Alfavita Newsroom Πιστεύουμε ότι ζούμε στην εποχή που, εντοπίζοντας τις απαρχές της, ο Αϊζάια Μπερλίν αποκάλεσε The Age of Reason. Αφού τελείωσαν πια τα σκοτάδια του Μεσαίωνα, αφού ξεκίνησαν η κριτική σκέψη της Αναγέννησή και η ίδια η επιστημονική σκέψη, θεωρούμε ότι ζούμε σήμερα σε μια εποχή που κυριαρχείται από την επιστήμη.
Για να πούμε την αλήθεια, αυτό το όραμα μιας απόλυτης κυριαρχίας της επιστημονικής σκέψης, που αναγγελλόταν τόσο αφελώς στον Ύμνο στον Σατανά του Καρντούτσι, όσο, με πιο κριτικό τρόπο, στο Μανιφέστο του κομμουνιστικού κόμματος του 1848, υποστηρίζεται περισσότερο από τους αντιδραστικούς, τους πνευματιστές, τους laudatores temporis acti και όχι από τους επιστήμονες..
Είναι οι πρώτοι και όχι οι δεύτεροι αυτοί που φτιάχνουν τοιχογραφίες σχεδόν επιστημονικής φαντασίας για έναν κόσμο που, παραμερίζοντας άλλες αξίες, βασίζεται μόνο στην εμπιστοσύνη για τις αλήθειες της επιστήμη και για τη δύναμη της τεχνολογίας. Το μοντέλο μιας εποχής που κυβερνάται από την επιστήμη είναι, κατά την άποψη των εχθρών του, εκείνο που προτείνει θριαμβευτικά ο Καρντούτσι στον Ύμνο στον Σατανά:
Άσε την αγιαστούρα σου - παπά, άσε το μέτρο!
Όχι, παπά, ο Σατανάς - δεν κάνει πίσω!...
Σατανά, χαίρε, επαναστάτη - εκδίκηση της λογικής!
Ιερά σου αφιερώνονται - τάματα και λιβάνια!
Νίκησες τον Ιαχβέ - των ιερέων.
Διαβάζοντας προσεχτικά αυτό το κείμενο του 1863, βλέπουμε ότι, ως σατανικοί ήρωες εναντίον της κυριαρχίας της θρησκευτικής σκέψης, κατονομάζονται οι μάγισσες και οι αλχημιστές, οι μεγάλοι αιρετικοί και μεταρρυθμιστές, από τον Xouς και τον Σαβοναρόλα ως τον Λούθηρο, αλλά κανένας επιστήμονας, ούτε καν ο Ιταλός Γαλιλαίος που θα έπρεπε να προκαλεί ρίγη στην αντικληρική και δημοκρατική καρδιά του Καρντούτσι. Σε πιο σύγχρονους καιρούς, ήρωας, σύμβολο της νίκης της λογικής επί της πίστης, είναι το τρένο:
Πανώριο και τρομερό - τέρας χυμάει, πάνω από Θάλασσες - από στεριές περνάει:
Μέσα σε λάμψεις και καπνούς - σωστό ηφαίστειο,
περνά βουνά - σκίζει πεδιάδες-
σμίγει τα βάραθρα: - κι ύστερα κρύβεται σε άντρα άγνωστα - σε υπόγειους δρόμους·
και βγαίνει πάλι· και από ακτή σ’ ακτή
σαν σίφουνας αντιλαλεί - η τρομερή κραυγή του.
Με λίγα λόγια, ακόμα και για τον Καρντούτσι, λάτρη των κλασικών, αλλά διαπνεόμενο ακόμα από την παραφορά του ρομαντισμού, σύμβολο της νίκης της λογικής είναι ένα προϊόν της τεχνολογίας και όχι μια ιδέα της επιστήμης. Έτσι, στο σημείο αυτό επιβάλλεται μια πρώτη διάκριση, δηλαδή αυτή ανάμεσα στην τεχνολογία και στην επιστήμη.
