Κοινωνία 28.02.2017 - 08:50

Τα Oscar, ο Trump και η αδικία απέναντι στο Moonlight

Τα φετινά Oscar διεκδικούν ωστόσο την θέση τους στις αξιομνημόνευτες παραστάσεις, και αυτό για δυο βασικούς λόγους

Το σασπένς του «λάθους»

Στη σχέση κοινού/παράστασης υπάρχει μια παραδοσιακή σταθερά: Η αγωνία για το «λάθος». Μια δευτερεύουσα μεν μα πάντα υπαρκτή αγωνία για το αν ο εκάστοτε περφόρμερ (μουσικός, ηθοποιός, χορευτής) θα εκτελέσει στην εντέλεια το καθήκον του. Σε κάθε δύσκολο μονόλογο ή σε κάθε απαιτητικό σόλο, το κοινό κρατάει την ανάσα του: Αναγνωρίζει πως η ολοκλήρωση της πράξης αυτής θα είναι μια υπέρβαση του καλλιτέχνη, ένα επίτευγμα που είναι κάθε φορά μια αναμέτρηση με αβέβαιο τέλος. Κάθε παράσταση άλλωστε, μουσική ή θεατρική, είναι πάντα ξεχωριστή, είναι ένα μονοσήμαντο και ανεπανάληπτο συμβάν, ακόμα και αν «παίζεται» δυο ή πέντε φορές την εβδομάδα. Ένα θεατρικό έργο μπορεί να είναι καλό, κακό ή μέτριο σαν γενικό αποτέλεσμα, αλλά μερικές ξεχωριστές του παραστάσεις μπορεί να είναι θαυμάσιες ή καταστροφικές. Σε αντίθεση με μια ταινία, όπου ο/η ηθοποιός έχει την δυνατότητα να «εκτελέσει» πολλές φορές μια ερμηνευτική στιγμή για να διαλέξει την σωστή, στην παράσταση εκθέτει τις δυνάμεις (και αδυναμίες του) κάθε φορά σε ζωντανή μετάδοση.

Η απονομή των Oscar θεωρείται, σε γενικές γραμμές, μια μάλλον ανιαρή και πολύωρη ετήσια παράσταση. Ακόμα και η καλλιτεχνική τους αξία είναι υποβαθμισμένη συγκριτικά με το «show» ενός event που στοχεύει να συναθροίσει την αστρόσκονη των μεγάλων σταρ του σινεμά, να απλώσει το κόκκινο χαλί για να περπατήσουν λαμπερά τα ινδάλματα εκατομμυρίων ανθρώπων και, κατά κανόνα, να απονείμει με σχετικά προβλέψιμο και συντηρητικό τρόπο τις «καλύτερες» κινηματογραφικές στιγμές ενός έτους. Αν σε άλλα διεθνή φεστιβάλ (Κάννες, Βερολίνο, Βενετία) υπάρχει μεγαλύτερο καλλιτεχνικό «κύρος» και «παραγωγή» τάσεων και τομών στην τέχνη του κινηματογράφου, τα Oscar είναι περισσότερο μια γιορτή: Ωστόσο, είναι αλήθεια πως κανένα βραβείο δεν έχει το glamour και το πρεστίζ του χρυσού, αξίας 18.000 δολαρίων αγαλματιδίου του «θείου» Όσκαρ.

Άλλωστε, το ετήσιο ενδιαφέρον για τα Oscar σπανίως αφορά την επίδοση μιας ταινίας. Το κόκκινο χαλί και τα φορέματα των σταρ, οι δηλώσεις τους, τα κουτσομπολιά για τα after party, το χιούμορ του εκάστοτε παρουσιαστή έχουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον από το 80% των κατηγοριών. Ενίοτε, το ενδιαφέρον τονώνουν μικρές ιστορίες: Για παράδειγμα, το «πότε θα πάρει ο Di Caprio Oscar» (πήρε τελικά πέρσι), το «πόσα θα πάρει πια η Meryl Streep», ή το «πότε θα πάρει καλύτερη ταινία ο Scorsese». Κατά γενική ομολογία, πλην των όποιων εξαιρέσεων, τα Oscar είναι και προβλέψιμα στις ταινίες που βραβεύουν, και μόνο σε περιπτώσεις κατάφωρων (;) αδικιών χαρίζουν αξιομνημόνευτες στιγμές.

