1. Πρόλογος
Ο «ακαδημαϊκός νεοφιλελευθερισμός» στηρίζεται στην ιδέα ότι πρέπει να αναδυθεί ένα νέο εκπαιδευτικό και πανεπιστημιακό μοντέλο, προκειμένου να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του παγκόσμιου παραγωγικού συστήματος, που είναι ριζικά διαφορετικό από αυτό πριν από λίγες μόλις δεκαετίες. Το γενικό επιχείρημα που προβάλλεται είναι ότι οι ανάγκες διαχείρισης του εργατικού δυναμικού μιας νέας οικονομίας δεν μπορούν να ικανοποιηθούν επαρκώς με τις προσεγγίσεις και τις μεθόδους που χρησιμοποιεί το παραδοσιακό Πανεπιστήμιο. Ο νεοφιλελευθερισμός επαγγέλλεται το τέλος της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, επαναπροσδιορίζοντας την ίδια την έννοιά της. Εξαρθρώνει την εκπαίδευση, εμπορευματοποιώντας την εγγενή αξία της και δίνοντας έμφαση στις άμεσα μεταβιβάσιμες δεξιότητες και ικανότητες. Οι ηθικές, κοινωνικές και πολιτικές αξίες, που είναι απαραίτητες για τη διατήρηση μιας υγιούς δημοκρατικής κοινωνίας, θεωρούνται στην ουσία άχρηστες. Στο πλαίσιο αυτό το Πανεπιστήμιο λειτουργεί με την προωθητική δύναμη μιας τριπλής έλικας, που εκτός από το ίδιο περιλαμβάνει το κράτος και τις επιχειρήσεις. Στο εσωτερικό, όμως, του μεταλλαγμένου Πανεπιστημίου δημιουργείται μια νέα ηγεμονική ταξινόμηση, η οποία προκύπτει από ένα συνδυασμό επιτήρησης και ελέγχου υπό την αυστηρή επίβλεψη του κράτους και της αγοράς.
Το νερό έχει μπει κι εδώ στο αυλάκι, ο μύλος ήδη άρχισε να κινείται, για να αλέσει το Σύνταγμα και ίσως το τελευταίο οχυρό της ελευθεριακής δημοκρατίας, το δημόσιο και δωρεάν –όσο δωρεάν είναι στην πράξη– Πανεπιστήμιο. Το σχετικό εγχείρημα έχει την προϊστορία του ήδη από τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια και συνδέεται κυρίως με τη χρηματοδότηση του δημόσιου Πανεπιστημίου, όπως διαπιστώνεται π.χ. από τις συστάσεις της Αμερικανικής Αποστολής το 1951 στο πλαίσιο του σχεδίου Μάρσαλ (Economic Co-operation Administration – ECA/G) να εξεύρουν δικούς τους πόρους τα Πανεπιστήμια, ώστε να αυτοσυντηρούνται, ή αργότερα από τις προσπάθειες της ΕΡΕ του Καραμανλή να αξιοποιηθεί η περιουσία των Πανεπιστημίων, ώστε να περιοριστεί η κρατική χρηματοδότηση. Αυτό είναι, κατά τη γνώμη μου, το κυριότερο διακύβευμα από την πλευρά της κυβέρνησης και των συμμάχων της, παρά τις δηλώσεις του υπουργού Παιδείας ότι πίσω από τη δήθεν «μεταρρύθμιση» δεν υπάρχει «κρυφή ατζέντα». Φυσικά, δεν αποκλείεται και το ενδεχόμενο να πρόκειται και για την εξαργύρωση επιταγών προς φίλια για την κυβέρνηση ιδιωτικά συμφέροντα.
