ΑΠΘ - Το πρόγραμμα των συλλογικοτήτων που διδάσκουν στο εαρινό εξάμηνο το μάθημα "Εναλλακτικές Προσεγγίσεις"

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Φιλοσοφική Σχολή, Τμήμα Ψυχολογίας

Ψυχοκοινωνικά Προβλήματα: Εναλλακτικές προσεγγίσεις και πρακτικές (Ψ-372)

M.Δικαίου, Α. Μπάκα, Μ. Μιγκιάνη

Εξάμηνο: Εαρινό 2016

Βρισκόμαστε σε ένα χώρο, το Πανεπιστήμιο, που χαρακτηρίζεται συνήθως από ένα διαρκή Μονόλογο. Όπου ο Άλλος, άμεσα ή έμμεσα, απουσιάζει ως πρωταγωνιστής και γίνεται συνήθως αντιληπτός ξεκομμένα από το κοινωνικό-πολιτικό και πολιτισμικό πλαίσιο. Βρισκόμαστε σε ένα χώρο όπου επικρατεί ο λεγόμενος επιστημονικός λόγος, δηλαδή ο Λόγος των Ειδικών, ο οποίος και διαχρονικά αναπαράγεται. Προκύπτει δε και αναπαράγεται μονοδιάστατα μέσα από μονόπλευρες αναλύσεις, μεθοδολογικές κατασκευές και μυθοπλαστικές προσεγγίσεις, ή αυθαίρετες και υποθετικές πολλές φορές αιτιολογικές συζητήσεις. Προκύπτει επίσης μέσα από την αντικειμενοποίηση της ιστορίας, των κοινωνικών διεργασιών, της ανθρώπινης ύπαρξης και εμπειρίας. Της συρρίκνωσης, ιδιαίτερα στον χώρο της ψυχικής υγείας,  αυτής της εμπειρίας – όταν δε συνάδει με την εκάστοτε αντίληψη για το «φυσιολογικό», το «υγιές», το «κανονικό» – σε συμπτώματα, της κατηγοριοποίησης και ταξινόμησής της, τις πρακτικές που εφαρμόζονται και που προσβάλουν πολλές φορές την ανθρώπινη αξιοπρέπεια ασκώντας ψυχολογική ή και φυσική ακόμα βία. Η διαρκής αναπαραγωγή αυτού του επιστημονικού Μονόλογου, η κυριαρχία του και η συστηματική διάχυσή του στο κοινωνικό σώμα είναι στην ουσία μια πολιτική πρακτική που υπηρετεί μια συγκεκριμένη ιδεολογία. Μια ιδεολογία που εμποδίζει στην ουσία την ακύρωση των μηχανισμών και των διεργασιών αποκλεισμού ή περιθωριοποίησης μίας σειράς ατόμων ή ομάδων αφού και η ίδια εμφανίζεται, εγκαθιδρύεται και αναπαράγεται μέσω της ενίσχυσης αυτών ακριβώς των διεργασιών και μηχανισμών χειραγώγησης, μηχανισμών και διεργασιών που συντελούν στη σημερινή πολιτική, οικονομική, κοινωνική, πολιτισμική κρίση και στην κρίση των επιστημών,

Τα τελευταία χρόνια βιώνουμε τις απάνθρωπες επιπτώσεις της καπιταλιστικής κρίσης με τη μορφή της φτωχοποίησης του πληθυσμού. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά εκλαμβάνει αυτή η κρίση σε μια χώρα όπως η Ελλάδα όπου ο καπιταλισμός αναδεικνύει την πιο χυδαία και διεφθαρμένη μορφή του. Η δημοσιονομική λογική του νεοφιλελεύθερου μοντέλου, οι εφαρμοζόμενες κατ’ εντολή δανειστών και τοκογλύφων μνημονιακές πολιτικές και οι εγκληματικές επιπτώσεις τους, ιδιαίτερα στον τομέα της δημόσιας υγείας, διαχέονται και στον τομέα της ψυχικής υγείας ακυρώνοντας, με την συνέργεια ενός νέο-συντηρητικού και δήθεν εκσυγχρονιστικού κοινωνικο-ψυχιατρικού και ψυχολογικού μοντέλου, την έννοια και τις πρακτικές της διαφορετικής συνάντησής μας με συνανθρώπους που βιώνουν κρίσιμες ψυχολογικές καταστάσεις αλλά και της ίδιας της διεργασίας αποϊδρυματοποίησης. Η χωροταξική μετεγκατάσταση από το ψυχιατρείο στην κοινότητα των ατόμων με ψυχιατρική εμπειρία συντελείται συνήθως με τη διαμεσολάβηση των κρατικοδίαιτων και δήθεν μη-κυβερνητικών και μη-κερδοσκοπικών οργανώσεων και εταιρειών, αναπαράγοντας τα ιδρυματικά της χαρακτηριστικά, την αφαίρεση των δικαιωμάτων που υφίστανται τα άτομα με ψυχιατρική εμπειρία.

