Κοινωνία 04.03.2017 - 18:01

O Logan και το τέλος των υπέρ-ηρώων

Το «σούπερ» των κόμιξ ήρθε για να μείνει. 

Το κλείσιμο ενός κύκλου

Είναι αρκετά δύσκολο να γράψεις μερικά λόγια για μια ταινία όπως το Logan, που κυκλοφορεί στις αίθουσες από την Πέμπτη και ήδη σημειώνει μια παγκόσμια εισπρακτική επιτυχία. Ενώ κάθε κριτική οφείλει να ξεκινάει με αγάπη, συγκεκριμένα ο Wolverine και η μυθολογία των X-Men αναφέρονται και σε μια παιδική αγάπη: Διάφορες μεταφράσεις και εκδόσεις έφεραν και στην Ελλάδα τις περιπέτειες των υπερ-ηρώων, κυρίως μετά τα μέσα του ’80 που ήδη γνώριζαν μια (εκ νέου) άνθιση στις ΗΠΑ. Μεγάλο μέρος της ασταμάτητης σύγχρονης κινηματογραφικής παραγωγής «αντλεί» τον κύριο όγκο του υλικού της από αυτήν την περίοδο. Το βασικό ωστόσο θέμα με αυτές τις ταινίες δεν είναι αυτό: άλλωστε, ενώ ξεκίνησαν ως «επιθυμίες» nerds και κομιξόφιλων έχουν διευρύνει πάρα πολύ το κοινό τους. Το θέμα είναι πως στην πλειοψηφία τους, πέρα από τον εντυπωσιασμό και τον καταιγισμό ηρώων και ειδικών εφέ, οι ταινίες αυτές δεν λένε και πολλά πράγματα.

Λογικό, εν μέρει, σε μια εποχή που το σημείο τομής ανάμεσα στο μαζικό και εμπορικό με το καλλιτεχνικό πολλές φορές δεν υπάρχει και οι πόλοι τείνουν να απομακρύνονται. Η επέλαση των υπέρ-ηρώων στο σινεμά πλησιάζει σύντομα την εικοσαετία και συνεχίζει ακάθεκτη, με τις μεγάλες εταιρείες παραγωγής όπως η Marvel να έχουν ήδη ανακοινώσει το πρόγραμμά τους μέχρι το…2021. Ανάμεσά τους βρίσκονται τεράστιες εμπορικές επιτυχίες, ενώ τα τελευταία χρόνια η παραγωγή έχει ανοίξει τα φτερά της και στο πολύ ενδιαφέρον πεδίο της νέας τηλεόρασης, με ανάλογη επιτυχία.

Αν ψάξει κανείς να βρει τις ρίζες αυτού του pop φαινομένου των ημερών, μπορεί όντως να θυμηθεί τις μεταφορές του Superman στα τέλη του ’70 αλλά και του Burtonικού Batman στα τέλη του ’80, όμως η στροφή των παραγωγών στους σούπερ-ήρωες ξεκίνησε στις αρχές του 2000 με δυο σχετικά απρόσμενες επιτυχίες: Ο Spiderman του Sam Raimi αλλά και οι X-Men του Bryan Singer θα κλέψουν την καρδιά του κοινού και το νερό θα μπει στο αυλάκι. Στην αρχή, τα βήματα θα είναι κάπως μετέωρα (με λιγότερο πετυχημένες μεταφορές του Daredevil, του Blade και του Hulk) αλλά το όραμα του Christopher Nolan για έναν νέο, γήινο και «ρεαλιστικό» Batman (Batman Begins) το 2005 θα επιβεβαιώσει την εκτίμηση: Το «σουπερ» των κόμιξ ήρθε για να μείνει. Θα ακολουθήσουν πολλές ταινίες, για να φτάσουμε στο 2017 όπου παραπάνω από 10 ταινίες και σειρές μέσα στη χρονιά έχουν την ίδια μυθολογική πηγή.