Οι σημερινοί άνθρωποι, όχι μόνο προσδοκούν, αλλά και απαιτούν τα πάντα από την τεχνολογία και δεν κάνουν διάκριση ανάμεσα στην καταστρεπτική και στην παραγωγική τεχνολογία. Το παιδάκι που παίζει τα Star Wars στο κομπιούτερ του, που χρησιμοποιεί το κινητό λες κι είναι απόφυση των ευσταχιανών σαλπίγγων, και κάνει chat στο Ίντερνετ, ζει στην τεχνολογία και δεν συλλαμβάνει ότι μπορεί να υπήρξε ένας άλλος κόσμος, χωρίς κομπιούτερ και ακόμα και χωρίς τηλέφωνα.
Αυτό, όμως, δεν συμβαίνει με την επιστήμη. Τα ΜΜΕ συγχέουν την εικόνα της επιστήμης με την εικόνα της τεχνολογίας και μεταδίδουν αυτή τη σύγχυση και στους χρήστες τους, οι οποίοι θεωρούν επιστημονικό οτιδήποτε το τεχνολογικό, αγνοώντας στην πραγματικότητα ποια είναι η αληθινή διάσταση της επιστήμης, της οποίας -λέω- η τεχνολογία είναι ασφαλώς εφαρμογή και συνέπεια, αλλά δεν είναι η ουσία. Η τεχνολογία είναι αυτό που σου δίνει τα πάντα αμέσως, ενώ η επιστήμη προχωρεί αργά.
Ο Βιριλιό μιλά για την εποχή μας σαν εποχή που κυβερνάται -που υπνωτίζεται, θα έλεγα- από την ταχύτητα. Ασφαλώς, ζούμε στην εποχή της ταχύτητας, το είχαν καταλάβει εκ των προτέρων οι φουτουριστές, σήμερα είμαστε μαθημένοι να πηγαίνουμε από την Ευρώπη στη Νέα Υόρκη μέσα σε τρεισήμισι ώρες με το Κονκόρντ και οι συνέπειες αυτής της ζωής μες στην ταχύτητα είναι τα jet lag και τα διάφορα φάρμακα με βάση τη μελατονίνη. Και όχι μόνο, είμαστε τόσο συνηθισμένοι στην ταχύτητα, ώστε εκνευριζόμαστε όταν το e-mail δεν φεύγει αμέσως ή αν το αεροπλάνο έχει καθυστέρηση.
Ωστόσο, αυτός ο εθισμός στην τεχνολογία δεν έχει καμία σχέση με την εξοικείωση με την επιστήμη. Έχει περισσότερη σχέση με την προαιώνια προσφυγή στη μαγεία.
Τι ήταν η μαγεία, τι ήταν ανά τους αιώνες και τι είναι σήμερα, έστω και μεταμφιεσμένη; Η εικασία ότι μπορούσες να περάσεις μεμιάς από το αίτιο στο αποτέλεσμα, χάρη σ' ένα βραχυκύκλωμα, χωρίς να χρειαστεί να κάνεις τα ενδιάμεσα βήματα. Μπήγω μια καρφίτσα στο ομοίωμα του εχθρού μου και αυτός πεθαίνει, λέω μια φράση και μετατρέπω το σίδερο σε χρυσάφι, επικαλούμαι τους αγγέλους και στέλνω ένα μήνυμα μέσω αυτών.
Ο βενεδικτίνος αβάς Τριτέμιος υπήρξε κατά τον 15ο αιώνα ένας από τους προδρόμους της σύγχρονης κρυπτογραφίας και επεξεργαζόταν τα συστήματα των μυστικών κωδίκων του για να καθοδηγήσει τους κυβερνώντες και τους αρχηγούς των στρατών: αλλά για να κάνει πιο ορεκτικές τις ανακαλύψεις του (που σήμερα θα επιτυγχάνονταν εύκολα με ένα κομπιούτερ, αλλά ήταν μάλλον ιδιοφυείς για την εποχή τους) παρίστανε ότι η τεχνική του ήταν στην πραγματικότητα μια μαγική διεργασία, χάρη στην οποία μπορούσαμε να καλέσουμε τους αγγέλους που στη στιγμή θα παρέδιδαν τα μηνύματά μας σε μακρινά μέρη με απόλυτη εχεμύθεια.