Μέσα από αυτό το πρίσμα λοιπόν εξετάζουμε και το μάθημα Εναλλακτικές Προσεγγίσεις. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι στο μάθημα αυτό επιχειρείται η αποκατάσταση ανθρωπίνων δικαιωμάτων τα οποία αφαιρούνται, βίαια πολλές φορές, από συνανθρώπους που βρίσκονται σε δυσκολίες, περνάνε κρίσιμες στιγμές ή βιώνουν τον πόνο. Η προσέγγιση των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων δεν αποτελεί δηλαδή μόνο μία άλλη επιστημονική απόπειρα ούτε μία πράξη γενναιοδωρίας, αλλά μία συνειδητή επιστημονική/πολιτική επιλογή, που αποσκοπεί στην αναζήτηση κοινών οραμάτων και κατ’ επέκταση και κοινών τόπων, στόχων και δράσεων. Αντανακλά με λίγα λόγια την ανάγκη να δημιουργήσουμε μια κατάσταση διαλόγου και κοινών δράσεων γιατί δεν πιστεύουμε ότι μπορούμε να υπάρχουμε μέσα από την αυθαίρετα και συχνά βίαια προκαλούμενη σιωπή των άλλων. Έτσι λοιπόν ο δρόμος για την αναζήτηση των κοινών τόπων είναι ταυτόχρονα και δρόμος αναζήτησης της δικής μας ελευθερίας. Αναζήτησης μιας νέας γνώσης, νέων επιστημονικών παραδειγμάτων, νέων θεωριών και πρακτικών που θα προκύπτουν από αυτή τη συνάντηση, την εμπειρία και τις ρήξεις με το αναχρονιστικό και το συντηρητικό.

Αυτό είναι και το κύριο νόημα αυτού του μαθήματος, το οποίο φανταζόμαστε σαν μία ελάχιστη συμβολή στην ανάπτυξη νέων σχέσεων και εμπειριών που η πεμπτουσία τους θα είναι ο διάλογος και όχι ο μονόλογος, τόσο στη συμβατική του όσο και στη λεγόμενη εναλλακτική του μορφή. Το ζητούμενο λοιπόν δεν είναι η αναπαραγωγή της λεγόμενης ουδέτερης επιστήμης και του πλέγματος των εξουσιών από το οποίο αυτή προκύπτει και ταυτόχρονα υπηρετεί, αλλά της επιστήμης εκείνης που διακατέχεται από αξίες που σέβονται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Μιας επιστήμης που υπηρετεί τον άνθρωπο, καλλιεργεί την κοινωνική ευθύνη, αναζητεί μια ανθρώπινη και δίκαιη κοινωνία και υπηρετείται από ανθρώπους που δεν εμπορεύονται την ανθρώπινη ανάγκη και τον ανθρώπινο πόνο.