2. Η σημασία του δημόσιου Πανεπιστημίου και τα προβλήματά του
Σημασία δημόσιου Πανεπιστημίου:
α) Σε επίπεδο ατομικό: το πανεπιστημιακό περιβάλλον δεν προάγει μόνον την μόρφωση. Με βάση τις ακαδημαϊκές παραδόσεις, εκτός από χώρος παραγωγής νέας γνώσης, είναι και ένας πολυδιάστατος κοινωνικός χώρος, όπου οι νέες και οι νέοι μορφώνονται, αμφισβητούν, διαφωνούν, επικοινωνούν, διασκεδάζουν, ερωτεύονται, ονειρεύονται και τελικά διαμορφώνουν την προσωπικότητά τους. Όλες αυτές οι παράμετροι είναι ουσιαστικό στοιχείο ενός δημοκρατικού και ελεύθερου Πανεπιστημίου. Άρα δεν είναι υπερβολή να υποστηρίξω ότι διαμόρφωσε και τη δική μου υποκειμενικότητα και καθόρισε την πορεία του βίου μου. Χωρίς το δημόσιο Πανεπιστήμιο πώς θα σπούδαζα εγώ, ένα παιδί εργατοϋπαλλήλων;
β) Σε επίπεδο πολιτικό και κοινωνικό: το δημόσιο Πανεπιστήμιο είναι εστία διαφωτισμού, παραγωγής επιστημονικής γνώσης, καλλιέργειας της κριτικής σκέψης, πολιτικής και κοινωνικής κριτικής και αμφισβήτησης, πολιτισμού, διεύρυνσης των οριζόντων των φοιτητών αλλά και των διδασκόντων (διαφορετικότητα, συμπερίληψη, προστασία δικαιωμάτων, περιβάλλοντος κ.λπ.).
Προβλήματα:
α) Προβλήματα ήδη πριν από τη δημοσιονομική κρίση και την επιβολή των μνημονίων: συχνές, αντιφατικές και αποσπασματικές νομοθετικές ρυθμίσεις, επεμβάσεις της Πολιτείας στην αυτοτέλεια και το αυτοδιοίκητο, ογκώδης γραφειοκρατία, υποχρηματοδότηση σε όλους τους τομείς (κτιριακό, εξοπλισμός, μισθοδοσία, φοιτητική μέριμνα, έρευνα κ.λπ.), ανισορροπίες στη δημιουργία και την εξέλιξη ιδρυμάτων, σχολών και τμημάτων, σύστημα επιλογής και αριθμός φοιτητών, ελλειμματική αναλογία προσωπικού προς φοιτητές, ανορθολογική διαχείριση, διοικητικές ανεπάρκειες, ελλείψεις στην παιδαγωγική διάσταση του εκπαιδευτικού έργου, επεμβάσεις εξωπανεπιστημιακών παραγόντων και ομάδων πίεσης κ.λπ.
β) Διόγκωση και επιδείνωση των προβλημάτων με την οικονομική κρίση και την πανδημία.
3. Η ίδρυση «μη κρατικών - μη κερδοσκοπικών» Πανεπιστημίων
Τα κυβερνητικά επιχειρήματα αναφέρονται κυρίως στην προσέλκυση αλλοδαπών φοιτητών, την κάλυψη της αυξανόμενης εγχώριας ζήτησης, την αύξηση των δεικτών οικονομικής ανάπτυξης, την ανάσχεση του εκπατρισμού των νέων, τον επαναπατρισμό ακαδημαϊκών και επιστημόνων. Στα παραπάνω προστίθενται και ορισμένα ιδεοληπτικού χαρακτήρα επιχειρήματα, όπως η ενίσχυση του ανταγωνισμού, η υπέρβαση του «συνταγματικού αναχρονισμού», η απελευθέρωση από την κουλτούρα του φόβου (π.χ. Άννα Διαμαντοπούλου) κ.λπ.
