Οργάνωση και λειτουργία των ΚΠΕ/ΚΕΠΕΑ της Ελλάδας - Επιστολή προς τον υπουργό Παιδείας

«Κύριε Υπουργέ,

Η περιβαλλοντική υποβάθµιση σε βαθµό πέρα από τα όρια αυτορρύθµισης των οικοσυστηµάτων, τα οποία διασφαλίζουν το φαινόµενο της ζωής στον πλανήτη, είναι στην εποχή µας υφιστάµενη συνθήκη. Είναι βιωµένη εµπειρία, δυστυχώς µε τον πιο ακραίο τρόπο. Με δριµύτητα και όλο και µεγαλύτερη συχνότητα, σε πάρα πολλά σηµεία του πλανήτη περιοχές ολόκληρες και συνεχώς όλο και µεγαλύτερο µέρος του παγκόσµιου πληθυσµού πλήττεται ανελέητα. Οι παρατεταµένοι καύσωνες, οι συνεχόµενες και ανεξέλεγκτες µεγάλες πυρκαγιές (όπως στη χώρα µας πρόσφατα στην Εύβοια, τον Έβρο και τη Ρόδο), τα ακραία καιρικά φαινόµενα (όπως ο Ντάνιελ που ενέσκηψε το καλοκαίρι του 2023 στη Θεσσαλία, ενώ µόλις τρία χρόνια νωρίτερα την ίδια περιφέρεια είχε πλήξει η κακοκαιρία Ιανός) η φθίνουσα βιοποικιλότητα, η εξάντληση των φυσικών πόρων και γενικότερα η υποβάθµιση της βιόσφαιρας, η κλιµατική κρίση και η υγειονοµική κρίση (µε αποκορύφωµα την Covid-19 που ακόµα υφίσταται) δεν αφήνουν περιθώρια µπροστά στην κοινή µας ευθύνη: ο πλανήτης βρίσκεται στο χείλος της κατάρρευσης εξαιτίας των ανθρώπινων δραστηριοτήτων (https://climate.ec.europa.eu/climate-change_el  ).

Η ίδια η φύση του ζητήµατος υποδηλώνει και τους τρόπους διαχείρισής του. Η υιοθέτηση µιας πολιτικής που θέτει στο επίκεντρό της την πρώτευση του φυσικού περιβάλλοντος –της µόνης ικανής και αναγκαίας συνθήκης ώστε να υπάρξει κοινωνική και οικονοµική ευηµερία– παράλληλα µε την εκπαίδευση των πολιτών στα ζητήµατα του περιβάλλοντος θα µπορούσε πράγµατι να οδηγήσει στη διαχείριση της περιβαλλοντικής κρίσης και να θέσει τις βάσεις επαναφοράς του πλανήτη σε συνθήκες βιωσιµότητας. Την περιβαλλοντική κρίση τη δηµιούργησαν οι άνθρωποι, οι οποίοι θα πρέπει να εκπαιδευτούν στο πώς θα µπορέσουν ατοµικά και συλλογικά να συµβάλουν στην εκτόνωσή της.

Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση ή Εκπαίδευση για το Περιβάλλον και την Αειφορία (Π.Ε./ΕΠΑ) σε όλες τις παγκόσµιες συνδιασκέψεις για το περιβάλλον έχει προκριθεί ως ένα από τα σηµαντικότερα εργαλεία που διαθέτουν οι κυβερνήσεις για τη διαχείριση των περιβαλλοντικών προβληµάτων. Η χώρα µας διαθέτει από το 1993 έναν καινοτόµο και καταξιωµένο εκπαιδευτικό θεσµό προς το σκοπό αυτό, τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης/Κέντρα Εκπαίδευσης για το Περιβάλλον και την Αειφορία (ΚΠΕ/ΚΕΠΕΑ), στην ίδρυση και λειτουργία των οποίων έχουν επενδύσει από κοινού τόσο το Υπουργείο Παιδείας, Θρησκευµάτων και Αθλητισµού (ΥΠΑΙΘΑ) στελεχώνοντάς τα µε ειδικευµένο εκπαιδευτικό προσωπικό, όσο και οι δήµοι της χώρας στους οποίους εδρεύουν τα ΚΠΕ/ΚΕΠΕΑ, παραχωρώντας κτηριακές υποδοµές και καλύπτοντας λειτουργικές δαπάνες για τη συντήρησή τους µε σκοπό την καλλιέργεια περιβαλλοντικής συνείδησης µαθητών και πολιτών µέσα από την ανάδειξη του περιβαλλοντικού πλούτου της περιοχής εµβέλειάς τους αλλά και των περιβαλλοντικών προβληµάτων σε τοπικό και παγκόσµιο επίπεδο.