Τα φετινά Oscar διεκδικούν ωστόσο την θέση τους στις αξιομνημόνευτες παραστάσεις, και αυτό για δυο βασικούς λόγους: Ο πρώτος αφορά φυσικά το «λάθος», το «wtf moment» που αφορούσε στην κορυφαία ταινία της χρονιάς, όπου στο δίδυμο Bonnie & Clyde (Faye Dunaway και Warren Beaty) δόθηκε λάθος φάκελος και ανακήρυξαν καλύτερη ταινία το La La Land, μόνο και μόνο για να υπάρξει μια σπάνια στιγμή αμηχανίας και αλλαγής του νικητή (Moonlight) σε ζωντανή μετάδοση.

lalaland

Ο δεύτερος λόγος ωστόσο, που διαπερνά ακόμα και αυτήν την ωραία στιγμή της ανακατωσούρας, αφορά στο ιδιαίτερο φορτίο της πολιτικής περιόδου, με την ανοιχτή κόντρα αρκετών αστέρων του Hollywood με τον πορτοκαλί πλανητάρχη, τον Donald Trump. Αν και τα Oscar πάντα χάραζαν κατά κάποιο τρόπο, «πολιτική», τουλάχιστον στο επίπεδο της αισθητικής και των ιδιαίτερων αναπαραστάσεων των βραβευμένων ταινιών, είναι από τις λίγες φορές που η πολιτική ήταν τόσο έντονη στον προ-οσκαρικό σούσουρο. Μάλιστα, πολλές προβλέψεις ήθελαν τα βραβεία να λειτουργήσουν και ως μηνύματα προς τον Πρόεδρο της Αμερικής. Καθόλου τυχαία, το καλύτερο σκετσάκι του παρουσιαστή, Jimmy Kimmel, ήταν να στείλει live ένα tweet στον λάτρη του twitter Trump, και να εγκαινιάσει και το hashtag #Merylsayshi

La La Land και Moonlight, σαν να λέμε Brokeback mountain και Crash

Για την αβάσταχτη ~~ελαφρότητα~~ πολιτική ορθότητα του λεγόμενου Liberal Hollywood τα έχουμε ξαναπεί σε προηγούμενο άρθρο. Τι σημαίνει όμως αυτό στην πράξη και στην κορυφαία φιέστα του; Σημαίνει για παράδειγμα το σενάριο που ήθελε την Ακαδημία να «επιλέξει να βραβεύσει» όλες εκείνες τις ταινίες που δεν θα άρεσαν στον Trump. Να βραβεύσει την Meryl Streep και όλους τους μαύρους υποψήφιους στις κατηγορίες των ηθοποιών, να αναδείξει ταινίες που μιλούν για διακρίσεις και μειονότητες κ.ο.κ.. Για κάποιους σχολιαστές, τελικά η Ακαδημία αρκέστηκε στο να μην βραβεύσει την ταινία La La Land, (που κατηγορήθηκε ως «υπερβολικά λευκή» και «Trumpικά νοσταλγική») για να βραβεύσει το Moonlight, μια (υπέροχη) ταινία που μιλάει για έναν μαύρο γκέι. Σαν να μην έφτανε η αμηχανία μιας τέτοιας συλλογιστικής, προστέθηκε και η αμηχανία του λάθους στην διάρκεια της απονομής και το γλυκό έδεσε. Ας αναλογιστούμε τις φοβερές παραλληλίες και ομοιότητες με το δόγμα της πολιτικής ορθότητας όπως αναπτύχθηκε και στο πολιτικό πεδίο του φιλελευθερισμού των Δημοκρατών: Το θέμα των μειονοτήτων και των διακρίσεων δεν γίνεται ουσιαστικό θέμα συζήτησης, αλλά θέμα πολιτικής ατζέντας και λόγου. Ένας/μια μαύρος/η ηθοποιός ή μια ταινία με «μαύρο» θέμα, αποκτάει ένα «φορτίο» στις προβλέψεις και τις εκτιμήσεις που αφορά περισσότερο την ιδιαίτερη «ταυτότητά» του παρά την καλλιτεχνική του αξία με κοινά κριτήρια. Δηλαδή κάτι που διακηρύσσει φωναχτά τον προοδευτισμό του, καταλήγει να είναι αθέλητα (;) συντηρητικό. (Περίπου όπως και το La La Land, την αγαπημένη χώρα του Donald, όπως το είχαμε συζητήσει επίσης σε προηγούμενο άρθρο).

