Η προηγούμενη εμπειρία
Η Τράπεζα Θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας (στο εξής ΤΘΔΔ, όπου το «Διαβαθμισμένης Δυσκολίας» έχει ιδιαίτερη σημασία, όπως θα δούμε παρακάτω…) είναι ένας θεσμός που δεν εφαρμόζεται για πρώτη φορά. Δοκιμάστηκε ήδη κατά την περίοδο 2013-2014 και καλό θα ήταν να κοιτάξουμε ποια ήταν εμπειρία από αυτήν την εφαρμογή.
Για όσους δεν γνωρίζουν, η ΤΘΔΔ είναι μια «δεξαμενή» θεμάτων, γνωστών εκ των προτέρων, από τα οποία επιλέγεται τυχαία το 50% των ερωτημάτων των γραπτών προαγωγικών εξετάσεων στις τάξεις του Λυκείου. Πιο συγκεκριμένα, ο διδάσκων επιλέγει τα 2 από τα 4 θέματα στα οποία θα εξεταστούν οι μαθητές, ενώ τα υπόλοιπα 2 προέρχονται από την ΤΘΔΔ, μέσω ηλεκτρονικής κλήρωσης. Δε μιλάμε δηλαδή για 40 από 80 ερωτήματα π.χ. αλλά για 2 από 4, πράγμα που έχει επίσης ιδιαίτερη σημασία. Τα περιεχόμενο της ΤΘΔΔ είναι αναρτημένο στο διαδίκτυο, σε μια ιδιαίτερα δύσχρηστη μορφή πάντως.
Τι έγινε λοιπόν το 2013-2014; Διευκρινίζω ότι θα αναφερθώ στο μάθημα της Φυσικής, για το οποίο γνωρίζω. Ως επιχείρημα για την αναγκαιότητα της ΤΘΔΔ, είχε προβληθεί το ότι έτσι «οι καθηγητές θα αναγκάζονται (sic) να βγάζουν όλη την ύλη». (Έχω ήδη αναφερθεί στο πόσο απλοϊκή είναι μια προσέγγιση που επικεντρώνεται στην «κάλυψη της ύλης» και πόσο εσφαλμένες αντιλήψεις περί διδακτικής μπορεί να υποκρύπτει (δείτε εδώ).
Τα θέματα άρχισαν να αναρτώνται σταδιακά, σκορπίζοντας ανησυχία στους διδάσκοντες, καθώς υπήρχαν κάποια θέματα αυξημένης δυσκολίας, κάποια ήταν ασαφώς διατυπωμένα ενώ σε κάποια εντοπίζονταν επιστημονικά λάθη. Ωστόσο, οι ανησυχίες διασκεδάζονταν μέσω ανεπίσημων διαβεβαιώσεων ότι η ΤΘΔΔ «δε θα εφαρμοστεί αυτή τη χρονιά», από ανθρώπους που κατείχαν θεσμικές θέσεις. Μόνο την τελευταία στιγμή, παραμονές εξετάσεων, ανακοινώθηκε από το υπουργείο ότι το σύστημα θα εφαρμοζόταν. Ως άμεσο αποτέλεσμα των μεγάλων αποκλίσεων στη δυσκολία των θεμάτων, είχαμε το φαινόμενο τα παιδιά του «Λυκείου Α» να εμφανίζονται άριστα, ενώ του «Λυκείου Β» να αποτυγχάνουν σε τεράστια ποσοστά. Ατυχέστατα (ή μήπως σκόπιμα;) η εφαρμογή του μέτρου συνδυάστηκε με ένα νέο σύστημα προαγωγής (υπουργός Α. Λοβέρδος) που οδήγησε σε μεγάλα ποσοστά μετεξεταστέων. (Η αλήθεια είναι ότι εκείνη τη χρονιά το σύστημα προαγωγής άλλαξε δυο ακόμα φορές, μετά τις εξετάσεις (!), μέχρι να επιτευχθεί ο επιθυμητός αριθμός μετεξεταστέων, αλλά αυτή είναι μια άλλη θλιβερή ιστορία…) Πολλοί εξακολουθούν να συνδέουν τα μεγάλα εκείνα ποσοστά αποτυχίας με την εφαρμογή της ΤΘΔΔ, όμως νομίζω ότι το καθοριστικό ήταν το σύστημα προαγωγής.