Με αυτό το πνεύμα η προσπάθεια αυτή χαρακτηρίζεται από στοιχεία που τη διαφοροποιούν ριζικά από τις μέχρι τώρα εμπειρίες. Αποτελεί νέο προηγούμενο, αλλάζει τους μέχρι τώρα όρους και προδιαγράφει τα επόμενα βήματα, καθώς η συνάντηση και ο διάλογος με εκπροσώπους διαφόρων συλλογικοτήτων, δράσεων, κινημάτων και φορέων αποσκοπεί όχι μόνον στην διεύρυνση της προσέγγισης της ανθρώπινης ύπαρξης αλλά και στην αναζήτηση κοινών τόπων αντίστασης και αλληλεγγύης. Ο Λόγος αυτών των συλλογικοτήτων που συμμετέχουν αναδεικνύεται ως φωνή και λόγος δικαιωμάτων που μας αφορούν όλους γιατί είναι δικαιώματα που αναδεικνύουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την αναζήτηση και διεκδίκηση συνθηκών που θα αποτρέπουν την αποξένωση, την εξαθλίωση και την ανισότητα, θα δημιουργούν δηλαδή υγιείς συνθήκες ζωής. Ακυρώνει τον πολυκερματισμό και τη διάσπαση και αποπειράται να δημιουργήσει έναν κοινό κοινωνικό, πολιτικό και επιστημονικό τόπο. Γιατί η αποκλειστικά συμπτωματοκεντρική προσέγγιση μεταφέρθηκε εντέχνως από το ατομικό επίπεδο στο συλλογικό (βλέπε πληθώρα συμπτωματολογικά προσδιορισμένων ομάδων αυτοβοήθειας), χωρίς να ακυρώνονται οι μηχανισμοί διαχείρισης, αλλά και η αναπαραγωγή της εξάρτησης από τους ειδικούς είτε συμβατικά είτε δήθεν εναλλακτικά.

Ιδιαίτερη σημασία αποκτούν, στην παρούσα συνθήκη στην Ελλάδα, αφ’ ενός τα συμβάντα που σχετίζονται με τα εγκλήματα που συντελούνται στο Αιγαίο σε βάρος των προσφύγων και μεταναστών και αφ’ ετέρου οι επιστημονικές-πολιτικές προσεγγίσεις, σε θεωρητικό και πρακτικό επίπεδο, έναντι όλων όσων συμβαίνουν εξαιτίας των γεωπολιτικών συγκρούσεων στην περιοχή μας.

Γινόμαστε έτσι μάρτυρες μιας ιστορικής περιόδου η οποία -πέρα από τα όποια κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά της χαρακτηριστικά σε εθνικό και διεθνές επίπεδο- αναδεικνύει και επιστημονικά ζητήματα που μας αφορούν καθώς μας επιτρέπουν να εμβαθύνουμε σε ερωτήματα αναφορικά με τους τρόπους επινόησης θεωριών και πολιτικών κοινωνικού ελέγχου πληθυσμιακών ομάδων, κατασκευής θεσμών, εφαρμογής πρακτικών και τεχνολογιών άσκησης μικρο- και μακροεξουσίας σε ποικίλους, τόπους αποκλεισμού πληθυσμών - νέων θυμάτων γεωπολιτικών συρράξεων και αναταραχών. Συμβάντα καίρια τα οποία μας επιτρέπουν να κατανοήσουμε τις βαθύτερες διεργασίες κατασκευής, συντήρησης και αναπαραγωγής διακρίσεων, κοινωνικών στερεοτύπων και προκαταλήψεων, φαινομένων ρατσισμού και ξενοφοβίας όπως επίσης και μηχανισμών εσωτερίκευσης τους από το κοινωνικό σώμα. Μιας κοινωνίας ιδιαίτερα που οι πρόγονοί μας υπήρξαν και πρόσφυγες, και θύματα της ναζιστικής θηριωδίας και μετανάστες, ενώ κατά χιλιάδες νέοι και νέες εξαναγκάζονται  σήμερα εξ αιτίας της κρίσης και των συνεχιζόμενων μνημονιακών πολιτικών να μεταναστεύουν.

Γινόμαστε ακόμη μάρτυρες μιας περιόδου όπου εκατοντάδες χιλιάδες συνάνθρωποί μας διακινδυνεύουν τη ζωή τους στο Αιγαίο (θάλασσα των Πνιγμένων) αναζητώντας το δικαίωμα να υπάρχουν, την ελευθερία, ένα καινούργιο όνειρο ή ένα νέο ξεκίνημα για τους ίδιους και τα παιδιά τους υπερβαίνοντας τη βιογραφική ρωγμή που υφίστανται συνεπεία των πολέμων. Αλλά και μάρτυρες επίσης της παραδειγματικής αντίδρασης μιας μεγάλης μερίδας του νησιωτικού πληθυσμού που διακινδυνεύει την ζωή του για την διάσωση ανδρών, γυναικών και παιδιών καθώς και της φιλόξενης στάσης τους απέναντί τους.