Η περιρρέουσα ατμόσφαιρα, αυτή που διαμορφώνει τον δημόσιο λόγο και την «μνήμη» της φετινής απονομής, καταλήγει να αδικεί σφόδρα το Moonlight, παρά το Oscar καλύτερης ταινίας που κατέκτησε. Γιατί υπονοεί πως σε ένα άλλο context, άλλο ιστορικό πλαίσιο, με την Hilary ας πούμε στην θέση του Προέδρου, μπορεί να κέρδιζε το La La Land. Ή ακόμα χειρότερα, ότι το Moonlight κέρδισε στα politics, εκεί δηλαδή που το La La Land είχε αφήσει αρκετές γκρίζες ζώνες. Η ίδια ατμόσφαιρα είχε φυσικά από τα πριν διαμορφώσει το ανάλογο κλίμα: «Θα κερδίσει το Moonlight για να την πει στον Trump». Έτσι, σε πρώτο επίπεδο αδικείται το La La Land, χάνοντας ένα βραβείο για το οποίο ήταν αδιαφιλονίκητο φαβορί, αλλά πολύ περισσότερο αδικείται το Moonlight. Γιατί σε τελική ανάλυση, μπορεί και να ήταν όντως ανώτερο καλλιτεχνικό επίτευγμα από το La La Land.

Ας θυμηθούμε μια ανάλογη ιστορία που είχε εκτυλιχθεί κάποτε αντίστροφα: Στη θέση του τολμηρού και πρωτοπόρου Moonlight ας βάλουμε το Brokeback Mountain (και την αποδόμηση του macho cowboy της Αμερικής) και στη θέση του La La Land το «έχω προοδευτική ατζέντα μα συντηρητική καρδιά», καλοφτιαγμένο, πολιτικά ορθό, αντιρατσιστικό Crash. Προς έκπληξη όλων, το μέτριο και διδακτικό σπονδυλωτό έργο του Haggis (το οποίο δεν θυμάται κανείς) πήρε το Oscar από τον Ang Lee και την τρυφερή ερωτική ιστορία μεταξύ δυο αντρών. Έχουν γίνει φυσικά πολλές «αδικίες» και αρκετές μεγαλύτερες από αυτήν, μα αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της σύγχυσης του Hollywood στο να πρέπει να διαχειρίζεται μια πολιτική ατζέντα χωρίς ωστόσο να έχει βαθιά επίγνωση και ανάλογη στράτευση των υποθέσεων που αυτή αφορά. Τα θέματα των μειονοτήτων και των δικαιωμάτων γίνονται, όπως και στην πολιτική, ζητήματα λόγου και ατζέντας παρά ουσίας.

