Το Top 5 των ληστών τραπεζών

Απατεώνες του κοινού ποινικού δικαίου ή φορείς μιας συγκαλυμμένης επαναστατικότητας; Στο πέρασμα των αιώνων διαφορετικές κοινωνίες μίσησαν ή αποθέωσαν τους ληστές τραπεζών ανάλογα με τις οικονομικές και πολιτικές συνθήκες κάθε εποχής. Και πέντε «τροβαδούροι» ήταν εκεί για να περιγράψουν το έργο τους.

 

 

Από το 1934, όταν η αστυνομία γαζώνει τους δύο διασημότερους ληστές της αμερικανικής ιστορίας, δεκάδες ακαδημαϊκοί θα προσπαθήσουν να εξηγήσουν τη γοητεία που ασκούσαν η Μπόνι Πάρκερ και ο Κλάιντ Μπάροου. Ο ιστορικός E.R. Milner υποστηρίζει ότι το συγκεκριμένο δίδυμο των ληστών αποτελεί το «απόλυτο αουτσάιντερ ενός συστήματος που καταδίκαζε τους ανθρώπους στην ανεργία και τη φτώχεια». Στην εποχή της Μεγάλης Υφεσης, συνεχίζει ο Μίλνερ, «όπου οι τράπεζες έπαιρναν τα σπίτια και τα αγροκτήματα των φτωχότερων Αμερικανών, οι Μπόνι και Κλάιντ εμφανίζονταν σαν ήρωες».

 

Για τον ακαδημαϊκό Ντέιβιντ Χάρβεϊ, πάντως, η ηρωοποίηση του διδύμου των ληστών αποτελεί μια μορφή «λαϊκισμού» – μια εύκολη λύση σε ένα πρόβλημα που δεν λύνεται με ληστείες ακόμη και αν τις ονομάσεις απαλλοτρίωση.

 

Ο Σεργκέ Γκένσμπουργκ, πάντως, φαίνεται να έχει διαφορετική γνώμη όταν τραγουδά μαζί με την Μπριζίτ Μπαρντό το περίφημο «Μπόνι και Κλάιντ».

 

Το τραγούδι στηρίζεται σε ένα ποίημα που είχε γράψει η ίδια η Μπόνι. Και ξεκινά με μια αναφορά σε έναν άλλο μεγάλο ληστή τραπεζών: τον περίφημο Τζέσε Τζέιμς…

 

 

Η ιστορία του Τζέσε Τζέιμς μάς φέρνει πίσω στον αμερικανικό εμφύλιο, όταν ο διάσημος ληστής αποτελούσε ένα είδος «αντάρτη» που πραγματοποιούσε φρικαλεότητες για τον στρατό των Νοτίων. Μετά τον εμφύλιο, οι ληστείες τραπεζών και τρένων από πολεμική δράση γίνονται επάγγελμα.

 

Η ιστορία που διηγείται ο Μπρους Σπρίνγκσκτιν θέλει τον Τζέσε Τζέιμς σαν έναν νέο Ρομπέν των Δασών που κλέβει από τους πλούσιους και τα δίνει στους φτωχούς – μια ωραιοποιημένη εικόνα που δεν επιβεβαιώνεται από καμία ιστορική έρευνα. Παρ” όλα αυτά, η συγκεκριμένη φήμη τον ακολούθησε και στον 19ο αιώνα, όταν μετατράπηκε σε σύμβολο για χιλιάδες εργάτες και αγρότες που έδιναν μάχες απέναντι σε μεγάλες αμερικανικές εταιρείες. Μια από τις κλασικές περιπτώσεις όπου ο μύθος του ληστή και όχι ο ίδιος ο δράστης γράφουν τη δική τους ιστορία.

 

 

Σαν συνεχιστής στις ηρωικές μπαλάντες του 14ου και του 15ου αιώνα, ο Βρετανός συνθέτης Τζορτζ ΜακΦάρεν θα γράψει το 1860 την πρώτη όπερα για τον μύθο του Ρομπέν των Δασών. Θα βάλει έτσι και αυτός ένα λιθαράκι στη συζήτηση την οποία θα συνεχίσει, σχεδόν έναν αιώνα αργότερα, ο ιστορικός Ερικ Χόμπσμπαουμ για τους δρόμους του κακοποιού ή του επαναστάτη που ανοίγονται μπροστά σε κάθε «κοινωνικό ληστή». «Η κοινωνική ληστεία από τη φύση της», θα γράψει ο Χόμπσμπαουμ «αμφισβητεί, σε επίπεδο αρχής, την καθιερωμένη τάξη πραγμάτων της ταξικής κοινωνίας και την πολιτική της λειτουργία – όποιοι και αν είναι οι συμβιβασμοί της με αυτά, στην πράξη».