Ασφαλώς και οι ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι αποτελούν εργαλεία και μέσα αναδιανομής του πλούτου ή επανακαθορισμού γεωπολιτικών σφαιρών επιρροής όπου οι λαοί συνειδητά οδηγούνται είτε στη σφαγή, είτε στην εξαθλίωση, είτε στην προσφυγιά. Ασφαλώς και ο φράχτες που υψώνονται στην Ελλάδα και στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες (σε μια Ε.Ε. που διέρχεται μια «προ της τελικής διάλυσης» κατάσταση συγκριτικά με αυτό που σήμερα ως πολιτική-οικονομική υπόσταση είναι) αποσκοπούν στο να αποτρέψουν βίαια το ταξίδι για μια καλύτερη ζωή των μεταναστών και των προσφύγων.

Ωστόσο, οι σφαγές και οι διωγμοί συνοδεύονται πάντοτε από "μέτρα φροντίδας" των επιζώντων (πληγέντων ή προσφύγων). Εδώ και μερικές δεκαετίες η «φροντίδα» αυτή ανατίθεται διεθνώς στον λεγόμενο «τρίτο τομέα» ή «τρίτο πυλώνα» δηλαδή στις Μ.Κ.Ο και σε όλες τις λεγόμενες μη-κερδοσκοπικές εταιρείες που αναλαμβάνουν κατ΄ αποκοπή ένα «ανθρωπιστικό» ή «υποστηρικτικό» «έργο», παράλληλα με τις άλλες επιχειρήσεις που αναλαμβάνουν έργα υποδομών, κ.ά. Βλέπουμε άλλωστε πώς ακριβώς ο κερδοσκοπικός ανθρωπισμός υποκίνησε στις μέρες μας δεκάδες Μ.Κ.Ο από την Ελλάδα και το εξωτερικό να κατακλύσουν τα νησιά ανταποκρινόμενες στην ανάγκη του συστήματος για κατασκευή ενός ανθρωπιστικού προσωπείου στη διαχείριση του ελέγχου των προσφύγων και μεταναστών. Είναι χαρακτηριστικό ότι αυτές οι «μη κερδοσκοπικές» επιχειρήσεις δεν υπηρετούν σχέδια για την ενίσχυση των εθνικών δημόσιων και καθολικών συστημάτων υγείας, πρόνοιας και κοινωνικής πολιτικής αλλά διεισδύουν με το αζημίωτο στα κενά που προκύπτουν από τις εκάστοτε πολιτικές αποδόμησης των τομέων αυτών από το κυρίαρχο σύστημα (ιδιαίτερα, σε περιόδους κρίσης) και τρέφονται τελικά από αυτή την αποσάθρωση. Εξ ου και ο χαρακτηρισμός τους ως «τρίτος τομέας» ή «τρίτος πυλώνας». Οι περισσότερες επιχειρήσεις είναι ασφαλώς κρατικοδίαιτες ή χρηματοδοτούνται από θεσμούς του κεφαλαίου (Ε.Ε., Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, διάφορα ιδρύματα του τοπικού ή διεθνούς κεφαλαίου, εργολάβους, κατασκευαστικές επιχειρήσεις κ.λπ.) απασχολώντας εργαζόμενους με επισφαλείς σχέσεις εργασίας χρησιμοποιώντας και ανιδιοτελείς εθελοντές. Από αυτή την φυσιογνωμία τους προκύπτει και η βασική αντιπαλότητα, συκοφάντηση ή/και παραγκωνισμός εκ μέρους τους πρωτοβουλιών άτυπων ομάδων και πρωτοβουλιών αλληλεγγύης προς τους πρόσφυγες και μετανάστες -διαδικασίας μέσω της οποίας εκπληρώνουν και την ειδική κοινωνική ανάθεση για την οποία τους προορίζει το κυρίαρχο σύστημα.