Γίνονται σωστά πράγματα για λάθος λόγους;

Η ίδια σύγχυση του κόσμου των αστέρων φέτος βρέθηκε στο αποκορύφωμά της, καθώς την μεγέθυνε και η αναπάντεχη ήττα από τον Trumpικού οδοστρωτήρα. Κυρίως γιατί, ερχόμενος από την κακή πλευρά της ιστορίας, ανάδειξε και τα όρια της υποκρισίας της πολιτικής ορθότητας. To (υποθετικό) μέλος της Ακαδημίας κάνει κάτι σωστό με λάθος αφετηρία: Αναδεικνύει το Moonlight και ταυτόχρονα υπονομεύει την ανάδειξή του. Κατασκευάζει ένα προφίλ που «αντιστοιχεί στην ιστορική περίσταση», αντί να κάνει μια ουσιώδη τομή με τον εαυτό του. Έτσι, αποδυναμώνονται και τα όποια βέλη αντίστασης προς την διακυβέρνηση Trump, όσο δεν αναμετρώνται με ένα άλλο υπόδειγμα στην αισθητική και την καλλιτεχνική δημιουργία.

Τα αμήχανα λεπτά της λάθος βράβευσης αποκτούν έτσι έναν συμβολισμό που θα μείνει στην ιστορία των στιγμών των Oscar. Η σύγχυση των συντελεστών ήταν ολότελα αυθεντική σε όλα τα επίπεδα, δεν ήταν μονάχα τεχνικό θέμα της στιγμής. Για μια και μοναδική στιγμή, σε μια από τις συγκινήσεις που προσφέρουν μονάχα οι ζωντανές παραστάσεις, όλες οι αιτίες της ήττας του liberal Hollywood αλλά και όλες οι μεγάλες δυνατότητες του βρέθηκαν μαζί στην ίδια σκηνή και κοιτάζονταν αμήχανα. Η αστρόσκονη των λαμπερών ονομάτων ανακατεύτηκε με τους σπόρους ενός πρωτοπόρου σινεμά αλλά και με την βαριά σκόνη του συντηρητισμού της κινηματογραφικής βιομηχανίας της Αμερικής. Ο παραγωγός του La La Land, βγάζοντας το φίδι από την τρύπα και αναλαμβάνοντας το ρόλο του παρουσιαστή, διαχειρίστηκε με περίσσεια χάρη την στιγμή και η βραδιά συνεχίστηκε. Αργότερα, η βραβευμένη με Oscar Α’ Γυναικείου Emma Stone διαχειρίστηκε με χιούμορ την όλη υπόθεση και…η ζωή συνεχίζεται. Κατά κάποιο τρόπο, η ετήσια μάχη για την καλύτερη ταινία έληξε με…ισοπαλία (ακόμα και τυπικά, το La La Land πήρε τα περισσότερα Oscar). Αυτή η ισοπαλία είναι ίσως το πιο πραγματικό αποτέλεσμα, και ας προέκυψε από μια σειρά λαθών: Τα La La Land και τα Moonlight εκεί έξω είναι υπαρκτές, παράλληλες τάσεις του αμερικάνικου κινηματογράφου, και αναζητούν μια θέση στον ήλιο ανάμεσα στο «βαρύ πυροβολικό» που αντί για Oscar αρκείται σε τεράστιους τζίρους και εισιτήρια- δηλαδή τα blockbuster και τους σούπερ-ήρωες.

Αν κάτι πρέπει να μείνει στο τέλος της ημέρας όμως, είναι πως η ταινία του Barry Jenkins «Moonlight», δεν ήταν η καλύτερη ταινία της χρονιάς επειδή έθιξε τα «σωστά» πράγματα. Ήταν αναμενόμενο να θίξει τα σωστά πράγματα, να τα θίξει με σωστό τρόπο και να χαρίσει ένα αξιομνημόνευτο και πανέμορφο αποτέλεσμα, ακριβώς επειδή ήταν φτιαγμένη με σωστά και αγνά κινηματογραφικά υλικά. Από αυτά που δεν νοσταλγούν παλιούς καλούς καιρούς, αλλά επιθυμούν να είναι κομμάτι της τέχνης του αύριο.