Τότε, ένας νεαρός και σχετικά άγνωστος Αυστραλός ηθοποιός, ο Hugh Jackman, θα αναλάβει έναν εξαιρετικά απαιτητικό ρόλο στην πρώτη ταινία των X-Men, τον εμβληματικό και πολυαγαπημένο Wolverine. Δεκαεφτά χρόνια μετά, σε μια ταινία τοποθετημένη ελαφρώς στο μέλλον (2025), ο Hugh Jackman υποδύεται για τελευταία φορά τον Wolverine, μετά από δέκα εμφανίσεις. Στο μεταξύ, η τελευταία ταινία των X-Men θεωρήθηκε μια θορυβώδης πατάτα, οι προηγούμενες solo ταινίες του στον ρόλο ήταν είτε επιεικώς απαράδεκτες ή «καλούτσικες», πολυδιαφημισμένες ταινίες όπως το Batman vs Superman προέκυψαν κάτι σαν φιάσκο ενώ ακόμα και γενικώς πετυχημένες στιγμές, όπως το Civil War άφηναν μια αίσθηση ενός «ναι μεν, αλλά». Μοιάζει κάπως αναμενόμενο: Ως μια ακόμα μόδα, οι υπερ-ήρωες δείχνουν τα πρώτα σοβαρά σημάδια κόπωσης και κορεσμού. Όσο και αν «κρατούν» σε αριθμούς, ο δημιουργικός οίστρος της αρχής έχει μετατραπεί σε μια περίπου φασόν παραγωγή στην οποία λείπει, κυρίως, το σκηνοθετικό όραμα.

Την ίδια ακριβώς στιγμή, το ίδιο το «είδος» βρίσκει τον τρόπο να ανανεώνει τον εαυτό του, προσπαθώντας να αποφύγει τον σκόπελο του κορεσμού: Το περσινό Deadpool τόλμησε να βρει τον σωστό τόνο για τον σωστό ήρωα που θα έβαζε τον χαρακτηρισμό «ακατάλληλο για ανηλίκους» σε μια κόμικ ταινία, η τηλεόραση διευρύνει τις θεματικές που μπορούν να αναπτυχθούν (το εξαιρετικό Jessica Jones π.χ. είναι μια γνήσια φεμινιστική δημιουργία) ενώ και το βαρύ πυροβολικό της Marvel συνεχίζει να ταξιδεύει: Από το υπο-ατομικό επίπεδο με τον Ant-Man, στα πέρατα του γαλαξία και την κωμωδία με τους Guardians of the Galaxy, στον κόσμο της μαγείας με τον Dr. Strange. Εσχάτως, ετοιμάζει το «μεγάλο σχέδιο» με το να ενώσει μια εικοσαετία δημιουργιών σε δυο χορταστικές ταινίες με τους πάντες και τα πάντα μέσα. Παρά όμως αυτές τις ανανεώσεις, όλα μοιάζουν να δρομολογούν το «κλείσιμο» αυτής της περιόδου.

Ο James Mangold, μέχρι πρότινος γνωστός για την χλιαρή βιογραφία του Johny Cash (που κλείνει την ταινία) αλλά και το σχετικά πετυχημένο Girl, Interrupted που ανέδειξε την Angelina Jolie το 1999, έχοντας ήδη μια προσπάθεια με το Wolverine προ τετραετίας, αποφάσισε να κουβαλήσει όλο αυτό το βάρος του κινηματογραφικού σύμπαντος στο οποίο κινείται και φαίνεται πως επέλεξε το σωστό ύφος: Ελεγειακό και πένθιμο, για να συνοδεύσει με μεγάλη αγάπη την ακολουθία της ταφής των ηρώων του.