Πρέπει εδώ να τονιστεί ότι ο νεολογισμός «Νομικά Πρόσωπα Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης» (ΝΠΠΕ) ως νομικά πρόσωπα ειδικού σκοπού μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα (University Legal Entity κατά το σχέδιο νόμου) αποτελεί ένα φτηνό νομικίστικο εφεύρημα, μια και στην ουσία πρόκειται για ΝΠΙΔ, κάτι μεταξύ Ιδρύματος και Αστικής Εταιρίας, ή έστω για ΝΠ Διφυούς Χαρακτήρα (μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού συμφέροντος – είδος κοινωφελούς λειτουργίας). Και επειδή προσωπικά δεν μπορώ να τιθασεύσω τους φόβους μου, παρά τις παραινέσεις της κ. Διαμαντοπούλου, το μοντέλο αυτό δεν αποκλείεται στο μέλλον να μεταφερθεί και στο δημόσιο Πανεπιστήμιο, όπου όπως είναι γνωστό επιτρέπεται η ίδρυση ΝΠΙΔ. Άλλωστε, όπως δείχνουν παραδείγματα από το εξωτερικό (π.χ. Σουηδία, Φινλανδία) τα μη κρατικά ιδρύματα έχουν επηρεάσει τη δομή, τη διοίκηση, τη διάρθρωση, τη λειτουργία και τα προγράμματα σπουδών των δημόσιων Πανεπιστημίων εξαιτίας του «ισομορφισμού», δηλ. της τάσης για ομοιομορφία, στο πλαίσιο πάντα του καπιταλιστικού – επιχειρηματικού Πανεπιστημίου .
Τα συμφέροντα, λοιπόν, που υπηρετούνται είναι αφενός η παράδοση μιας νέας αγοράς, των «υπηρεσιών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης», στους ιδιώτες επενδυτές, και αφετέρου ο περαιτέρω περιορισμός των κρατικών δαπανών για τη διδασκαλία και την έρευνα στα δημόσια ΑΕΙ.
4. Διαφορές των δημόσιων Πανεπιστημίων από τα ιδιωτικά
Καταρχάς όσον αφορά το αυτοδιοίκητο του δημόσιου Πανεπιστημίου: υποτίθεται ότι στις περισσότερες χώρες είναι περίπου αυτονόητο, αν και υπάρχουν διαφορετικά μοντέλα διοίκησης και εποπτείας, π.χ. πρόεδροι, πρυτάνεις, συμβούλια, στα οποία συμμετέχουν και εξωακαδημαϊκοί φορείς ή παράγοντες. Στα ιδιωτικά Πανεπιστήμια οι χρηματοδότες και οι επενδυτές, αν και δεν συμμετέχουν άμεσα στη διοίκηση, έχουν αποφασιστικό λόγο κυρίως μέσω της επιλογής προσώπων στις νευραλγικές θέσεις.
Όσον αφορά την ακαδημαϊκή ελευθερία, δηλ. την ελευθερία της διδασκαλίας και της έρευνας, θεωρητικά αυτή υποστηρίζεται και από τους δύο τύπους Πανεπιστημίων. Ωστόσο, είναι γνωστό από την εμπειρία άλλων χωρών, όπως διαπιστώνεται από εκατοντάδες μελέτες και έρευνες εδώ και πάνω από είκοσι χρόνια, ότι το μοντέλο δημοκρατικής και συμμετοχικής διοίκησης όχι μόνο στα ιδιωτικά Πανεπιστήμια αλλά και στα δημόσια που λειτουργούν με βάση τις αρχές του management έχει πάει περίπατο, ότι ακολουθούνται οι λογικές και οι πρακτικές της επιχείρησης, ότι ο ανταγωνισμός είναι εξουθενωτικός για τους φοιτητές-πελάτες και το προσωπικό, σε βάρος του οποίου ασκείται ουσιαστικά bullying, με σκοπό τη μεγιστοποίηση της παραγωγικότητας και της αποδοτικότητάς τους και την ικανοποίηση των φοιτητών-πελατών (student satisfaction), ότι η ποιότητα της διδασκαλίας και της έρευνας είναι εκ προοιμίου ελεγχόμενη αν όχι φαλκιδευμένη, ότι τα δήθεν κριτήρια ποιότητας έχουν να κάνουν περισσότερο με τα κελεύσματα και τα συμφέροντα της αγοράς, ότι η πίεση για αύξηση του αριθμού των δημοσιεύσεων και των ετεροαναφορών οδηγεί σε μια βιομηχανία αμφίβολης αξιοπιστίας και εγκυρότητας (paper-mills), ακόμη και σε απάτες , σαν να πρόκειται δηλ. όχι για Ακαδημία αλλά για Εταιρεία που εμπορεύεται μπανάνες . Άλλωστε, στο καπιταλιστικό-επιχειρηματικό Πανεπιστήμιο ισχύει το τρίπτυχο “Metrics, Papers, Money” σε συνάρτηση με το δίπτυχο “Publish or Perish” .
