Κοινωνία 18.05.2017 - 08:37

Να γιατί κατηγορείται άδικα η Δημόσια Εκπαίδευση

Δημόσια εκπαίδευση

Η εκπαίδευση διαμορφώνεται από το εκάστοτε πολιτισμικό περιβάλλον, από την κοινωνική διάρθρωση και την παραγωγική και οικονομική συγκρότηση μιας χώρας – είναι παραγωγό τους και δημιούργημά τους – και τελικά από το πολιτικό πεδίο και σε κάθε περίπτωση είναι ταξική. Δεν είναι μια αυτόνομη νησίδα, όπου εκπαιδευτικοί και μαθητές λειτουργούν απλά με ένα θεσμικό πλαίσιο. Η εκπαίδευση διατρέχεται από ιδεολογικές αντιπαραθέσεις, από αντιφάσεις και αντινομίες.

Στο παρόν άρθρο προσπαθώ να τεκμηριώσω γιατί η δημόσια εκπαίδευσή μας κατηγορείται άδικα τόσο πολύ από τόσους πολλούς, όπως προσδιόρισα σε προηγούμενο κείμενο.

α) Η πρόοδος που έχει συντελεστεί στη χώρα μας στη διάρκεια της μεταπολίτευσης οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη λειτουργία και στα αποτελέσματα της δημόσιας εκπαίδευσης. Η μαζική επέκτασή της και ο εκδημοκρατισμός της επέφεραν μια σημαντική μορφωτική ανέλιξη στους νέους και στους πολίτες της χώρας μας. Το ιστορικό γεγονός της ευρωπαϊκής ένταξης και πορείας της χώρας μας αλλά και η συνολική ανάπτυξη της χώρας, που της έχουν δώσει μια σημαντική θέση στο διεθνή καταμερισμό εργασίας, οφείλονται σε σημαντικό βαθμό στη συμβολή της δημόσιας εκπαίδευσης. Και αυτό ισχύει ανεξάρτητα από τη σημερινή κρίση της χώρας μας.

β) Η ποιότητα της δημόσιας εκπαίδευσής μας με βάση τα συγκριτικά στοιχεία της UNESCO και των διεθνών εκπαιδευτικών συνεδρίων είναι πολύ καλή. Η αρνητική αξιολόγησή της με βάση τους αξιολογικούς δείκτες του Ο.Ο.Σ.Α. οφείλεται στο γεγονός ότι το όλο σύστημα αξιολόγησης του εν λόγω οργανισμού αφενός μεν χρησιμοποιεί μετρικά στοιχεία του αγγλοσαξονικού εκπαιδευτικού συστήματος – που πόρρω απέχουν από εκείνα των εκπαιδευτικών συστημάτων της Μεσευρώπης – και αφετέρου αποσκοπεί στην πλήρη υποταγή του περιεχομένου της εκπαίδευσης και πιο πολύ της παιδείας στις σκληρές επιταγές των δυνάμεων της αγοράς. Αρκεί κάποιος να μελετήσει το πώς και το γιατί, για παράδειγμα, το γερμανικό εκπαιδευτικό σύστημα κατατάσσεται σε χειρότερη κλίμακα σε σχέση με τα αντίστοιχα των ασιατικών τίγρεων!

γ) Το μαθησιακό επίπεδο της δημόσιας εκπαίδευσης είναι ιδιαίτερα υψηλό. Αν μελετήσει συγκριτικά κάποιος τα αναλυτικά προγράμματα και τα σχολικά βιβλία (ή προσφύγει σε σχετικά άρθρα) της Ελλάδας και της Μ. Βρετανίας, για παράδειγμα, στα μαθήματα των θετικών επιστημών, θα διαπιστώσει ότι η δική μας εκδοχή της μαθησιακής ύλης είναι πολύ πιο απαιτητική. Δεν είναι άλλωστε καθόλου τυχαίο ότι οι μαθητές μας όταν πηγαίνουν να σπουδάσουν στην Αγγλία, νιώθουν μια αίσθηση υπεροχής στην μαθηματική τους παιδεία. Έχουμε βέβαια συγκριτικό και απόλυτο μειονέκτημα σε ό,τι αφορά την επαγγελματική εκπαίδευση, που οφείλεται κυρίως σε κοινωνικούς και πολιτικούς παράγοντες και όχι σε εκπαιδευτικούς.

δ) Η μαζική διεύρυνση και η ισχυροποίηση της μεσαίας τάξης σ' όλη τη διάρκεια της μεταπολίτευσης και μέχρι την κρίση του 2009 οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη μορφωτική ανέλιξη εκατοντάδων χιλιάδων νέων. Παράλληλα η δημόσια εκπαίδευση γίνεται ο βασικός παράγοντας κοινωνικής κινητικότητας σε τέτοια έκταση, που δύσκολα βρίσκουμε σε άλλη ομόλογη ευρωπαϊκή χώρα.

