αρμέγει την κατσίκα του καταμεσής του δρόμου ήταν συνηθισμένο, κανέναν δεν ξένιζε. Σε όλη την έκταση του Κολωνακίου, ακόμη και στα όριά του με την οδό Πανεπιστημίου, τότε ακόμη χωματόδρομο. Με φόντο του αρμέγματος τα υπέροχα νεοκλασικά κτίρια της Ακαδημίας Αθηνών, του Πανεπιστημίου και της Βιβλιοθήκης. Στη μετέπειτα πιο αριστοκρατική συνοικία της Αθήνας από παντού αναδυόταν η μυρωδιά του κατσικίσιου γάλακτος και της κοπριάς. Είναι λοιπόν πολύ δύσκολο να φανταστεί κανείς, παρά μόνο να νιώσει κάποιες γεύσεις από τις ελάχιστες φωτογραφίες αμύθητης πολιτιστικής και κοινωνικής αξίας που υπάρχουν, ότι στο Κολωνάκι στη θέση των δρόμων που σήμερα τρομάζουν με την αξία της γης, των καταστημάτων με τα δεκάδες brands πρώτης γραμμής, των γραφείων εταιρειών και κατοικιών υπήρχαν χείμαρροι και ρέματα. Οπως της Βουκουρεστίου, που το αρχικό της όνομα ήταν οδός Αγχεσμού, από το αρχαίο όνομα μιας από τις κορυφές του Λυκαβηττού. Αλλά και ο έτερος ορμητικός χείμαρρος που επίσης κατέβαινε από τον Λυκαβηττό και διακλαδιζόμενος στα δύο ακολουθούσε τις σημερινές οδούς Δημοκρίτου και Λυκαβηττού, μέχρι να καταλήξει σε ρεματιά, τον Βοϊδοπνίχτη, στο ύψος της οδού Ακαδημίας!
Ο γιατρός, λόγιος χρονικογράφος της εποχής, στενός συνεργάτης του Ιωάννη Καποδίστρια, Ανδρέας Παπαδόπουλος-Βρετός, περιέγραφε: «Εν έτει 1834 αι Αθήναι εκηρύχθησαν πρωτεύουσα του νέου βασιλείου αλλ’ η περίδοξος αύτη πόλις ήτο τότε κωμόπολις ελεεινή [...] εις καλύβας έζων επισεσωρευμένοι οι μεν επί των δε, τετρακισχίλιοι μόλις κάτοικοι. (Την πόλιν) διέσχιζον οδοί στενοί και ρυπαροί, έλη ανέδιδον πανταχού αναθυμιάσεις δηλητηριώδεις και εφαίνοντο ολίγα ξηρά δένδρα».
Ακόμα και η σημερινή Σταδίου έως το 1845 παρέμενε μια βαθιά ρεματιά που κατέβαινε από τον Λυκαβηττό, περνούσε από τη σημερινή οδό Κοραή και κατέληγε στην πλατεία Κοτζιά, μπροστά από το δημαρχείο. Μια ρεματιά-παράδεισος των κυνηγών, καθώς ήταν γεμάτη από βλάστηση, πυκνές καλαμιές, θάμνους, δέντρα που μέσα τους φώλιαζαν λαγοί, κουνέλια, πέρδικες, περιστέρια και άλλα μικρά ζώα.
Η Δεξαμενή
Σημαντικό τοπόσημο τότε και σήμερα, η Δεξαμενή. Από τους χρόνους του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού, το 134 π.Χ., μέχρι και πριν από λίγα χρόνια τροφοδοτούσε διαρκώς την Αθήνα με νερό. Ερχόταν στην Αθήνα από πηγές στις Αχαρνές και αποθηκευόταν σε δεξαμενή στους πρόποδες του Λυκαβηττού σε υψόμετρο 136 μέτρων.
Στις αρχές του 20ού αιώνα κολοσσοί του ελληνικού πνεύματος όπως οι Γεώργιος Σουρής, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Κώστας Βάρναλης, Ιωάννης Κονδυλάκης, Νίκος Καζαντζάκης, αργότερα ο Οδυσσέας Ελύτης, σύχναζαν στη Δεξαμενή. Εγραφε ο Κώστας Βάρναλης στα απομνημονεύματά του για τη Δεξαμενή: «Εκεί απάνου βρήκα μαζί με τα ψηλά δέντρα, τον καθαρόν αέρα, τον ήλιο και τη μακρινή θέα του Σαρωνικού, που με μεθούσε με τη γαληνάδα του και τ’ αστράμματά του, τον καλύτερον εαυτό μου».
Από φτωχική γειτονιά με πολυτελή μέγαρα
Το μετέπειτα και για πολλά χρόνια -από τον Μεσοπόλεμο έως και σήμερα ακόμα, με διάφορες διακυμάνσεις- σύμβολο της μεγαλοαστικής Αθήνας στην αρχή ήταν αλλιώς. Η κοινωνική του σύνθεση ήταν διαφορετική. Το Κολωνάκι άρχισε να χτίζεται γύρω στο 1860 με πολύ αργούς ρυθμούς. Τα πρώτα σπίτια ήταν λαϊκά, φτωχικά, μονώροφα ή διώροφα, με αυλές και κοτέτσια. Ελάχιστα διασώζονται σήμερα, ζωντανά μνημεία μιας ολόκληρης εποχής. Σχεδόν όλοι οι δρόμοι ήταν καρόδρομοι, όπως η Πατριάρχου Ιωακείμ, που τότε λεγόταν Κυνοσάργους.
