Οι πρόσφατες δηλώσεις του Πρωθυπουργού, σύμφωνα με τις οποίες «όποιος εκπαιδευτικός αρνείται επί της αρχής την αξιολόγηση δεν έχει θέση στο εκπαιδευτικό σύστημα», δεν είναι απλώς προκλητικές· είναι βαθιά αποκαλυπτικές της λογικής που υποβόσκει πίσω από τις πολιτικές για την εκπαίδευση: τη λογική της συμμόρφωσης, της πειθάρχησης και της αποδόμησης της παιδαγωγικής αυτονομίας.
Η αξιολόγηση, όπως εφαρμόζεται και προωθείται από τις κυβερνήσεις τα τελευταία χρόνια, δεν έχει καμία σχέση με επιστημονική διαδικασία. Δεν διαθέτει αξιόπιστα και αντικειμενικά εργαλεία, δεν στηρίζεται σε έγκυρες θεωρίες μάθησης ή διδασκαλίας και δεν λαμβάνει υπόψη τις πραγματικές συνθήκες του εκπαιδευτικού έργου. Αντιθέτως, μεταμφιέζεται σε εργαλείο βελτίωσης, ενώ στην ουσία λειτουργεί ως μηχανισμός ελέγχου και χειραγώγησης του εκπαιδευτικού προσωπικού.
Όπως είχε ήδη επισημάνει ο Lawrence Stenhouse (1975), η εκπαιδευτική καινοτομία και ποιότητα δεν μπορεί να επιβληθεί εξωτερικά, αλλά προϋποθέτει τον εκπαιδευτικό ως ερευνητή της πράξης, ως αυτόνομο επαγγελματία που πειραματίζεται, αναστοχάζεται και οικοδομεί γνώση μέσα από την εμπειρία του στην τάξη. Η αξιολόγηση τύπου επιθεώρησης, από εξωτερικούς αξιολογητές, υπονομεύει αυτήν ακριβώς τη λογική.
Ο Donald Schön (1983) προσέφερε το θεμελιώδες θεωρητικό υπόβαθρο για την κατανόηση του εκπαιδευτικού ως «στοχαστικού επαγγελματία» (reflective practitioner). Η πράξη, υποστήριξε, δεν είναι απλώς εφαρμογή θεωρίας, αλλά διαρκής αναστοχασμός εντός σύνθετων και αβέβαιων συνθηκών. Η αξιολόγηση, όταν αντιμετωπίζεται ως εξωτερική κρίση βασισμένη σε προκαθορισμένα πρότυπα, ακυρώνει τη στοχαστικότητα αυτή και κατατείνει στη γραφειοκρατική συμμόρφωση.
Παράλληλα, η Linda Darling-Hammond (2013) αναδεικνύει ότι τα συστήματα αξιολόγησης που οδηγούν σε εκπαιδευτική πρόοδο είναι αυτά που συνδέονται με συνεχή επαγγελματική ανάπτυξη, ενίσχυση της αυτονομίας και συνεργατικά πλαίσια αξιολόγησης. Αντίθετα, τα τιμωρητικά ή ανταποδοτικά μοντέλα υπονομεύουν την ποιότητα της διδασκαλίας και εντείνουν την εργασιακή ανασφάλεια.
Η εκπαιδευτική αξιολόγηση είναι επίσης βαθιά αντιεπαγγελματική. Αντί να ενισχύει την παιδαγωγική δημιουργικότητα και το δικαίωμα του εκπαιδευτικού στη διαφοροποίηση και τον πειραματισμό, επιβάλει τυποποιημένες φόρμες και αναπαράγει μια λογική ελέγχου και συμμόρφωσης. Όπως έχει δείξει και η Smyth (2001), τέτοια συστήματα αποδομούν την επαγγελματική ταυτότητα των εκπαιδευτικών, ελαχιστοποιούν την ελευθερία και την ηθική τους ευθύνη και τους μετατρέπουν σε εκτελεστικά όργανα ενός εξωτερικού σχεδιασμού.
Ακόμη πιο προβληματική είναι η σύνδεση της αξιολόγησης με απειλές απομάκρυνσης από το επάγγελμα. Η λογική αυτή όχι μόνο προσβάλλει τη συνταγματικά κατοχυρωμένη μονιμότητα, αλλά έρχεται σε αντίθεση με κάθε αρχή παιδαγωγικού διαλόγου και συναινετικής μεταρρύθμισης. Όταν η αξιολόγηση μετατρέπεται σε απειλή, χάνει τον αναπτυξιακό της χαρακτήρα και λειτουργεί αποκλειστικά ως εργαλείο ελέγχου και συμμόρφωσης.
Η ουσιαστική αναβάθμιση της εκπαίδευσης δεν μπορεί να βασίζεται σε πειθαναγκασμό. Χρειάζεται εμπιστοσύνη στους εκπαιδευτικούς, θεσμική στήριξη, ελευθερία στην πράξη και συστηματική επαγγελματική ανάπτυξη. Αντί για αξιολογητές-επιθεωρητές, χρειαζόμαστε κοινότητες στοχασμού. Αντί για φόρμες και δείκτες, χρειαζόμαστε παιδαγωγική ελευθερία και ηθική δέσμευση.
Όσοι υπερασπίζονται την εκπαιδευτική δημοκρατία και την επιστημονική δεοντολογία δεν έχουν απλώς το δικαίωμα να αντιστέκονται σε τέτοιες μορφές αξιολόγησης – έχουν το χρέος.
Βιβλιογραφία
Darling-Hammond, L. (2013). Getting Teacher Evaluation Right: What Really Matters for Effectiveness and Improvement. Teachers College Press.
Schön, D. A. (1983). The Reflective Practitioner: How Professionals Think in Action. Basic Books.
Smyth, J. (2001). Critical Politics of Teachers' Work: An Australian Perspective. Peter Lang.
Stenhouse, L. (1975). An Introduction to Curriculum Research and Development. Heinemann.
------------------
Δημήτρης Καλογιάννης
Phd στην Οργάνωση και Διοίκηση της Εκπαίδευσης
Διδάσκων στο ΕΚΠΑ και την ΑΣΠΑΙΤΕ
Επιστημονικός συνεργάτης του e-learning του ΕΚΠΑ
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
2ος Πανελλήνιος γραπτός διαγωνισμός: Βγήκε η προκήρυξη - Αιτήσεις από 29/4 έως 14/5
Παν.Πατρών: Tο 1ο στην Ελλάδα Πανεπιστημιακό Πιστοποιητικό Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς
Πανεπιστήμιο Αιγαίου: Το κορυφαίο πρόγραμμα ειδικής αγωγής στην Ελλάδα - Αιτήσεις έως 29/04
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