 Στη χειραγωγούμενη, ειδικά, και ελεγχόμενη από τους δανειστές και τοκογλύφους Ελλάδα επιβάλλεται ένα σχέδιο εγκλωβισμού των μεταναστών και των προσφύγων στον ελλαδικό χώρο. Η ανάθεση δε του ελέγχου του ανατολικού Αιγαίου στο ΝΑΤΟ αποσκοπεί στο να μετατρέψει τις ευρωπαϊκές χώρες σε μη «ελκυστικές» για πρόσφυγες και μετανάστες εμπλέκοντας ταυτόχρονα τον ελληνικό λαό στα πολεμικά παιχνίδια της περιοχής. Μέσα σ΄ αυτά τα πλαίσια, η ανύψωση συνοριακών φραχτών στις εισόδους διαφόρων χωρών για την απώθηση των συνανθρώπων μας αποκαλύπτει το πραγματικό νόημα των διακηρύξεων περί «ευρωπαϊκής αλληλεγγύης»:

§  Κέντρα Καταγραφής και Ταυτοποίησης

§  Κέντρα Μετεγκατάστασης και

§  Κέντρα Κράτησης και Επαναπροώθησης

Και οι τρείς τύποι κέντρων, παρά τις διαφοροποιήσεις και την διάκριση μεταξύ μεταναστών και προσφύγων που συνήθως επικαλούνται ή τα ελάχιστα «σπίτια φιλοξενίαs», αποσκοπούν στον έλεγχο, στην παραβίαση της ελευθερίας, στην καταπάτηση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και των δικαιωμάτων τους, υπηρετώντας έτσι τις πολιτικές της Ε.Ε,  της Ύπατης Αρμοστείας για τους Πρόσφυγες ή τους Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης

Ψυχιατρείο Λέρου 2016, Εγκλεισμός Προσφύγων και Μεταναστών

Η λειτουργία αυτών των συστημικών θεσμών συντελείται και επιβάλλεται στο κοινωνικό σώμα και στις τοπικές κοινωνίες με τρόπο που να ενισχύει την κατασκευή φαινομένων ξενοφοβίας και ρατσισμού. Τα υπερυψωμένα συρματοπλέγματα, τα βραχιολάκια και η στρατοπεδική αρχιτεκτονική και λειτουργία αναδεικνύουν τον φυλακτικό χαρακτήρα των τόπων εγκλεισμού που ολοκληρώνεται με την αστυνόμευση και το πρόσχημα της προστασίας των πολιτών από τους εν δυνάμει «επικίνδυνους ξένους». Οι Μ.Κ.Ο, σύμφωνα πάντα με τον επιβαλλόμενο καταμερισμό εργασίας και ακολουθώντας μια τυποποιημένη «τεχνογνωσία», αναλαμβάνουν σε συνεργασία με τον Στρατό και την Αστυνομία την ενεργοποίηση μηχανισμών και την εφαρμογή τεχνικών καθημερινού ελέγχου της ψυχής, του σώματος και των αναγκών των εγκλείστων εφαρμόζοντας έτσι μεθοδευμένα και λεπτομερειακά την ιδεολογία και την πολιτική του ελέγχου. Οργανώνουν δηλαδή στην καθημερινότητα, την κάλυψη νέων ιδρυματικών αναγκών, τη διατήρηση της εσωτερικής ισορροπίας, την διαχείριση σχέσεων, τη διαχείριση αναμενόμενων συγκρούσεων που προκύπτουν από τις συνθήκες εγκλεισμού καθώς και τον ψυχολογικό έλεγχο των εγκλείστων. Έχουμε να κάνουμε εδώ με νέου τύπου ιδρυματικές δομές οι οποίες σε σύγκριση με τις παλαιές (όπως, λ.χ., των ασύλων και ψυχιατρείων) αναφέρονται σε άτομα που δεν χαρακτηρίζονται από «αποκλίσεις» αλλά ορίζονται τεχνηέντως ως εν δυνάμει επικίνδυνοι για τον πληθυσμό ώστε να νομιμοποιηθεί κάθε περιοριστικό μέτρο απέναντί τους. Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι οι συνάνθρωποί μας αυτοί δεν κατηγορούνται για οποιοδήποτε ποινικό αδίκημα αλλά τιμωρούνται γιατί αναζητούν το όνειρό τους, δηλαδή το δικαίωμα να υπάρχουν. Εγκλείονται λοιπόν μέσα σε αυτή τη συγκυρία άνθρωποι που διακινδύνευσαν τη ζωή τους και ρίσκαραν τον θάνατο για το όνειρο και την ελευθερία. Όμως είναι και πάλι οι ίδιοι που θα ακυρώσουν τον εγκλεισμό τους συνεχίζοντας το ταξίδι μιας αξιοπρεπούς επιβίωσης. Σε αυτή την συγκυρία ιδιαίτερη σημασία και συμβολισμό αποκτά η επιλογή της Λέρου ως τόπο εγκλεισμού μεταναστών και προσφύγων. Ένα νησί με ιστορικά επιβαρυμένο παρελθόν εγκλεισμού: ιταλικά στρατόπεδα, αναμορφωτήρια της Φρειδερίκης (για ορφανά του εμφυλίου), Αποικία Ψυχοπαθών (τόπος κοινωνικού θανάτου, βαρβαρότητας, φυσικής εξόντωσης από την ελληνική Ψυχιατρική) και τώρα Κέντρο Καταγραφής και Ταυτοποίησης προσφύγων και μεταναστών.