Μετά το 1880 η δόμηση πύκνωσε και η σύνθεση άλλαξε. Ρόλο έπαιξε η κατασκευή της Βασιλίσσης Σοφίας (τότε Κηφισίας) και η εγκατάσταση πέριξ αυτής της βασιλικής κάστας, υπουργείων και άλλων οργανισμών. Στο Κολωνάκι έσπευσαν προς εγκατάσταση τα στελέχη της βασιλικής αυλής, υπουργοί και πολιτικοί, ανώτατα κρατικά στελέχη, επιχειρηματίες και άλλοι εύποροι πολίτες, καθώς βρισκόταν δίπλα στο κέντρο εξουσίας της εποχής, αλλά και στο παραλλήλως αναπτυσσόμενο εμπορικό κέντρο.
Τότε ξεκίνησε η ανέγερση πολυτελών μεγάρων και αρχοντικών κατοικιών, ειδικά στη Βασιλίσσης Σοφίας, αλλά και σε πολλούς ακόμη δρόμους του Κολωνακίου, σε σχέδια διάσημων αρχιτεκτόνων της εποχής. Πολλά κοσμούν ακόμη και σήμερα την περιοχή. Σταδιακά, όπως και σε όλη την Αθήνα, τα κάρα και τα ιππήλατα αντικαταστάθηκαν από τα πρώτα αυτοκίνητα, το τραμ, αργότερα προστέθηκαν λεωφορεία και τρόλεϊ, για να φτάσουμε σήμερα στο κυκλοφοριακό χάος των εκατομμυρίων οχημάτων παντός είδους και το μετρό.
Ετσι το Κολωνάκι μετεξελίχθηκε σταδιακά στο αριστοκρατικό κέντρο της Αθήνας, αλλά και στο σημείο όπου συνευρέθησαν η πολιτική, η διπλωματία, οι τέχνες και ο πολιτισμός, η επιστήμη, το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της.
Μεταπολεμικά πια, το Κολωνάκι δεν ταυτίστηκε μόνο με την κοινωνική αφρόκρεμα και τους οικονομικά εύρωστους Αθηναίους, αλλά και με τους διανοούμενους και τους ανθρώπους της τέχνης. Επέλεξαν να μείνουν εκεί είτε να... ξημεροβραδιάζονται στα δημοφιλή στέκια του. Από τον Βάρναλη και τον Παπαδιαμάντη μέχρι τον Χατζιδάκι, τον Γιάννη Τσαρούχη, τη Μελίνα Μερκούρη, τον Αλέκο Σακελλάριο, την Τζένη Καρέζη και την Αλίκη Βουγιουκλάκη.
Στο Κολωνάκι βρίσκονται πολλά σημαντικά μουσεία: το Μουσείο Μπενάκη, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, το Πολεμικό Μουσείο. Ακόμη, η Πινακοθήκη του Χατζηκυριάκου-Γκίκα στην οδό Κριεζώτου, καθώς και πολλές ιστορικές γκαλερί, όπως Καλφαγιάν, Ζουμπουλάκη, Σκουφά κ.ά. Η Μαράσλειος Ακαδημία, η Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, η Μονή Πετράκη. Πρεσβείες όπως η αμερικανική, η βρετανική, η γαλλική κ.ά. Κορυφαία νοσοκομεία όπως ο «Ευαγγελισμός», το μεγαλύτερο των Βαλκανίων, το ΝΙΜΤΣ, το Ναυτικό Νοσοκομείο. Αλλά και ιστορικά μνημεία με έντονη φόρτιση, όπως το αρχηγείο της Γκεστάπο στην οδό Μέρλιν 6, αλλά και το ΕΑΤ-ΕΣΑ.
Με χρονοκαθυστέρηση
Παρότι από τα χρόνια του Μεσοπολέμου το Κολωνάκι ήταν πια μια ακριβή περιοχή και τόπος κατοικίας για υψηλά εισοδήματα, τα πολυτελή καταστήματα, αντίστοιχα του στάτους της πολιτικής, πνευματικής και οικονομικής ελίτ της πρωτεύουσας που σύχναζε εκεί, ήρθαν με χρονοκαθυστέρηση. Αρχικά κυριαρχούσαν, όπως και σε άλλες γειτονιές της Αθήνας, μικροαστικές ή και λαϊκές, τα συνηθισμένα καταστήματα: παντοπωλεία, οπωροπωλεία, κρεοπωλεία, γαλακτοπωλεία, κουρεία, φαρμακεία, χρωματοπωλεία, φούρνοι κ.ά. Μετά ήρθε το σαρωτικό ρεύμα που παρέσυρε σχεδόν τα πάντα στο διάβα του, με τα πολυτελή εμπορικά καταστήματα που εγκαταστάθηκαν, τους οίκους μόδας, τα εστιατόρια και μπαρ, τα κοσμηματοπωλεία κ.λπ.
Οι πιο παλιοί θυμούνται με νοσταλγία αυτή την όμορφη συνοικία, τότε που ακόμη ήταν αρχοντική. Κάποιοι, όχι λίγοι, κάτοικοί της, υπό το βάρος της κοσμοσυρροής από κάθε γωνιά της Ελλάδας, της εμφάνισης πολλών νεόπλουτων και της κυκλοφοριακής ασφυξίας, της φιλοσοφίας του γνωστού τραγουδιού «όλοι το ίδιο είμαστε σε τούτο τον κοσμάκη, λαός και Κολωνάκι», αναγκάστηκαν να φύγουν. Ωστόσο, το Κολωνάκι παραμένει δημοφιλές, η top γειτονιά της Αθήνας. Αντέχει στη φθορά του χρόνου, αυτοανανεώνεται, ανακαλύπτει νέες δυνάμεις και δυνατότητες, εξακολουθεί να έχει αθεράπευτα φανατικούς κατοίκους, αλλά και επισκέπτες που κρατούν ακόμη και σήμερα ψηλά την αίγλη του.
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 25/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