5. O ισχυρισμός της κυβέρνησης ότι η ίδρυση ιδιωτικών Πανεπιστημίων θα αυξήσει τουλάχιστον 1% το ΑΕΠ της χώρας
Προσωπικά δεν έχω το γνωστικό υπόβαθρο να ελέγξω την εγκυρότητα του ισχυρισμού, αλλά από όσα έχω διαβάσει σε αναλύσεις ειδικών μάλλον πρόκειται για πομφόλυγα, κάτι σαν το παλιό ανέκδοτο με τον λαγό και το λιοντάρι . Και μόνο που ο ισχυρισμός δεν λαμβάνει υπόψη του τις αρνητικές επιπτώσεις για τα περιφερειακά Πανεπιστήμια (βλ. σχετικές ανακοινώσεις Συγκλήτων Πανεπιστημίων Αιγαίου, Δυτικής Μακεδονίας κ.λπ.) τον καθιστά έωλο .
6. Tο δημόσιο Πανεπιστήμιο ως επένδυση για το παρόν και το μέλλον
Η απάντηση στο ζήτημα αυτό εξαρτάται από τη φιλοσοφία και την πολιτική ιδεολογία μας, από το ποιο Πανεπιστήμιο έχουμε στο νου μας. Αν εννοούμε το κεντροευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο, όπως αυτό μεγάλωσε από τον 19ο αιώνα με βάση τις αρχές του Wilhelm von Humboldt, δηλ. το Πανεπιστήμιο ως δημόσιο αγαθό που συνδυάζει την έρευνα και τη διδασκαλία με την προσωπική καλλιέργεια και την κοινωνική ανάπτυξη, τότε το Πανεπιστήμιο αποτελεί έναν κρίσιμο θεσμό για την αυτογνωσία και την πρόοδο μιας κοινωνίας. Επιπλέον, ο έτσι θεωρούμενος ακαδημαϊκός θεσμός αποσκοπεί στον έλεγχο της ηγεμονίας σε όλες τις μορφές της, στη συγκρότηση σκεπτόμενων και ενεργών πολιτών, στην υπεράσπιση και την εμβάθυνση της δημοκρατίας, στοιχεία που τώρα διακυβεύονται.
7. Το προς ψήφιση νομοσχέδιο και το Σύνταγμα
Ως επαρκής αναγνώστης είμαι βέβαιος πως το Σύνταγμα παραβιάζεται κατάφωρα. Τα κυβερνητικά επιχειρήματα για «δημιουργική ανάγνωση» του Συντάγματος και για «υπέρβαση του αναχρονισμού», καθώς και οι περί του αντιθέτου γνωμοδοτήσεις προβεβλημένων συνταγματολόγων εκτιμώ πως δεν ευσταθούν. Τι συνέβη άραγε τώρα και ανακαλύφθηκε πως μπορεί να ιδρυθούν μη κρατικά Πανεπιστήμια παρά τη ρητή απαγόρευση του άρθρου 16; Πώς δεν το είχαν αντιληφθεί η τωρινή κυβερνητική παράταξη και οι εν λόγω συνταγματολόγοι τόσα χρόνια; Γιατί άλλα έλεγαν και επιδίωκαν το 2001, το 2008 και το 2019 κατά τις τότε συνταγματικές αναθεωρήσεις; Ας κοιτάξει κανείς την αγόρευση του Ε. Βενιζέλου στη Βουλή το 2007 για το άρθρο 16 και το άρθρο 28 και τα επιχειρήματά του για τη σχέση του εθνικού Συντάγματος με το πρωτογενές και το παράγωγο κοινοτικό δίκαιο ή τις τοποθετήσεις αρχηγών της ΝΔ, του Κ. Καραμανλή, του Α. Σαμαρά και του σημερινού πρωθυπουργού, κατά τις συζητήσεις ή την υποβολή προτάσεων για την αναγκαιότητα αναθεώρησης του άρθρου 16 . Άραγε, δεν κατανοούν ότι η απαξίωση της πρωτότυπης ερμηνείας του Συντάγματος υπονομεύει συνολικά τον καταστατικό χάρτη της χώρας και ανοίγει τον ασκό του Αιόλου για ποιος ξέρει τι άλλα επινοητικά τεχνάσματα στο μέλλον;