Ψυχιατρείο Λέρου 2016, Παραπήγματα εγκλεισμού Προσφύγων και Μεταναστών

Θέλουμε να τονίσουμε ότι ο στόχος του μαθήματος δεν εξαντλείται στην ανάλυση, στη συζήτηση και στην κατανόηση μόνον της κατάστασης αλλά κυρίως στην ανάδειξη της ατομικής και συλλογικής ευθύνης όλων μας. Το ζητούμενο δηλαδή αυτού του μαθήματος είναι τόσο η επιστημονική-θεωρητική επεξεργασία των σημερινών προκλήσεων όσο και ο σχεδιασμός και οργάνωση διαφορετικών, κοινωνικά χρήσιμων, συλλογικών δράσεων. Πέρα από τη δυνατότητα μιας νέας συνάντησης, της ανάπτυξης του διαλόγου, της αλληλοδιδασκαλίας και της αναζήτησης κοινών τόπων, οι φοιτητές/τριες θα έχουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν σε δράσεις οι οποίες προτείνονται είτε από τους/τις ίδιους/ες είτε από τους διάφορους φορείς που εμπλέκονται στο μάθημα. Έτσι η εκπαιδευτική διαδικασία μετατρέπεται σε μια συμμετοχική διαδικασία και η αναζήτηση της γνώσης συνδέεται άμεσα με τη νέα εμπειρία και το Πανεπιστήμιο με την Κοινωνία.

Κώστας Μπαϊρακτάρης

Α/Α ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Γενικά Θεωρητικά Κείμενα

Αλεξίου, Θ. (2006). «Κοινωνικός αποκλεισμός» και «κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες»: Οι ιδεολογικές λειτουργίες μιας εννοιολόγησης. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 1: 32-50.

Αλεξίου, Θ. (2008). Κοινωνική τάξη, Κοινωνικοποίηση και Κοινωνικό Κεφάλαιο. Τα όρια των αντισταθμιστικών παρεμβάσεων στην κοινωνική πολιτική. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 6: 34-45.

Basaglia, F. (2006). Ένα πρόβλημα της ιδρυματικής ψυχιατρικής (Ο αποκλεισμός σαν κοινωνικο-ψυχιατρική έννοια). ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 1: 51-65.

Lemert, E. (2007). Η παράνοια και η δυναμική του αποκλεισμού. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 2: 41-56.

Μάτσα, Κ. (2006). Κοινωνικός αποκλεισμός και τοξικομανία: Όψεις της βιοπολιτικής της εξουσίας. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 1: 66-76.

Μεγαλοοικονόμου, Θ., Λερίδου, Α. & Μοναχού, Μ. (2007). Η Πολιτισμική Διάσταση της Ψυχικής Υγείας και του Ψυχικού Πόνου. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 4: 59-67.