Η μαγεία αγνοεί τη μακριά αλυσίδα των αιτίων και των αιτιατών και κυρίως δεν φροντίζει να ορίσει, με επανειλημμένες δοκιμές, αν υπάρχει μια επαναλαμβανόμενη σχέση ανάμεσα σε αιτία και αποτέλεσμα. Αυτή είναι η γοητεία που άσκησε, από τις πρωτόγονες κοινωνίες ως την ηλιακή μας αναγέννηση, και ως την πλειάδα των αποκρυφιστικών σεχτών που είναι πανταχού παρούσες στο Ίντερνετ.
Η εμπιστοσύνη και η ελπίδα στη μαγεία δεν διαλύθηκαν με την έλευση της πειραματικής επιστήμης. Η επιθυμία για τη χρονική ταύτιση αιτίας και αποτελέσματος μεταφέρθηκε στην τεχνολογία που μοιάζει φυσικό τέκνο της επιστήμης. Πόσοι κόποι χρειάστηκαν για να περάσουμε από τους πρώτους υπολογιστές του Πενταγώνου, από τον Elea της Olivetti, μεγάλο ίσαμε ένα δωμάτιο (και λένε ότι οι προγραμματιστές της Ίβρεα χρειάστηκαν μήνες για να καταφέρουν εκείνον τον μαστόδοντα να εκπέμψει τις νότες της Γέφυρας του ποταμού Κβάι - και ήταν πάρα πολύ περήφανοι γι’ αυτό) στα δικά μας κομπιούτερ όπου όλα γίνονται στη στιγμή; Η τεχνολογία κάνει τα πάντα προκειμένου να χάσουμε από τα μάτια μας την αλυσίδα των αιτίων και των αιτιατών.
Οι πρώτοι χρήστες υπολογιστών προγραμμάτιζαν σε Basic, που δεν ήταν η γλώσσα μηχανή, αλλά σε άφηνε να διακρίνει το μυστήριο (εμείς οι πρώτοι χρήστες των υπολογιστών, δεν ξέραμε τη γλώσσα μηχανή, αλλά ξέραμε ότι για ν' αναγκάσουμε τα τσιπς να εκτελέσουν μια συγκεκριμένη εντολή έπρεπε να τους δώσουμε λεπτομερέστατες οδηγίες σε δυαδική γλώσσα). Τα Windows απέκρυψαν και τον προγραμματισμό σε Basic, ο χρήστης πατάει ένα κουμπί και ανοίγονται οι επιλογές μπροστά του, συνδέεται με έναν μακρινό συνομιλητή, βρίσκει το αποτέλεσμα ενός αστρονομικού λογαριασμού, αλλά δεν ξέρει πια τι υπάρχει από πίσω (και όμως, κάτι υπάρχει). Ο χρήστης βιώνει την τεχνολογία των κομπιούτερ σαν μαγεία.
Μπορεί να φανεί παράξενο ότι αυτή η νοοτροπία της μαγείας επιβιώνει στις μέρες μας, αλλά αν κοιτάξουμε γύρω μας, θα τη δούμε να θριαμβεύει παντού. Σήμερα βλέπουμε την αναβίωση σατανιστικών σεχτών, συγκριπκών τελετουργιών που άλλοτε οι πολιτισμικοί ανθρωπολόγοι πήγαιναν να τις αναζητήσουν στις favelas της Βραζιλίας και που σήμερα ο μονσινιόρ Μιλίνγκο τελεί ή τελούσε στη Ρώμη και όχι στο Σαλβαδόρ ντε Μπαΐα· ακόμα και οι παραδοσιακές θρησκείες τρέμουν μπροστά στον θρίαμβο αυτών των τελετών και προσπαθούν να συμβιβαστούν μη μιλώντας στον κόσμο για το μυστήριο της Αγίας Τριάδας (οι θεολογικές συζητήσεις είναι, έστω και με διαφορετικά κριτήρια, συγγενείς με τη μέθοδο της επιστήμης, διότι, αν μη τι άλλο, προχωρούν βήμα το βήμα με λεπτούς συλλογισμούς) και βρίσκουν πιο βολικό να δείχνουν την αστραπιαία δράση ενός θαύματος.