Ας πούμε ότι πολλές από τις παραπάνω αστοχίες (καθυστερημένη ανακοίνωση εφαρμογής, αποκλίσεις στη δυσκολία των θεμάτων, επιστημονικά λάθη κλπ.) θα μπορούσαν να διορθωθούν την επόμενη χρονιά, αν και αυτά είναι ανεπίτρεπτα λάθη για κάποιους που υποτίθεται πως ασκούν σοβαρή εκπαιδευτική πολιτική. Τι ακολούθησε λοιπόν το 2014-2015, όπου παιδιά και καθηγητές γνώριζαν από την αρχή ότι η ΤΘΔΔ θα εφαρμόζονταν στις προαγωγικές εξετάσεις;
Θυμάμαι πολύ έντονα τα παιδιά της Α Λυκείου 2013-2014 στο Πειραματικό Λύκειο Ρεθύμνου. Ξεχώριζαν όχι μόνο για τις ικανότητές τους αλλά και για τον ενθουσιασμό τους για το μάθημα, διατυπώνοντας εξαιρετικές ερωτήσεις και παρατηρήσεις που με βοήθησαν σημαντικά στο να εξελιχθώ ως εκπαιδευτικός. Ήταν αδύνατο να βαρεθείς έστω και ένα δευτερόλεπτο μαζί τους και ένιωθα πραγματικά τυχερός για αυτήν εμπειρία. Τα ίδια παιδιά, ξεκινώντας τη χρονιά 2014-2015 είχαν γίνει κάποια «άλλα»… Εξακολουθούσαν να δουλεύουν με συνέπεια, να είναι αποτελεσματικά, αλλά ο ενθουσιασμός είχε χαθεί. Δεν περνούσαν καλά με το μάθημα, βαρυγκωμούσαν, οι ερωτήσεις ελάχιστες… Μου έλεγαν ανοιχτά ότι η ΤΘΔΔ τους δημιουργούσε άγχος και το ενδιαφέρον τους εστιαζόταν στο να σιγουρευτούν ότι θα ξέρουν τις λύσεις των θεμάτων. Η κατάργηση της ΤΘΔΔ ήταν ανάμεσα στα βασικά αιτήματα των κινητοποιήσεών τους, ίσως το βασικότερο. Και επειδή κάποιοι θα πουν ότι τέτοια αιτήματα διατυπώνουν όσοι είναι υπέρ της «ήσσονος προσπάθειας», ας γνωρίζουν ότι τις επιδόσεις εκείνης της «φουρνιάς» και τη μετέπειτα ακαδημαϊκή της εξέλιξη, δεν τις συναντά κανείς εύκολα. Όταν, δε, έβγαιναν αυτά τα παιδιά στο ραδιόφωνο να εκθέσουν τα επιχειρήματά τους, δε νομίζω ότι είναι πολλοί αυτοί που θα μπορούσαν να τα αντιμετωπίσουν. Στη μέση της χρονιάς (Φλεβάρη του 2015) ανακοινώθηκε η κατάργηση της ΤΘΔΔ. Όταν το είπαμε στα παιδιά πανηγύρισαν έξαλλα, όλο αυτό έμεινε σαν κακό όνειρο και συνεχίσαμε τη δουλειά μας.