Μιχαήλ, Σ. (2008). Εκμετάλλευση, Κοινωνικός Αποκλεισμός, Χειραφέτηση. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 6: 46-52.

Μπαϊρακτάρης, Κ. (2010). Burnout: Η ψυχολογικοποίηση της αλλοτρίωσης: http://www.psyspirosi.gr/burnout-.html

Παπαϊωάννου, Σ. (2006). Για μια κοινωνική οικονομία και κοινωνική πολιτική της αλληλεγγύης και της ενδυνάμωσης ενάντια στον κοινωνικό αποκλεισμό. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 1: 10-31.

Παπαϊωάννου, Σ. (2008). Κοινωνικές ανισότητες και κοινωνικός αποκλεισμός. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 6: 20-33.

Σαββάκης, Μ. (2007). Κοινωνική Μεταβολή και Πολιτικές Υγείας. Το Λεπροκομείο Σπιναλόγκας (1903-1957). ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 3: 53-62.

Χαραλαμπίδης, Θ. (2007). Μετανάστες και δικαιώματα. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 4: 76-79.

Χαραλαμπίδης, Θ. (2008). Μετανάστες και Δικαιώματα: Ανιχνεύοντας τις «γκρίζες ζώνες» στην εφαρμογή της νομοθεσίας σχετικά με τους αλλοδαπούς και τους πρόσφυγες στην Ελλάδα. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 6: 102-105.

2. Ψυχική Υγεία

Bairaktaris, K. (1984). Anstaltspsychiatrie in Griechenland. Lit, Munster.

Bairaktaris, K. (1989). Psychiatriereform in Griechenland. Die unbe-ruhrten Anstalten, VPP, Munchen, 2.

Bairaktaris, K. (1990). Theory and Praxis of Deinstitutionalization in Greece. Psychiatry, a World Perspective, Vol. 4, Excerpta Medica, Amsterdam, 660-665.

Bairaktaris, K. (2014). La reforme psychiatrique en Grece: Tragedie, Scandale, στο Noelle Burgi, La grande Regression. La Grece et l ΄avenir de l΄ Europe. Le Bord de l΄ Eau, Lormont.

Γιαννουλόπουλος, Γ. (2008). Ο μύθος των δικαιωμάτων των ψυχικά ασθενών. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 6: 84-86.

Γιαννουλόπουλος, Γ. (2008). Άλλα μας έλεγαν. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 8: 28-31.

Διακήρυξη Πανελλήνιας Επιτροπής Ατόμων με Ψυχιατρική Εμπειρία. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 8: 93-94.

Lehmann, P. (2007). Επιζώντες της Ψυχιατρικής (Συνέντευξη στον Κ. Μπαϊρακτάρη). ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 3: 12-25.

Lehmann, P. (2008). Ουσιαστικά Μέτρα για την Πολιτική και Κοινωνική Ένταξη των (πρώην)χρηστών και Επιζώντων της Ψυχιατρικής. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 6: 78-83.

Μπαϊρακτάρης, Κ. (1985). Αποϊδρυματοποίηση και κοινωνική επανένταξη χρονίων ψυχασθενών. ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ, 5

Μπαϊρακτάρης, Κ. (1990). Ενάντια σε μια διοικητική-τεχνική λύση. ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ, σ. 28-29.

Μπαϊρακτάρης, Κ. & Ανδρουλάκη, Ο. (1991). Ψυχιατρικά Νοσοκομεία. ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ, 34

Μπαϊρακτάρης, Κ. (1994). Ψυχική Υγεία και Κοινωνική Παρέμβαση. Εναλλακτικές Εκδόσεις, Αθήνα.

Γκουαταρί, Φ. (2015 ) Από τη Λέρο στη Λα Μπορντ, εκδόσεις κουκίδα, Αθήνα

Εργασιακή Αποκατάσταση

Αϊβατλή, Μ. (2008). Ο δύσκολος δρόμος του Κοι.Σ.Π.Ε. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 8: 38.

Γιαννουλόπουλος, Γ. (2007). Εργασία-εύρεση εργασίας, εργασιακή υποστήριξη, ανεργία, απραξία. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 2: 20-22.

Παπακωνσταντίνου, Γ. (2008). Προβλήματα του ΚοιΣΠΕ Δυτικής Θεσσαλονίκης. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 8: 41.