Η θεολογική σκέψη μάς μιλούσε και μας μιλάει για το μυστήριο της Τριάδας, αλλά είχε και έχει επιχειρήματα για να μας δείξει πώς μπορούμε να το συλλάβουμε ή πόσο ανεξιχνίαστο είναι. Η θαυματουργική σκέψη, αντίθετα, μας δείχνει το θεϊκό, το ιερό, το θείο που εμφανίζεται ή αποκαλύπτεται από μια χαρισματική φωνή και οι μάζες καλούνται να ενδώσουν σ’ αυτή την αποκάλυψη (και όχι στους δύσκολους συλλογισμούς της θεολογίας).
Λοιπόν, αυτό που αφήνουν τα ΜΜΕ να διαφανεί από την επιστήμη, είναι -και το λέω με λύπη μου- μόνο η μαγική πλευρά της, και όταν ακόμα διαρρέει, διαρρέει επειδή υπόσχεται μια θαυματουργή τεχνολογία.
Υπάρχει μερικές φορές μια pactum sceleris ανάμεσα στον επιστήμονα και στα ΜΜΕ, εξαιτίας της οποίας ο επιστήμονας δεν μπορεί ν’ ανασταθεί στον πειρασμό ή θεωρεί καθήκον του να δημοσιοποιήσει μια έρευνα που δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί, ίσως και για λόγους fund raising, αλλά να που η έρευνα ανακοινώνεται αμέσως σαν ανακάλυψη - με τη συνεπόμενη απογοήτευση, όταν καταλαβαίνουμε ότι το αποτέλεσμα δεν μας προσφέρεται ακόμα στο πιάτο.
Τέτοια επεισόδια γνωρίζουμε όλοι μας, από την αναμφίβολα πρόωρη ανακοίνωση της ψυχρής σύντηξης ως τις συνεχείς εξαγγελίες για την ανακάλυψη της πανάκειας κατά του καρκίνου. Η περίπτωση Di Bella ήταν ένας θρίαμβος της μαγικής εμπιστοσύνης στο άμεσο αποτέλεσμα.
Είναι δύσκολο ν’ ανακοινώσεις στο κοινό ότι μια έρευνα γίνεται με υποθέσεις, με πειράματα ελέγχου, με δοκιμές επαλήθευσης. Η συζήτηση που αντιπαραθέτει την επίσημη ιατρική με τις εναλλακτικές είναι αυτού του είδους: γιατί το κοινό να πιστέψει στη μακρινή επαγγελία της επιστήμης, όταν έχει την εντύπωση ότι θα επιτύχει άμεσο αποτέλεσμα με τις εναλλακτικές θεραπείες;
Πρόσφατα ο Γκαραντίνι στο έντυπο του Cicap προειδοποιούσε ότι, όταν παίρνουμε ένα φάρμακο και έχουμε ίαση σε σύντομο χρονικό διάστημα, αυτό δεν είναι απόδειξη ότι το φάρμακο είναι αποτελεσματικό. Υπάρχουν ακόμα δυο εξηγήσεις: ή η ανάρρωση έγινε από φυσικές αίτιες, και το φάρμακο λειτούργησε μόνο ως πλασέμπο, ή η ανάρρωση θα γινόταν ακόμα νωρίτερα και το φάρμακο την καθυστέρησε. Αλλά για δοκιμάστε να κάνετε το πλατύ κοινό να καταλάβει αυτές τις δυο πιθανότητες. θα αντιδράσει δύσπιστα, επειδή η μαγική νοοτροπία βλέπει μόνο μια διαδρομή, το πάντα θριαμβεύον βραχυκύκλωμα ανάμεσα στην υποτιθέμενη αιτία και το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Είναι δύσκολο ν’ ανακοινώσεις στο κοινό ότι μια έρευνα γίνεται με υποθέσεις, με πειράματα ελέγχου, με δοκιμές επαλήθευσης. Η συζήτηση που αντιπαραθέτει την επίσημη ιατρική με τις εναλλακτικές είναι αυτού του είδους: γιατί το κοινό να πιστέψει στη μακρινή επαγγελία της επιστήμης, όταν έχει την εντύπωση ότι θα επιτύχει άμεσο αποτέλεσμα με τις εναλλακτικές θεραπείες;