Τι γίνεται τώρα;
Φέτος, σχολική χρονιά 2021-2022, το ΥΠΑΙΘ επανέρχεται στην εφαρμογή της ΤΘΔΔ. Το τονίζω, είμαστε στο 2021-2022, μετά από ενάμιση χρόνο εκπαιδευτικού lockdown, με ένα μεγάλο μέρος του μαθητικού πληθυσμού να έχει χάσει την επαφή του με την εκπαιδευτική διαδικασία. Το γνωρίζαμε από το τέλος της προηγούμενης χρονιάς, το διαπιστώνουμε φέτος με αρκετά σκληρό τρόπο: τα περισσότερα παιδιά εμφανίζουν σημαντικά κενά γνώσης και κατανόησης, ακόμα και μεταξύ εκείνων που κινούνται σε υψηλό επίπεδο. Και ενώ το ΥΠΑΙΘ έχει εκδώσει ειδικές οδηγίες για την κάλυψη αυτών των κενών για το Δημοτικό και το Γυμνάσιο, στο Λύκειο φαίνεται σαν να ξεκινά μια χρονιά όπως όλες οι υπόλοιπες, σαν να μην υπήρξε ποτέ lockdown και webex. Η ύλη ανακοινώθηκε σε ΦΕΚ, χωρίς άλλη διευκρίνιση-οδηγία, ενώ η ΤΘΔΔ - της Φυσικής τουλάχιστον - περιέχει αρκετά θέματα που θεωρούνται «εξεζητημένα» από πολλούς και έμπειρους συναδέλφους. Πέρα από το γεγονός ότι παραβλέπονται οι όλως ιδιαίτερες συνθήκες που έχουμε να αντιμετωπίσουμε λόγω των συσσωρευμένων προβλημάτων που έχει αφήσει η τηλεκπαίδευση, δεν μπορούμε να μη σταθούμε σε κάποιες σημαντικές παρατηρήσεις:
- Πώς είναι δυνατό να παρατηρούνται (ξανά!) τόσο μεγάλες αποκλίσεις δυσκολίας μεταξύ διαφορετικών θεμάτων; Άραγε, τι σημαίνει «διαβαθμισμένη δυσκολία» στην περίπτωση της Τράπεζας Θεμάτων. Πώς «μετράει» τη δυσκολία κάθε θέματος η αρμόδια επιτροπή; Με το ζύγι; Με το μάτι; (Για όσους δεν γνωρίζουν, θέματα μπορεί να στείλει οποιοσδήποτε εκπαιδευτικός, του δημόσιου ή του ιδιωτικού τομέα, καλώς κατά τη γνώμη μου. Όμως υπάρχει, καλώς και πάλι, αρμόδια επιτροπή που κρίνει ποια από αυτά τα θέματα είναι κατάλληλα να συμπεριληφθούν στην ΤΘΔΔ). Στην πραγματικότητα, ο μόνος τρόπος να «μετρηθεί» η δυσκολία ενός θέματος είναι να δοθεί προς λύση σε αληθινούς μαθητές, πράγμα που δεν έχει γίνει.
- Θα πει κανείς «Και τι πειράζει να υπάρχουν μερικά δύσκολα θέματα;». Πέρα από το γεγονός ότι αναιρείται ο ίδιος ο τίτλος της ΤΘΔΔ (πάει η «διαβαθμισμένη δυσκολία»…), ας μην ξεχνάμε ότι πρόκειται για τα 2 από τα 4 θέματα στα οποία θα εξεταστούν οι μαθητές, οπότε σε περίπτωση μιας «κακής» κλήρωσης ολόκληρα σχολεία απειλούνται με πανωλεθρία. Αν μιλούσαμε για διαγωνίσματα πολλών (80, ας πούμε) ερωτήσεων, ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα ήταν απίθανο.