Το ΚΠΕ/ΚΕΠΕΑ Μεσολογγίου από το 2007 που ιδρύθηκε έχει προσφέρει τεράστιο έργο τόσο στην Π.Ε. Αιτωλοακαρνανίας και την Περιφέρεια ∆υτικής Ελλάδας όσο και σε ολόκληρη τη χώρα, καθώς κάθε χρόνο ένας πολύ µεγάλος αριθµός χιλιάδων µαθητών και εκπαιδευτικών συµµετέχει στα εκπαιδευτικά και επιµορφωτικά του προγράµµατα, και παράλληλα φιλοξενείται στην Ι.Π. Μεσολογγίου γνωρίζοντας το µεγάλο περιβαλλοντικό και πολιτισµικό απόθεµα που φέρει, µε όλα όσα αυτό συνεπάγεται για την πνευµατική αφύπνιση και καλλιέργεια των µαθητών, αλλά και την ίδια την πόλη. Στο Μεσολόγγι βρίσκεται ο µεγαλύτερος υγρότοπος της χώρας και δεύτερος µεγαλύτερος της Μεσογείου, προστατευόµενος λόγω της τεράστιας περιβαλλοντικής του αξίας από τις συνθήκες Ramsar και Natura. Το Εθνικό Πάρκο Λιµνοθαλασσών Μεσολογγίου-Αιτωλικού, µε την πλούσια χλωρίδα και πανίδα, τη σπάνια βιοποικιλότητα και την ποικιλότητα οικοσυστηµάτων που φιλοξενεί, όπως µεταξύ άλλων το µοναδικό στην Ελλάδα Βιογενετικό Απόθεµα του υδροχαρούς δάσους Φράξου, προσφέρει µοναδικές βιωµατικές εµπειρίες –εµπειρίες ζωής– στους µαθητές µέσα από τα εκπαιδευτικά προγράµµατα του ΚΠΕ/ΚΕΠΕΑ Μεσολογγίου.

Τα ΚΠΕ/ΚΕΠΕΑ (58 στο σύνολό τους) καλούνται σήµερα εκ των πραγµάτων να διευρύνουν τις δράσεις τους και να εντείνουν ακόµα περισσότερο το έργο τους αφού συν τοις άλλοις επιτελούν µια υψηλής προτεραιότητας και σπουδαιότητας αποστολή, καθώς φέρνουν τους µαθητές σε επαφή µε τον φυσικό κόσµο και τους µηχανισµούς λειτουργίας των οικοσυστηµάτων, οι οποίοι διασφαλίζουν την περιβαλλοντική ισορροπία και βιωσιµότητα, γεγονός τεράστιας σηµασίας αν αναλογιστούµε πως η επαφή µε τον φυσικό κόσµο στις νέες γενιές έχει χαθεί, καθώς έχει υποκατασταθεί από την εικονική πραγµατικότητα των οθονών του ψηφιακού πολιτισµού µας. Ακόµα χειρότερο, έχει χαθεί η αυτοσυνειδησία της φυσικής µας πρωτίστως υπόστασης, συνδέοντας η επιστηµονική κοινότητα το γεγονός αυτό σε µεγάλο βαθµό µε την διατάραξη της ψυχικής ισορροπίας, την αύξηση της παραβατικότητας και του ποσοστού των ψυχικών νοσηµάτων.

Ωστόσο και παρά το ότι είναι αυτονόητη η στήριξη και ενίσχυση της λειτουργίας των ΚΠΕ/ΚΕΠΕΑ, δυστυχώς έχουν εγκαταλειφθεί από την πολιτεία στην τύχη τους, χωρίς προσωπικό, χωρίς έστω κάποιους ελάχιστους οικονοµικούς πόρους και χωρίς θεσµική στήριξη, ενώ συνεχίζουν να λειτουργούν µόνο µε την αυταπάρνηση των ελάχιστων εκπαιδευτικών που έχουν αποµείνει σε αυτά και τα στηρίζουν, καθώς εξακολουθούν να δέχονται κάθε χρόνο πληθώρα αιτηµάτων από τα σχολεία της χώρας για συµµετοχή στα εκπαιδευτικά και επιµορφωτικά τους προγράµµατα, καθώς και τις δράσεις ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης που συνεχίζουν να οργανώνουν σε συνεργασία µε πανεπιστήµια και άλλους φορείς.