Όσον αφορά τις δηλώσεις του νυν υπουργού Παιδείας για την καταγωγή του άρθρου 16 και τη σχέση του με το μετεμφυλιακό Σύνταγμα του 1952 , που αποσκοπούσε στο να εμποδιστεί η είσοδος κομμουνιστών καθηγητών στα Πανεπιστήμια, και τα «συντάγματα» της Χούντας (1968 και 1973), που φυσικά επιδίωκε την επιβολή ασφυκτικού κρατικού ελέγχου στην Ανώτατη Εκπαίδευση, μόνο θυμηδία μπορούν να προκαλέσουν: πέρα από ότι είναι ανιστόρητες (π.χ. το Σύνταγμα του 1952 ψηφίστηκε κυρίως από την κεντρώα πλειοψηφία υπό τον Πλαστήρα, ενώ ο «Ελληνικός Συναγερμός» του Παπάγου απείχε), είναι και προσβλητικές για το αντιστασιακό κίνημα κατά της Δικτατορίας και τους αγώνες των φοιτητών, γεγονός που επέβαλε τη θέσπιση του άρθρου 16 και στο Σύνταγμα του 1975 από την τότε πανίσχυρη κυβέρνηση του Καραμανλή. Να σημειώσω, επίσης, πως δεν εναποθέτω τις ελπίδες μου στον ακυρωτικό έλεγχο του ΣτΕ, γιατί τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια τάση για τη ρευστοποίηση του συνταγματικού δικαίου, αν και από πολλές πλευρές εκφράζονται ισχυρές απόψεις για την υπεράσπιση του Συντάγματος και του άρθρου 16 ειδικότερα . Άλλωστε, έχω την εντύπωση πως η τωρινή εσπευσμένη και ακροβατική διαδικασία υπέρβασης του Συντάγματος αποσκοπεί στο να κερδηθεί χρόνος για την περαιτέρω επεξεργασία της κοινής γνώμης και να εκβιαστεί αργότερα η τροποποίηση του άρθρου 16.
8. Το εθνικό Σύνταγμα και το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Είναι γνωστό ότι σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας η δομή, τα περιεχόμενα και η φυσιογνωμία του εκπαιδευτικού συστήματος επαφίενται στη δικαιοδοσία των κρατών – μελών. Υπό την έννοια αυτή κανείς δεν μας υποχρεώνει να καταργήσουμε το άρθρο 16 ή να επιτρέψουμε την ίδρυση ιδιωτικών Πανεπιστημίων.
Ωστόσο, η Ευρωπαϊκή Ένωση ασκεί έμμεση πίεση στη διαμόρφωση των εκπαιδευτικών συστημάτων και ιδίως της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης και της Επαγγελματικής Κατάρτισης μέσω της διά βίου μάθησης και του συστήματος αναγνώρισης επαγγελματικών προσόντων και δικαιωμάτων. Άλλωστε, με τη «Συνθήκη του Μάαστριχτ» (1992), η εκπαίδευση, ιδίως η Τριτοβάθμια, αναγνωρίστηκε ως πεδίο ενδιαφέροντος της ΕΕ, κάτι που επικυρώθηκε αργότερα από τη «Συνθήκη της Λισαβόνας» (2007, έναρξη ισχύος 2009) .
Από τη μια μεριά, λοιπόν, η κρατούσα εθνική έννομη τάξη (Σύνταγμα) έχει κυρίως κοινωνικό προσανατολισμό, προτάσσοντας τον δημοκρατικό χαρακτήρα της οργάνωσης και της λειτουργίας του Πανεπιστημίου, καθώς και τη διασφάλιση της αυτονομίας της έρευνας και της διδασκαλίας, ενώ από την άλλη η ΕΕ συνδέει στενά τις πανεπιστημιακές λειτουργίες με την αγορά, τη συγκεντρωτική διοίκηση και διαχείριση, την απόκτηση επαγγελματικών προσόντων και δεξιοτήτων προσαρμογής στις οικονομικές, επιστημονικές και τεχνολογικές καινοτομίες.