Πρόσφατα ο Γκαραντίνι στο έντυπο του Cicap προειδοποιούσε ότι, όταν παίρνουμε ένα φάρμακο και έχουμε ίαση σε σύντομο χρονικό διάστημα, αυτό δεν είναι απόδειξη ότι το φάρμακο είναι αποτελεσματικό. Υπάρχουν ακόμα δυο εξηγήσεις: ή η ανάρρωση έγινε από φυσικές αίτιες, και το φάρμακο λειτούργησε μόνο ως πλασέμπο, ή η ανάρρωση θα γινόταν ακόμα νωρίτερα και το φάρμακο την καθυστέρησε. Αλλά για δοκιμάστε να κάνετε το πλατύ κοινό να καταλάβει αυτές τις δυο πιθανότητες. θα αντιδράσει δύσπιστα, επειδή η μαγική νοοτροπία βλέπει μόνο μια διαδρομή, το πάντα θριαμβεύον βραχυκύκλωμα ανάμεσα στην υποτιθέμενη αιτία και το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Στο σημείο αυτό, συνειδητοποιούμε πως μπορεί να συμβεί, όπως πράγματι συμβαίνει, η κοινή γνώμη να παραμένει αδιάφορη όταν ανακοινώνονται σημαντικές περικοπές των δαπανών για την έρευνα. Η κοινή γνώμη θα αναστατωνόταν αν έκλεινε ένα νοσοκομείο ή αν αυξανόταν η τιμή των φαρμάκων, αλλά δεν δείχνει ευαισθησία απέναντι στα μακροχρόνια και δαπανηρά στάδια των ερευνών. Το πολύ πολύ να σκεφτεί ότι οι περικοπές των δαπανών για την έρευνα να αναγκάσουν κάποιον πυρηνικό επιστήμονα να μεταναστεύσει στην Αμερική (στο κάτω κάτω, αυτοί έχουν την ατομική βόμβα) και δεν αντιλαμβάνεται ότι αυτές ακριβώς οι περικοπές μπορούν να καθυστερήσουν την ανακάλυψη ενός πιο αποτελεσματικού φαρμάκου για τη γρίπη ή το λανσάρισμα στην αγορά ενός ηλεκτροκίνητου αυτοκινήτου, και δεν βλέπει τη σχέση ανάμεσα στις περικοπές των δαπανών με το παιδί που έχει χολέρα ή πολιομυελίτιδα, διότι η αλυσίδα των αιτίων και των αιτιατών είναι μακριά και σταδιακή, όχι άμεση όπως στη μαγική δράση.
Ίσως να είδατε εκείνο το επεισόδιο του "Στην εντατική", όπου ο δρ. Γκριν ανακοινώνει σε μια μακριά ουρά ασθενών ότι δεν θα δοθούν αντιβιοτικά σ’ αυτούς που έχουν γρίπη, γιατί έτσι κι αλλιώς δεν ωφελούν. Έγινε σωστή εξέγερση και εκφράστηκαν κατηγορία για φυλετικές διακρίσεις. Ο ασθενής βλέπει τη μαγική σχέση ανάμεσα στο αντιβιοτικό και στη θεραπεία και τα ΜΜΕ του έχουν πει ότι το αντιβιοτικό θεραπεύει. Τα πάντα περιορίζονται σ’ αυτό το βραχυκύκλωμα. Τα αντιβιοτικό χάπι είναι ένα προϊόν της τεχνολογίας και έτσι είναι κάτι το αναγνωρίσιμο. Οι έρευνες για τα αίτια και τις θεραπείες της γρίπης είναι κάτι που αφορά τα πανεπιστήμια.