- Πώς συνδυάζεται η εφαρμογή τέτοιου είδους εξετάσεων με τις εξαγγελίες περί εκπαιδευτικής καινοτομίας, «ανεστραμμένων τάξεων» και διάφορων άλλων που διαφημίζει η ηγεσία του ΥΠΑΙΘ; Οι εκπαιδευτικοί με στοιχειώδη εμπειρία αντιλαμβάνονται ότι η αυξημένη δυσκολία θεμάτων ελάχιστα περιθώρια αφήνει για καινοτόμες και μαθητοκεντρικές πρακτικές, πράγμα που επιβεβαιώνεται και από τη διεθνή εμπειρία: «Χρησιμοποιώ ολόκληρο το ακαδημαϊκό έτος προετοιμάζοντας τους μαθητές μου για τις εξετάσεις στο μάθημα της Ιστορίας των Ηνωμένων Πολιτειών. Η επιλογή μου όσον αφορά τη διδασκαλία των μαθημάτων και τα διδακτικά υλικά εξαρτάται απόλυτα από την προετοιμασία για αυτήν την εξέταση. Συνεπώς, δεν μπορώ να χρησιμοποιώ γεγονότα του παρόντος, μακροχρόνια πρότζεκτ ή δημιουργική/συνεργατική εργασία, γιατί όλα αυτά δεν εξετάζονται και η συγκεκριμένη μορφή διδασκαλίας δεν χρησιμοποιείται. Όλα τα τεστ που ετοιμάζω αντικατοπτρίζουν τη μορφή των εξετάσεων για τα μαθήματα υπό εξέταση… (ένας εκπαιδευτικός κοινωνικών σπουδών στο Μισισίπι)» (Wayne Au, "'Ανισες βάσει σχεδίου", Gutenberg 2020, σελ. 144 και γενικότερα στο κεφάλαιο 4, με πολύ πλούσια βιβλιογραφία).
- Όπως υπαινίσσεται το παραπάνω σημείο, αυτού του είδους οι εξετάσεις «σκοτώνουν» τη διδασκαλία και παράγουν μαθητές που δίνουν σωστές απαντήσεις, χωρίς απαραίτητα να κατανοούν. Το βλέπουμε σε γραπτά πανελληνίων, όπου ο υποψήφιος λύνει ένα εξαιρετικά περίπλοκο ερώτημα και σε ένα άλλο, αρκετά απλούστερο, δείχνει βαθιά άσχετος. Είναι λάθος να πιστεύουμε ότι η εξάσκηση στην επίλυση δύσκολων προβλημάτων οδηγεί απαραίτητα σε καλύτερη κατανόηση. Σύμφωνοι, όποιος έχει κατανοήσει καλύτερα έχει αυξημένες πιθανότητες να λύσει μια δύσκολη άσκηση αλλά το αντίστροφο δεν ισχύει. Αν κοιτάξουμε τις πανελλήνιες εξετάσεις, έναν θεσμό που γίνεται όλο και πιο αποκρουστικός και αντέχει στο χρόνο μόνο και μόνο επειδή είναι αδιάβλητος, θα δούμε ότι στη Γ Λυκείου η διδασκαλία/προετοιμασία είναι ουσιαστικά προσαρμοσμένη σε ένα απέραντο ασκησιολόγιο, με εξωπραγματικά σενάρια ασκήσεων, όπου κάποιες ερωτήσεις μαθητών προς τους καθηγητές είναι κατά κάποιον τρόπο «απαγορευμένες», σε στιλ «Μην τα παρασκέφτεσαι τα πράγματα, θα μπερδευτείς. Άκου αυτό που σου λέω [συνταγή] και θα την λύσεις την άσκηση». Και όντως, πολλές φορές ο μαθητής τη λύνει την άσκηση αλλά δεν έχει καταλάβει τι έκανε… Θέλουμε άραγε να επεκταθεί αυτό και στις υπόλοιπες τάξεις του Λυκείου;