Πρέπει, επίσης, να ληφθεί υπόψη ότι η πολιτική της ΕΕ αλλά και του Συμβουλίου της Ευρώπης αποσκοπούν με πολλούς τρόπους στην ενίσχυση του νεοφιλελεύθερου μοντέλου Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Επιγραμματικά αναφέρω:
α) τη «Διακήρυξη της Μπολόνια» (Bologna Declaration) , που είναι μια διαρκής διαδικασία (The European Higher Education Area, Bologna Process), η οποία εμπλουτίζεται με Συστάσεις (Recommendations) από τα ανά διετία Συμβούλια των Υπουργών Παιδείας (βλ. π.χ. Σορβόνη 1998, Μπολόνια 1999, Πράγα 2001 κ.λπ.),
β) τη «Σύμβαση της Λισαβόνας» (Lisbon Recognition Convention ή πληρέστερα The Convention on the Recognition of Qualifications concerning Higher Education in the European Region, Council of Europe σε συνεργασία με την UNESCO, 1997 – σε εφαρμογή από το 1999 και αργότερα από ορισμένα κράτη)
Επίσης, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ΕΕ μέσω πολλών θεσμών και υπηρεσιών της δίνει έμφαση στον Ευρωπαϊκό Χώρο Ανώτατης Εκπαίδευσης (European Higher Education Area), στη συγκρότηση μηχανισμών παρατήρησης και αξιολόγησης, στη λογοδοσία και την αποτελεσματικότητα, την ανταγωνιστικότητα, τη διαρκή βελτίωση, την καινοτομία και την ψηφιακή μετάβαση, την κινητικότητα κ.λπ. κ.λπ. Αξίζει να αναφερθεί ακόμη ότι αυτή συμμετέχει ως συνολική οντότητα στις διαπραγματεύσεις για τη Συμφωνία GATS (World Trade Organization – General Agreement on Trade in Services) και όχι ξεχωριστά η κάθε χώρα – μέλος που έχει προσχωρήσει στη Συμφωνία.
Προς την κατεύθυνση της κοινής εκπαιδευτικής πολιτικής «από την πίσω πόρτα» συντείνουν και άλλες προσπάθειες, λ.χ. η Σύμπραξη Πανεπιστημίων της Ευρώπης για τη δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου (European Consortium of Innovative Universities – ECIU), η Ένωση Ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων (European University Association – EUA), που μεταξύ άλλων διερευνά τον βαθμό αποδοτικότητας των Πανεπιστημίων (U-Multirank), η Πρωτοβουλία για τη Συμμαχία Ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων (The European Universities Initiative – Alliances in Action).
Άρα, μολονότι η απαγόρευση για την ίδρυση Πανεπιστημίων που δεν είναι ΝΠΔΔ δεν έρχεται σε ευθεία σύγκρουση με το ενωσιακό δίκαιο, η Ευρωπαϊκή Ένωση εκτιμώ ότι καλοβλέπει την ίδρυση μη κρατικών Πανεπιστημίων, γιατί κάτι τέτοιο θα επηρέαζε τη φυσιογνωμία και τη λειτουργία και του δημόσιου Πανεπιστημίου, το οποίο θα αναγκαστεί να προσαρμοστεί και να λειτουργήσει με τους κανόνες της αγοράς.
9. Καταληκτικά Σχόλια
Τα μικρά αλλά όχι λιγότερο σημαντικά:
α) οι ρυθμίσεις για τα μη κρατικά Πανεπιστήμια: διαδικασίες ίδρυσης, σχέσεις με μητρικά Πανεπιστήμια, ποιότητα προγραμμάτων και έρευνας, επιλογή προσωπικού και σπουδαστών, χρηματοδότηση, έλεγχος κ.λπ.,
β) σκόπιμα γενικόλογο και ασαφές πλαίσιο νομοθετικό πλαίσιο,
γ) αντιδράσεις ακόμη και κολεγιαρχών, φόβοι ότι θα περιοριστεί η πελατεία τους και θα υποβαθμιστούν τα πτυχία των κολεγίων .