Επιστροφή στα Western

Βασισμένο χαλαρά στην σπουδαία δυστοπία της σειράς κόμικ «Old Man Logan» (δείτε και εδώ μια ανάλυση για αυτήν), η ταινία Logan βρίσκει τον άτρωτο ήρωα γερασμένο, εξουθενωμένο και άνευ σκοπού. Ο Logan δεν είναι πια Wolverine και ας έχει τα νύχια, ενώ κρυμμένος στα σύνορα προσέχει τον πάλαι-πότε σπουδαίο του μέντορα και αρχηγό των X-Men, τον Charles Xavier (που τον υποδύεται επίσης για τελευταία φορά ο Patrick Stewart), ο οποίος, στα 90 του πια, χάνει σταδιακά το μεγαλύτερο όπλο του, το μυαλό του. Όπως μαθαίνουμε, οι μεταλλαγμένοι και οι υπερ-ήρωες έχουν πια, πεθάνει. Ο Logan είναι μια σκιά του πρότερου εαυτού, ένα κυριολεκτικό φάντασμα που φυλάει μια ειδική σφαίρα, την μόνη που μπορεί να τον σκοτώσει, για όταν αποφασίσει να τελειώνει με όλα αυτά. Η ιστορία θα ξεκινήσει με την εμφάνιση ενός κοριτσιού με το οποίο έχει απρόσμενα κοινά, το κυριότερο εκ των οποίων είναι πως είναι και αυτή μεταλλαγμένη. Εξ’ αιτίας αυτής (η μικρή Dafne Keen σε μια πραγματικά δυνατή και εκφραστική πρώτη εμφάνιση), ο Logan θα θυμηθεί τον κόσμο και ο κόσμος θα θυμηθεί τον Wolverine. Στόχος τους; Να ταξιδέψουν από τα νότια σύνορα στα βόρεια σύνορα, όπου η μικρή θα μπορέσει να κρυφτεί από τους διώκτες της. Όλη η ταινία στο ενδιάμεσο είναι ένα κυνηγητό, σε μια αμερική-δυστοπία που δεν αποδέχεται πλέον καμία ετερότητα ή διαφοροποίηση από το κανονικό, εκτός και αν μπορεί να την χρησιμοποιήσει για στρατιωτικούς σκοπούς.

Από το χρώμα μέχρι την μουσική, από τις αναφορές μέχρι το φινάλε, ο σκηνοθέτης έχει επιλέξει να αναφερθεί περισσότερο στην παράδοση των Western παρά στην σύγχρονη φαντεζί αισθητική των σούπερ-ηρώων. Παρά τα ανόμοια μεγέθη, η ταινία φέρνει στο νου τον ανάλογο «επικήδειο» του Clint Eastwood στα western με την ταινία «οι Ασυγχώρητοι» (1992). Η επόμενη μέρα δεν ανήκει στον Wolverine, οι καλύτερες μέρες του έχουν πια περάσει, και αυτός πρώτος το ξέρει ο ίδιος ο πρωταγωνιστής, που περιφέρει την γερασμένη οργή του αναζητώντας μια τελευταία αίσθηση καθήκοντος. Ο συμβολικός θάνατος του πατέρα Xavier (μικρό spoiler μην ανησυχείτε), φέρνει τον ίδιο στον ρόλο αυτό απέναντι στην μικρή Laura (βασισμένη στην X-23 των κόμικ). Το μεγάλο ταξίδι του Logan είναι και εσωτερικό: Έχοντας χάσει ο ίδιος κάθε νόημα, καλείται απρόσμενα να πρέπει να μεταδώσει νόημα στην προστατευόμενή του. Ο Logan είναι, από την αρχή ως το τέλος, ο πάλαι-πότε, ένας τελειωμένος πιστολέρο της Δύσης σε μια εποχή χωρίς ρεβόλβερ. Το μέλλον ανήκει στην μικρή, και τελευταία του αποστολή είναι να βοηθήσει το μέλλον να δραπετεύσει από το δυστοπικό παρόν. Κάπως έτσι, το Logan δεν θυμίζει σχεδόν σε τίποτα το «φασόν» των υπερ-ηρωικών ταινιών. Ο cowboy του απλώς αντί για όπλο φέρνει τα τρια εμβληματικά νύχια από αδαμάντιο σε κάθε χέρι, και την εξασθενημένη ιδιότητα της αυτό-ίασης.