Τοβή, Α. (2008). Το πικρό ποτήρι του ψυχικά ασθενή. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 6: 90.

Τοβή, Α. (2008). Ανεργία και Ψυχική Υγεία. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 8: 39-40.         

Μετανάστες, Παλιννοστούντες, Πρόσφυγες

Guri, G. (2008). Ο Λόγος περί ενσωμάτωσης ως μηχανισμός Κοινωνικού Αποκλεισμού. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 8: 76-78.

Μάρκους, Κ. Τ. (2007). «Αλλά η σφαίρα είναι ακόμη στο κεφάλι…» (Συνέντευξη στη Μ. Κακογιάννη). ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 4: 13-17.

Serwan, M. (2008). Η διαδρομή μου ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 8: 79.

Εξαρτήσεις

Δήμητρα (2008). Πρακτικές και Πολιτικές Απεξάρτησης – Ομάδες Αυτοβοήθειας ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 8: 69-71.

Λυρής, Τ. (2007). Η Εξάρτηση είναι Εμπόριο. Ο Αγώνας «Απεξάρτησης» και η Πρόληψη οφείλουν να είναι Λειτούργημα (Συνέντευξη στο Σ. Λαϊνά). ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 5: 71-76.

Μόνικα (2008). Εξάρτηση και Μετανάστευση. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 8: 72-73.

Νικηφόρος (2008). Εξουσία, Τιμωρία και Παρέμβαση. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 8: 66-68.

Οξύζογλου, Μ. (2008). Η Αρρώστια Συμφέρει. Μια κριτική ματιά με βάση την εμπειρία. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 6: 74-77.

Αναπηρία

Βουλγαρόπουλος, Ν. (2008). Αυτοβοήθεια και συμβουλευτική ομοτίμων. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 8: 14-18.

Λαζαρίδου, Α. (2008). Εφ’ όρου Ζωής. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 7: 18-20.

Μορφούλης, Ι. Α. (2008). Προσπελασιμότητα στην Πόλη και τη Ζωή. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 7: 10-17.

Σωματική Υγεία

Αγγελή, Α. (2008). Όσα έζησα και ένιωσα. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 8: 56-58.

Αμιτζόγλου, Κ. (2008). Καρκίνος: Η γνώση είναι δύναμη. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 8: 52.

Μιχαλάκη, Ε. (2008). Σύλλογος Μεσογειακής Αναιμίας. Αγώνας, Δράσεις, Παρεμβάσεις. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 8: 49-51.

Σαριδάκης, Ι. (2008). Μετά τον Καρκίνο κοιτάω μπροστά. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 8: 53-55.

Σβάρνας, Γ. (2008). Θαλασσαιμία. Ο δρόμος προς την αποδοχή. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 8: 46-48.

Παπαστολόπουλος, Π. (2008). Η απάντηση στη φθορά είναι η Δημιουργία. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 8: 59-61.

Επανακτώντας το Συλλογικό - Διακήρυξη Συλλόγων και Εταιρειών για την Σωματική Υγεία σε συνεργασία με το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 8: 95-96.

Φυλακές

Ajmone, Τ. (2008). Ιστορίες σε Πρώτο Πρόσωπο για τις περιπτώσεις Ακούσιου Εγκλεισμού και στέρησης δικαιοπρακτικής ικανότητας. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 9: 39-49.

Κετίκης, Π. (2008). Μαρτυρία από το Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Αυλώνας. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 9: 50-53.

Μαρτυρίες από τις Δικαστικές Φυλακές Διαβατών. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 9: 27-38.

Χατζηνικολάου, Α. (2008). Εκπαίδευση σε συνθήκες «Κοινωνικής Απαξίωσης» στις Δικαστικές Φυλακές Διαβατών. Ρωγμές σε ένα σύστημα. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ, 9: 60-79.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το περιοδικό Κοινωνία και Ψυχική Υγεία αναζητήστε το στην ιστοσελίδα του Τμήματος Ψυχολογίας

Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα

ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση

Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό

ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)

Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 25/11

ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ

2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη

Ακολουθήστε το Alfavita στo Google News Ακολουθήστε το Alfavita στo Viber