Τα μεγάλα και σημαντικά:
α) η ριζική αλλαγή του μοντέλου του δημόσιου Πανεπιστημίου, η επίθεση στο δημόσιο Πανεπιστήμιο: αριστοκρατική διοίκηση, ποικιλία προγραμμάτων (χυλός), ξενόγλωσσα προγράμματα, τραγέλαφος με τα επαγγελματικά δικαιώματα, προσωπικό πολλών ταχυτήτων, πειθάρχηση προσωπικού και φοιτητών, έμμεση ιδιωτικοποίηση, μελλοντικά δίδακτρα (= ίση μεταχείριση με τα μη κρατικά Πανεπιστήμια) ,
β) μετατροπή του δικαιώματος για ανώτατη εκπαίδευση από δημόσιο αγαθό μετατρέπεται σε ιδιωτικό, με αποτέλεσμα όποιος έχει την οικονομική δυνατότητα να είναι σε θέση να το απολαμβάνει.
Η μεγάλη εικόνα:
α) νεοφιλελεύθερη στρατηγική: συνολική αλλαγή του εκπαιδευτικού συστήματος όχι μόνο της Τριτοβάθμιας,
β) ευέλικτη τακτική ή «τακτική του σαλαμιού» : εφαρμόστηκε επιμελώς από τη ΝΔ, αρχικά με την κατασυκοφάντηση του δημόσιου Πανεπιστημίου (Blame Game) και στη συνέχεια με μια σειρά νομοθετημάτων, που αφορούσαν την κατάργηση του πανεπιστημιακού ασύλου, την αναγνώριση επαγγελματικών δικαιωμάτων στους απόφοιτους των κολεγίων, την ίδρυση της «Εθνικής Αρχής Ανώτατης Εκπαίδευσης» (ΕΘΑΕΕ) με αυξημένες αρμοδιότητες έναντι της προϋπάρχουσας ΑΔΙΠ, τη θέσπιση της Πανεπιστημιακής Αστυνομίας (ΟΠΠΙ), την καθιέρωση της «Ελάχιστης Βάσης Εισαγωγής» (ΕΒΕ), που υπολογίζεται πώς απέκλεισε περίπου 15.000 υποψηφίους, την αλλαγή στην εκλογή των πανεπιστημιακών αρχών και στο μοντέλο διοίκησης των Πανεπιστημίων κ.λπ. Στην επιχείρηση αποδόμησης του δημόσιου Πανεπιστημίου είχε βέβαια και πολλούς συμμάχους: διεθνείς και υπερεθνικούς οργανισμούς (Παγκόσμια Τράπεζα, ΔΝΤ, ΟΟΣΑ, UNESCO, EE κ.λπ.) αλλά και εντόπιους προθύμους (ΙΟΒΕ του ΣΕΒ, Ίδρυμα Μποδοσάκη, Επιτροπή Πισαρίδη, εφημερίδες κ.λπ.), οι οποίοι λειτουργούν ως επιταχυντές του νεοφιλελευθερισμού.
Εδώ πρέπει να επισημανθεί η ευθύνη και άλλων κυβερνήσεων και κομμάτων, μια και η έναρξη της επιχείρησης για τη μετάλλαξη του εκπαιδευτικού συστήματος ξεκινάει από το 1997 με τη λεγόμενη «μεταρρύθμιση Αρσένη» και κορυφώνεται το 2011 με τον «νόμο Διαμαντοπούλου» (Ν. 4009/2011), που υπερψηφίστηκε από το ΠΑΣΟΚ, τη ΝΔ και τον ΛΑΟΣ (255 βουλευτές) και το 2013 με το «σχέδιο Αθηνά» του Κ. Αρβανιτόπουλου, ενώ η αναστάτωση στο πεδίο της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης και οι αντικρουόμενες νομοθετικές ρυθμίσεις αποτελούν τον κανόνα (18 νόμοι μετά τον Ν. 1268/1982). Μεγάλη ευκαιρία για την αποσάθρωση του δημόσιου χαρακτήρα του Πανεπιστημίου αποτέλεσε η μνημονιακή περίοδος και η πανδημία του Covid-19.