Επιστροφή στον Wolverine

Μπορεί όλα αυτά να μην συνιστούν απαραίτητα μια σπουδαία ταινία, αλλά σίγουρα συνιστούν μια ταινία που ίσως κατάφερε για πρώτη φορά να πλησιάσει τόσο σωστά τον ήρωα από τον οποίο αντλεί την έμπνευσή της. Ο Wolverine ήταν πάντα ξεχωριστός στο σύμπαν των X-Men για αρκετούς λόγους: Η ιδιότητά του να αυτό-θεραπεύεται, οδήγησε δεκάδες δημιουργούς να παίξουν με αυτήν στα όριά της. Το σώμα του Wolverine φέρει πάντα τις μεγαλύτερες πληγές. Άλλοι τον έχουν κόψει στα δυο, άλλοι τον έχουν κάψει, όλοι τον έχουν πληγώσει. Όμως το ότι θεραπεύεται δεν σημαίνει πως δεν πονά: Ο Wolverine είναι σχεδόν συνεχώς αντιμέτωπος με κάθε είδους πόνο. Και ενώ το σώμα του ανθίσταται (είναι κυριολεκτικά άτρωτος), η ιστορία του είναι γεμάτη συναισθηματικό πόνο από τον οποίο ποτέ δεν μπορεί να γιατρευτεί: Το σώμα του έγινε αντικείμενο πειραμάτων από τα οποία έχασε την μνήμη του, οι άνθρωποι που αγάπησε είχαν πάντα τραγικό τέλος, κάτι για το οποίο φροντίζει να ενημερώσει και την μικρή προστατευόμενή του. Όλα αυτά διαμόρφωσαν έναν χαρακτήρα με ζωώδη οργή και άγρια συμπεριφορά, φτιάχνοντας τον πλέον politically – incorrect ήρωα. Η ταινία είναι βίαιη και κηρύχθηκε ακατάλληλη για ανηλίκους, οι μάχες δεν έχουν ειδικά εφέ αλλά μπόλικο αίμα, και ο Wolverine βρίσκει την ταιριαστή του κινηματογραφική διασκευή στο λυκόφως της κινηματογραφικής του ζωής αλλά και (ίσως) της κινηματογραφικής επέλασης όλου του σύμπαντός του.

Το Logan θα το τιμήσει το κοινό του και θα το αγαπήσει, αλλά σίγουρα μπορεί να σταθεί και σε ένα κοινό που δεν έτυχε ή δεν ήθελε να έχει ποτέ ιδιαίτερη σχέση με υπερ-ήρωες και όλο το συμβολικό και αισθητικό τους φορτίο. Είναι σχεδόν σίγουρα το κύκνειο άσμα του Hugh Jackman ως Wolverine (το σχεδόν γιατί φημολογείται πως ίσως κάνει ένα μικρό πέρασμα για τα μάτια του αντίζηλού του Deadpool), και μπορεί να είναι και ο «συμβολικός» θάνατος μιας κινηματογραφικής εποχής, με τον τυπικό να έρχεται ως συνήθως, μερικά χρόνια μετά. Ετούτη η κηδεία δεν είναι ούτε πρόωρη ούτε άργησε: Ο γέρο-Logan τουλάχιστον πρόλαβε να ρίξει μια ματιά στην ελπίδα που φέρει το μέλλον, και αυτό είναι μια μεγάλη παρηγοριά. Για όλους.

*Ακόμα και η πρώτη ύλη, τα κόμιξ, ταλαντεύονται ανάμεσα σε συνεχείς ανανεώσεις και μέτριες ιστορίες. Ίσως το θέμα δεν είναι αν χρειάζονται νέοι σουπερ-ήρωες, αλλά μάλλον είναι πως δεν χρειάζονται πια σούπερ-ήρωες. Σε κάθε περίπτωση, πολλές ταινίες και πολλές σειρές είναι ακόμα προγραμματισμένες στον ορίζοντα, οπότε οι λάτρεις του είδους ας μην ανησυχούν. Ακόμα.