ε) Ενώ αναδεικνύονται τα προβλήματα και τα αρνητικά στοιχεία της δημόσιας εκπαίδευσης, δεν γίνονται καν αντιληπτά τα θετικά στοιχεία. Γιατί ποτέ η έρευνα δεν φτάνει στο "τι συμβαίνει μέσα στη σχολική αίθουσα", που αποτελεί άλλωστε και την "αλήθεια" του εκπαιδευτικού μας συστήματος και που είναι η δημιουργία του εκπαιδευτικού και μορφωτικού αγαθού στους νέους. Αν συγκεντρωθούν δε οι ποικίλες πρωτοβουλίες μαθητών και εκπαιδευτικών από τα χιλιάδες σχολεία της χώρας στο θέατρο και στην τέχνη, στη μουσική και στη ζωγραφική, στον αθλητισμό και στον πολιτισμό γενικότερα, θα διαπιστωθεί ότι εκεί λάμπει ο πιο φωτεινός και μαζικός γαλαξίας της καλλιέργειας του συναισθήματος και του πνεύματος των νέων. Πού αλλού γίνεται αυτή η μεγάλης έκτασης προσπάθεια αγωγής και μόρφωσης;

στ) Η δημόσια εκπαίδευσή μας εξακολουθεί να δοκιμάζεται από την έλλειψη υποδομών, καινοτομιών και κυρίως από μια δημοκρατική μεταρρύθμιση στο περιεχόμενό της. Αυτό το διαχρονικό έλλειμμα δεν επιτρέπει στο ελληνικό σχολείο να απελευθερωθεί για να διαμορφώσει έναν αποτελεσματικό χάρτη παιδείας για τους αυριανούς καιρούς, για τις πολλαπλές απαιτήσεις της εποχής. Είναι άλλωστε χαρακτηριστικό στοιχείο ότι η διαρκής υποχρηματοδότησή της δεν έχει καμιά συγκριτική θεώρηση με τη χρηματοδότηση των άλλων ευρωπαϊκών εκπαιδευτικών συστημάτων και αυτό παρά το γεγονός ότι εκπαιδεύουμε ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά νέων στην ευρωπαϊκή κλίμακα. Πρέπει να αναφέρω ότι η χρηματοδότηση στην εκπαίδευσή μας θεωρείται διαχρονικά από τις κυβερνήσεις ως κόστος και όχι ως επένδυση της χώρας! Ένα στοιχείο αξίζει εδώ να αναφερθεί. Στην προ κρίσης εποχή οι δαπάνες για την εκπαίδευση προορίζονταν κατά 96% για την απλή λειτουργία της – ήταν δηλαδή πλήρως ανελαστικές δαπάνες – και έμενε ένα μικρό ποσοστό για τις αναπτυξιακές πολιτικές της (έρευνα, καινοτομίες, επιμορφώσεις κλπ κλπ).

ζ) Υπάρχει μια μεγάλη ευκολία στην ελληνική κοινωνία να απαξιώνεται το δημόσιο σχολείο από πολλές πλευρές: κυβερνήσεις, κόμματα, πολιτικούς, γονείς, μαθητές, συνδικαλιστές, εκπαιδευτικούς σαν να είναι τελικά η εκπαίδευση ένα μεταφυσικό σύμπαν στο οποίο κανένας δεν έχει ευθύνη, αφού όλοι στρέφουν τα πυρά τους για το περιεχόμενό της εναντίον όλων. Αυτή η συστηματική και καθόλου αθώα αποδόμηση αποσκοπεί στην απαξίωσή της – όχι απ’ όλους τους προηγούμενα αναφερόμενους παράγοντες - και στο βαθύ μετασχηματισμό της σε ένα απλό εργαλείο του νεοφιλελευθερισμού και της αγοράς. Και να γιατί.