Η πολύ μεγάλη εικόνα: γενική επιβολή του νεοφιλελεύθερου μοντέλου στην πολιτική, οικονομία της αγοράς, περιορισμός κρατικών δαπανών (ιδιωτικοποιήσεις πάγιου κεφαλαίου, περιορισμός δημόσιου τομέα, γενική αποδόμηση Κράτους Πρόνοιας με κύρια θύματα τους κλάδους της Υγείας, της Παιδείας και της Κοινωνικής Ασφάλισης).
10. Επίλογος
Η ΝΔ, μολονότι κατηγορεί όσους διαφωνούν ότι διακατέχονται από παρωχημένες αντιλήψεις και αναχρονιστική ιδεολογία, διακατέχεται η ίδια από το ψυχολογικό σύνδρομο της «κουλτούρας της ακύρωσης» (cancel culture) και τo ιδεολογικό σύνδρομο της δήθεν «δημιουργικής καταστροφής» (creative destruction), που χαρακτηρίζoυν τους εμμονικούς του νεοφιλελευθερισμού. Οφείλω, πάντως, να ομολογήσω ότι είναι εξαιρετικοί μαθητές του ΟΟΣΑ, ο οποίος υποδεικνύει στις κυβερνήσεις τρόπους για την αντιμετώπιση των αντιδράσεων, την εξουδετέρωση των δυναμικών «ομάδων συμφερόντων», την αξιοποίηση «επικοινωνιακών στρατηγικών», τη φαλκίδευση των «κεκτημένων δικαιωμάτων», τον έξυπνο περιορισμό των δημόσιων δαπανών, την ενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας, τη θεσμοθέτηση αυστηρού νομοθετικού οπλοστασίου, την προβολή των ωφελημάτων για μερικούς με ταυτόχρονη απόκρυψη των απωλειών για άλλους κ.λπ. . Ταυτόχρονα η κυβέρνηση δείχνει να έχει αφομοιώσει τη «Νέα Ομιλία» (New Speak) του Orwell και τη θεωρία του Austin για την επιτελεστική λειτουργία των γλωσσικών εκφωνημάτων , μια και κάνει πράγματα μέσω των λέξεων, αντιστρέφοντας όμως το αρχικό νόημά τους: μεταρρύθμιση, νέοι ορίζοντες, ενίσχυση της ποιότητας, προστασία της ακαδημαϊκής ελευθερίας και αναβάθμιση του ακαδημαϊκού περιβάλλοντος, ενίσχυση του Δημόσιου Πανεπιστημίου και πολλά άλλα . Ίσως έχουν επηρεαστεί και από τη λεγόμενη «αντεστραμμένη τάξη» (flipped classroom), που διαφημίζει το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής για τις άλλες δύο βαθμίδες της εκπαίδευσης.
Εν κατακλείδι: το δημόσιο Πανεπιστήμιο είναι το τελευταίο οχυρό του Κράτους Πρόνοιας και της θεσμικής αμφισβήτησης, γι’ αυτό και η μετάλλαξή του σε αγοραία επιχείρηση έχει για την ελίτ συμβολικό χαρακτήρα. Όπως έχει ήδη φανεί, λ.χ. στις ΗΠΑ και στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο νεοφιλελευθερισμός έχει μετατρέψει πολλά Πανεπιστήμια σε “Zombie Universities”, από την άποψη τόσο της διοίκησης και της χρηματοδότησης όσο και της υποχώρησης της σκέψης, της ελευθερίας της έκφρασης και του κύρους των διδασκόντων .
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
Ηλεκτρικά αμάξια: Γιατί "έμειναν" στην Αράχωβα προκαλώντας κομφούζιο
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
Είσαι άνεργος στο κέντρο της Αθήνας; ΠΑΡΕ ΤΩΡΑ έκτακτο επίδομα 1000 ευρώ
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