Από το 2011 που ενεργήθηκε η τελευταία προκήρυξη στελέχωσής τους τα ΚΠΕ/ΚΕΠΕΑ βρίσκονται σε παρατεταµένη κρίση, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει κορυφωθεί, οδηγώντας κάποια από αυτά σε αναστολή λειτουργίας λόγω έλλειψης προσωπικού (συνηµµένος πίνακας), ενώ οι εκπαιδευτικοί που υπηρετούν στα υπόλοιπα υφίστανται επαγγελµατική ασφυξία και παράλληλα οι τοπικές κοινωνίες και η εκπαιδευτική κοινότητα στερούνται του πολύτιµου και θεσµοθετηµένου αγαθού της Π.Ε./ΕΠΑ. Για δεύτερη συνεχόµενη χρονιά φέτος, η εγκύκλιος του Υπουργείου για τις επισκέψεις σε ΚΠΕ/ΚΕΠΕΑ αναφέρει ότι «δεν προβλέπεται κάλυψη δαπανών φιλοξενίας στο Τεχνικό ∆ελτίο του Έργου» καθώς δεν υπάρχει ενεργό ΕΣΠΑ σε αυτή τη φάση για τα ΚΠΕ/ΚΕΠΕΑ και υπογραµµίζει εµφατικά ότι

«οι εκπαιδευτικές και επιµορφωτικές δράσεις πραγµατοποιούνται χωρίς ∆απάνη για το ∆ηµόσιο». Καµία απολύτως χρηµατοδότηση δεν χορηγείται στα ΚΠΕ/ΚΕΠΕΑ, τα οποία είναι πιθανότατα η µόνη δηµόσια εκπαιδευτική δοµή που δεν λαµβάνει ούτε ένα ευρώ για την κάλυψη των λειτουργικών της αναγκών. Παρά την πρόβλεψη της νοµοθεσίας για χρηµατοδότησή τους από τον κρατικό προϋπολογισµό µέσω επιχορήγησης προς τους τοπικούς δήµους ειδικού κονδυλίου για τα ΚΠΕ/ΚΕΠΕΑ (ο νόµος 4823/2021, άρθρο 19, παράγραφος 7, αναφέρει ότι οι λειτουργικές δαπάνες των ΚΕΠΕΑ καλύπτονται από ευρωπαϊκά προγράµµατα ή από τους δήµους, «οι οποίοι επιχορηγούνται µε πιστώσεις που εγγράφονται για τον σκοπό αυτόν στον προϋπολογισµό του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευµάτων»), οι δήµοι δεν έχουν λάβει καµία απολύτως κρατική επιχορήγηση µέχρι στιγµής για τη λειτουργία των ΚΠΕ/ΚΕΠΕΑ και πολλοί από αυτούς καλύπτουν κάποια από τα λειτουργικά έξοδα των ΚΠΕ/ΚΕΠΕΑ µε δικά τους κονδύλια. Αποτέλεσµα της υφιστάµενης κατάστασης είναι η κάλυψη των λειτουργικών εξόδων των ΚΠΕ/ΚΕΠΕΑ να βαρύνει τους εκπαιδευτικούς που υπηρετούν σε αυτά!

Ως προς τη στελέχωσή τους, ενώ κάθε ΚΠΕ/ΚΕΠΕΑ θα έπρεπε να υπηρετείται τουλάχιστον από 4 έως 6 άτοµα (Ν.4823/3-8-2021, άρθρο 19, παράγραφος 1), αν και από την ίδρυσή τους τα ΚΠΕ λειτουργούσαν µε εννεαµελές προσωπικό και γραµµατειακή υποστήριξη, ο νόµος αυτός ποτέ δεν εφαρµόστηκε, αφού λίγους µόνο µήνες µετά, µε άλλο νόµο