- Υποτίθεται ότι η συμπερίληψη θεμάτων αυξημένης δυσκολίας οδηγεί σε αναβάθμιση της παρεχόμενης εκπαίδευσης. Όπως είδαμε στο παραπάνω σημείο, το επιχείρημα αυτό δεν έχει βάση. Μπορεί κανείς να εκπαιδευτεί στην επίλυση προβλημάτων (ειδικά εάν είναι γνωστά εκ των προτέρων…) χωρίς να χρειαστεί να κατανοήσει. Εκτός αυτού, μια τέτοια προσέγγιση δείχνει βαθιά δυσπιστία απέναντι στους εκπαιδευτικούς, υπονοώντας σαφώς ότι αν δεν τους «τρέξει» κάποιος (εν προκειμένω η ΤΘΔΔ) δεν πρόκειται να κάνουν σοβαρή δουλειά. Πραγματικά τώρα, ποιος μπορεί να πιστέψει ότι ένας ανεπαρκής εκπαιδευτικός (φυσικά και υπάρχουν τέτοιοι, όπως σε όλα τα επαγγέλματα, σε ένα ποσοστό αρκετά μικρότερο από εκείνο που πιστεύει ο περισσότερος κόσμος) θα γίνει καλός επειδή θα λύνει δύσκολες ασκήσεις στον πίνακα; Αυτά είναι αστεία πράγματα. Ακόμα και αν υποθέσουμε ότι κάποιοι έχουν τις ικανότητες αλλά βαριούνται, οπότε θα αναγκαστούν να κινητοποιηθούν, αυτό θα γίνει με τεράστιο κόστος: την καταστροφή της εκπαιδευτικής διαδικασίας ακόμα και εκεί που γινόταν σωστά και ευσυνείδητα, όπως περιγράψαμε παραπάνω, καθώς και την τρομοκράτηση γονέων και μαθητών.
Σύμφωνα με κάποια άποψη, η ιδέα μιας ΤΘΔΔ θα πρέπει να απορριφθεί συνολικά και σε οποιαδήποτε μορφή. Αν και δυσκολεύομαι να βρω κάποια ιδιαίτερη χρησιμότητα του συγκεκριμένου θεσμού στο εκπαιδευτικό μας σύστημα, τη στιγμή μάλιστα που εμφανίζει τόσο τραγικές ελλείψεις, η μόνη αποδεκτή μορφή της ΤΘΔΔ που θα μπορούσα να σκεφτώ θα είχε την ακριβώς αντίστροφη λογική από εκείνη με την οποία παρουσιάζεται σήμερα: να εξετάζει δηλαδή τις ελάχιστες απαιτούμενες γνώσεις που θα έπρεπε να έχει κανείς για να προαχθεί στην επόμενη τάξη, προφυλάσσοντας παράλληλα τους μαθητές από το ενδεχόμενο να βρεθούν απέναντι σε έναν «περίεργο» καθηγητή που βάζει θέματα παράλογης δυσκολίας. Να ξέρουν δηλαδή ότι αν έχουν ένα ελάχιστο επίπεδο γνώσεων δεν έχουν να φοβηθούν κάτι στις εξετάσεις. Γενικότερα, όσο λιγότερος φόβος υπάρχει στην εκπαίδευση τόσο το καλύτερο. Δυστυχώς, αυτή τη στιγμή επικρατεί η αντίστροφη αντίληψη…
Για όλους τους παραπάνω λόγους, η εφαρμογή της ΤΘΔΔ με την παρούσα μορφή και στη συγκεκριμένη συγκυρία είναι μεγάλο λάθος και θα δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα.
Το καλύτερο που θα είχε να κάνει το ΥΠΑΙΘ θα ήταν να προχωρήσει άμεσα στην αναστολή της εφαρμογής της. Εάν, τέλος πάντων, κρίνεται σκόπιμη η διατήρηση και η μελλοντική χρήση της, αυτό προϋποθέτει πολύ καλύτερη προετοιμασία από αυτή που βλέπουμε τώρα και, κυρίως, πιλοτική εφαρμογή της. Γιατί άραγε το κράτος συντηρεί τα πειραματικά σχολεία, αν όχι για τέτοιου είδους δράσεις;
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 18/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