 

Για τον Νόαμ Τσόμσκι, πάντως, ο ήρωας με το τόξο και τα βέλη δεν ήταν ένα ληστής με την παραδοσιακή έννοια, αλλά ένας μαχητής… κατά των ιδιωτικοποιήσεων. Ο μύθος του Ρομπέν, εξηγεί ο Τσόμσκι, εκφράζει το πνεύμα της λεγόμενης «Χάρτας των Δασών» που παρουσίασε ο βασιλιάς Ερίκος ο 3ος στην Αγγλία και η οποία εξασφάλιζε ελεύθερη πρόσβαση των χωρικών σε όλα αυτά που σήμερα αποκαλούμε δημόσια αγαθά. Μια πρόταση που εγκαταλείφθηκε με την κυριαρχία της εμπορευματικής οικονομίας και του καπιταλισμού.

 

 

Σε αρκετές περιπτώσεις, ακόμη κι αν το κοινωνικό σύνολο καταδικάζει, ως πράξη, τη ληστεία μιας τράπεζας, η βαναυσότητα της αστυνομίας και το μίσος για τις αρχές ασφαλείας καταφέρνει να μετατρέψει τον ληστή σε ήρωα.

 

Μια τέτοια ιστορία διηγήθηκε το συγκρότημα Μπόνεϊ Εμ τραγουδώντας για τη Μα Μπάρκερ (το όνομα της οποίας άλλαξε σε Μπέικερ για λόγους ευφωνίας). Η Μα Μπάρκερ φέρεται να έστησε μαζί με τα τέσσερα παιδιά της τη συμμορία Μπάρκερ Κάρπις, η οποία ευθυνόταν για σειρά ένοπλων ληστειών. Νεότεροι ιστορικοί, όμως, υποστηρίζουν ότι η Μπάρκερ απλώς κάλυπτε τις δραστηριότητες των παιδιών της, ενώ το FBI και ο Εντγκαρ Χούβερ θέλησαν να την παρουσιάσουν σαν εγκέφαλο της συμμορίας για να δικαιολογήσουν το γεγονός ότι τη δολοφόνησαν όταν εισέβαλαν στο σπίτι της.

 

Αντε και καλή τύχη μάγκες – Παύλος Σιδηρόπουλος

 

«Ληστέψανε την τράπεζα και τι με νοιάζει εμένα, δεν είμαι με κανένα.

 

Σου λέω καλά της κάνανε γιατί μας προκαλούσε, γεμάτη εκατομμύρια ενώ και ο θεός πεινούσε». Αν και οι στίχοι του Σιδηρόπουλου θυμίζουν σε αρκετούς τον αφορισμό του Μπέρτολτ Μπρεχτ (τι είναι η ληστεία μιας τράπεζας μπροστά στην ίδρυσή της), η ιστορία των Ελλήνων ληστών δεν σχετιζόταν πάντα με το μίσος απέναντι στις τράπεζες, αλλά πολύ συχνότερα με τον εξευτελισμό των αρχών ασφαλείας που καλούνταν να τις προστατεύσουν.

 

Πριν από την επανάσταση του 1821 οι κλέφτες κέρδισαν τον θαυμασμό του πληθυσμού γιατί αμφισβητούσαν την εξουσία της οθωμανικής αυτοκρατορίας και πολύ περισσότερο των Ελλήνων κοτζαμπάσηδων. Στα χρόνια της χούντας των συνταγματαρχών ανάλογα συναισθήματα θα ξυπνήσει ο περίφημος ληστής με τις γλαδιόλες, ο Θόδωρος Βενάρδος, με τις κινηματογραφικές ληστείες και τις ακόμη πιο εντυπωσιακές αποδράσεις του από τα όργανα του καθεστώτος.

 

Εφημερίδα των Συντακτών