(Ν.4876/23-12-2021), η στελέχωση περιορίστηκε στη συµπλήρωση µόλις µέχρι του αριθµού των τριών εκπαιδευτικών συνολικά ανά ΚΠΕ/ΚΕΠΕΑ, αν και πάλι στην πράξη, µέχρι τώρα, δεν έχουν πραγµατοποιηθεί αποσπάσεις. Αποτέλεσµα σήµερα, µόλις δύο από τα 58 συνολικά ΚΠΕ/ΚΕΠΕΑ έχουν πλήρη στελέχωση. ∆ύο ΚΠΕ/ΚΕΠΕΑ της χώρας έχουν ήδη τεθεί σε αναστολή λειτουργίας λόγω έλλειψης προσωπικού ενώ άλλα είκοσι οχτώ (28) ακόµα λειτουργούν επισφαλώς µε ένα ή δύο άτοµα (συνηµµένος πίνακας), όντας υποχρεωµένοι οι εκπαιδευτικοί αυτοί να καλύπτουν όλο το φάσµα της λειτουργίας του ΚΠΕ/ΚΕΠΕΑ, όπως δηµιουργία και υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραµµάτων, δηµιουργία εκπαιδευτικού υλικού, γραµµατειακή υποστήριξη, καθαριότητα, υποστήριξη και ενηµέρωση της ιστοσελίδας (http://kpemesol.sch.gr/ και https://webergalia2020.wixsite.com/natodoumewseukairia) διοργάνωση σεµιναρίων και ηµερίδων, έρευνα, δηµοσιεύσεις και πολλά άλλα.

Οι δήµοι της χώρας έχουν επενδύσει στα ΚΠΕ/ΚΕΠΕΑ, παραχωρώντας και συντηρώντας κτηριακές δοµές για τη λειτουργία τους, όπως στην περίπτωση του ΚΠΕ/ΚΕΠΕΑ Μεσολογγίου που στεγάζεται σε ένα εξαιρετικό κτήριο-νεότερο µνηµείο που ανακαινίστηκε µε δαπάνες του δήµου Ι.Π. Μεσολογγίου και παραχωρήθηκε για τη λειτουργία του µε 15ετή σύµβαση, η οποία πρόσφατα ανανεώθηκε µε το ΥΠΑΙΘΑ (15-12-2023). Ανταποδοτικά, τα ηµερήσια και ακόµη περισσότερο τα τριήµερα περιβαλλοντικά σεµινάρια (σπάνια σήµερα) στα οποία παίρνουν µέρος εκπαιδευτικοί από όλη την Ελλάδα, όπως και τα εκπαιδευτικά προγράµµατα, βοηθούν την τοπική οικονοµία, δίνουν αξία και αίγλη στην περιοχή και γενικά δίνουν ώθηση στον εσωτερικό τουρισµό.

Η απρόσκοπτη λειτουργία των ΚΠΕ/ΚΕΠΕΑ θεωρείται αυτονόητη για τους δήµους και τον εκπαιδευτικό κόσµο της χώρας. Τα ΚΠΕ/ΚΕΠΕΑ παρέχουν µια εντελώς αναγκαία στην εποχή µας µορφή εκπαίδευσης, εξειδικευµένη στα ζητήµατα του περιβάλλοντος και προσανατολισµένη στην επίλυση των περιβαλλοντικών προβληµάτων. Πρέπει κατά προτεραιότητα να τύχουν της άµεσης φροντίδας του ΥΠΑΙΘΑ ώστε να στελεχωθούν µε πληρότητα και να ενισχυθούν µε τους οικονοµικούς πόρους που προβλέπονται, παράλληλα µε την αναθεώρηση του θεσµικού πλαισίου στα σηµεία που χρήζουν θεραπείας ώστε τα ΚΠΕ/ΚΕΠΕΑ να καταστούν και πάλι ένας εύρυθµος εκπαιδευτικός θεσµός και να διασφαλίζεται η στελέχωσή τους.

Είναι κοινό αίτηµα του δήµου Ι.Π. Μεσολογγίου και όλων των εκπαιδευτικών φορέων της Αιτωλοακαρνανίας, µαθητών, εκπαιδευτικών, στελεχών της εκπαίδευσης, γονέων αλλά και όλων των λοιπών φορέων η άµεση διαχείριση των ζητηµάτων που σχετίζονται µε τα ΚΠΕ/ΚΕΠΕΑ καθώς και η ενίσχυση του θεσµικού τους ρόλου ώστε να καταστεί δυνατό να συνεχίσουν να επιτελούν την υψηλή αποστολή τους.

Η άµεση δηµοσίευση της πρόσκλησης για στελέχωση όλων των ΚΕΠΕΑ, η οποία έχει καθυστερήσει πάρα πολύ, και η έναρξη χρηµατοδότησής τους θεωρείται επιβεβληµένη.