η) Κατηγορείται η δημόσια εκπαίδευσή μας ότι δεν δίνει εκείνα τα προσόντα και τις δεξιότητες στους νέους μας για να αντιμετωπίσουν το μαύρο φάσμα της ανεργίας! Εδώ διαπράττεται λαθροχειρία πολλαπλής έκτασης. Γιατί, η ανεργία δεν οφείλεται σε ελλειμματικότητα της εκπαίδευσης αλλά είναι συστατικό και απαραίτητο στοιχείο των δυνάμεων του κεφαλαίου για τους όλους λόγους που όλοι γνωρίζουμε. Γιατί, έχει αρχίσει να επικυριαρχεί ακόμα και μέσα στους κόλπους των ανυποψίαστων πολιτών ότι πρέπει να εγκαταλειφθεί η «εκπαιδευτική κουλτούρα» και να υιοθετηθεί η αντίστοιχη νεοφιλελεύθερη εκδοχή της, η «επιχειρηματική υποκουλτούρα». Αντί δηλαδή η εκπαίδευση να αποσκοπεί στην παιδεία και στη μόρφωση να αποβλέπει στην κατάρτιση. Το δέλεαρ και συνάμα η απειλή έχουν ήδη ετοιμαστεί. «Αν δεν εκπαιδευτείς με προσόντα που θέλει η αγορά εργασίας, τότε θα περιθωριοποιηθείς». Και έτσι μαθητές και γονείς θέλουν μια τέτοια εργαλειακή εκπαίδευση / κατάρτιση αφού οι επιλογές για τις σπουδές τους έχουν ως κύριο ή και ως μοναδικό κριτήριο την οικονομική αποδοτικότητα στον επαγγελματικό τομέα και στην αγορά εργασίας.

θ) Έχει υιοθετηθεί με αυτό τον τρόπο εν τοις πράγμασι η επιχειρηματική υποκουλτούρα αντί της εκπαιδευτικής κουλτούρας – που διατρέχει όλο το μορφωτικό ρεύμα της νεωτερικότητας – και προτείνεται η διαμόρφωση όχι του πολίτη με την ανάπτυξη ολόπλευρης προσωπικότητας αλλά του «ατόμου – οικονομικής μονάδας», που είναι και η βασική επιλογή των δυνάμεων της αγοράς. Σήμερα «ο νεοφιλελευθερισμός ταυτίζει την αξία του πολίτη με την οικονομική επιτυχία και μετατρέπει κάθε ανθρώπινη ανάγκη ή επιθυμία σε κερδοσκοπική επιχείρηση» (W. Brown, Η καταστροφή του δήμου). Δεν ενδιαφέρεται τώρα να ιδιωτικοποιεί σχολεία, όπως επιχειρούσε παλιότερα, αλλά επιδιώκει να λειτουργούν ως ιδιωτικά σχολεία / οργανισμοί τα δημόσια σχολεία! Στοχεύει στην ουσία και στον πυρήνα της παιδείας, να αντικαταστήσει την αξία της αλληλεγγύης με εκείνη του ανταγωνισμού. Αλλά «όταν ο ανταγωνισμός της αγοράς γενικεύεται ως κοινωνική και πολιτική αρχή, κάποιοι θα θριαμβεύσουν και κάποιοι θα πεθάνουν - είναι ζήτημα κοινωνικής και πολιτικής αρχής» (W. Brown, Η καταστροφή του δήμου).

Θεωρώ ότι είναι φοβερά αφελές τουλάχιστον να απαξιώνεται με μεγάλη ευκολία η δημόσια εκπαίδευση από τόσους πολλούς και για τόσα πολλά και στο βάθος της απαξίωσης και της αποδόμησής της να προβάλλει η πλήρης εμπορευματοποίησή της. Και αυτό επιχειρείται σήμερα με πρωτεργάτη τον κ. Γαβρόγλου που ονοματοθετεί την εργαλειοθήκη του Ο.Ο.Σ.Α. και τις μνημονιακές δεσμεύσεις του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. ως προοδευτική μεταρρύθμιση! Αντί δηλαδή να αποκαλύπτει τον αντιμεταρρυθμιστικό πρόγραμμα που του επιβάλλεται (και που τελικά ψήφισε…), το συγκαλύπτει παρουσιάζοντάς το ως μια δημοκρατική εκπαιδευτική πολιτική. Και το πιο κυνικό στην όλη υπόθεση είναι ότι όλες οι δυνάμεις του «αντισυστημικού» ΣΥ.ΡΙΖ.Α., ακόμα και οι συνδικαλιστικές παρατάξεις του, συμπεριφέρονται σαν να μη συμβαίνει τίποτα!

Γιατί λοιπόν κατηγορείται ακριβώς η δημόσια εκπαίδευσή μας - που δεν έχει ακόμα παραδώσει την ψυχή της στη αγορά; Μήπως πρέπει να στοχαστούμε τι σημαίνει να μη διαπαιδαγωγεί και να μη μορφώνει η εκπαίδευσή μας αλλά απλά να παρέχει δεξιότητες για την μονομερή αλλά και πλήρως ανασφαλή επαγγελματική εξέλιξη, να μη διαμορφώνει πολίτες αλλά οικονομικές μονάδες; Έχουμε αναρωτηθεί ότι μέσα στην πλήρη ερήμωση που έχει επιβάλλει ο νεοφιλελευθερισμός όχι μόνο στην οικονομία αλλά και στην πολιτική και στην κοινωνία η δημόσια εκπαίδευση είναι η μόνη εστία προοδευτικής συνείδησης και ουμανιστικής παιδείας;