Περιέγραψα ένα απογοητευτικό και ανησυχητικό σενάριο, διότι είναι εύκολο ο ίδιος ο άνθρωπος της κυβέρνησης (που μερικές φορές, όπως αποδεικνύουν πρακτικά του Λευκού Οίκου, συμβουλεύεται μάγους και αστρολόγους) να σκέφτεται όπως ο άνθρωπος στον δρόμο και όχι όπως ο άνθρωπος στο εργαστήριο. Μπορώ βέβαια να περιγράψω το σενάριο, γιατί είναι αληθινά τα γεγονότα, αλλά δεν είμαι σε θέση να βρω τη θεραπεία.
Είναι μάταιο να ζητήσεις από τα ΜΜΕ να εγκαταλείπουν τη μαγική νοοτροπία: είναι καταδικασμένα να τη συντηρούν, όχι μόνο για λόγους που σήμερα θα ονομάζαμε «ακροαματικότητας», αλλά και γιατί είναι υποχρεωμένα να θεσπίζουν καθημερινά μια μαγική σχέση ανάμεσα στην αιτία και στο αποτέλεσμα. Υπάρχουν και υπήρξαν, πράγματι, άνθρωποι σοβαροί που παρεξέκλιναν από τον κανόνα και θα ήθελα να θυμίσω τον φίλο Τζιοβάνι Μαρία Πάτσε που χάθηκε πρόσφατα, αλλά ακόμα και σ’ αυτή την περίπτωση ο (μοιραία σκανδαλιστικός) τίτλος καπέλωνε το περιεχόμενο του άρθρου, με αποτέλεσμα η επιφυλακτική ίσως ανακοίνωση του ξεκινήματος ερευνών για τον οριστικό εμβολιασμό εναντίον κάθε μορφής γρίπης, εμφανιζόταν μοιραία σαν μια θριαμβευτική εξαγγελία ότι κατατροπώθηκε επιτέλους η γρίπη (από την επιστήμη; Όχι, από τη θριαμβεύουσα τεχνολογία που έβγαλε στην αγορά ένα νέο χάπι).
Πώς πρέπει να συμπεριφερθεί ο επιστήμονας μπροστά στην επιτακτική απαίτηση που του απευθύνουν καθημερινά τα ΜΜΕ για θαυμαστές επαγγελίες; Με σύνεση, είναι προφανές, αλλά δεν ωφελεί, το είδαμε. Ούτε μπορεί να κάνει black-out σε κάθε επιστημονική είδηση, μιας και η έρευνα είναι φύσει δημόσια.
Πιστεύω ότι πρέπει να επιστρέψουμε στα σχολικά θρανία. Είναι αρμοδιότητα των σχολειών και όλων των πρωτοβουλιών που μπορούν να υποκαταστήσουν το σχολείο, ακόμα και των σοβαρών sites του Ίντερνετ, να εκπαιδεύσουν σιγά σιγά τους νέους σε μια ορθή κατανόηση των επιστημονικών διεργασιών. Και είναι δύσκολο το καθήκον τους, γιατί ακόμα και οι γνώσεις που μας μετέδωσε το σχολείο συχνά μένουν στη μνήμη μας σαν μια σειρά θαυμαστών επεισοδίων: η μαντάμ Κιουρί που γυρνάει σπίτι της ένα βράδυ και από έναν λεκέ σ’ ένα φύλλο ανακαλύπτει τη ραδιενέργεια, ο Φλέμινγκ που ρίχνει μια αφηρημένη ματιά στα μούσκλια και βρίσκει την πενικιλίνη, ο Γαλιλαίος που βλέπει μια λάμπα να ταλαντεύεται και μεμιάς ανακαλύπτει τα πάντα, ακόμα και το ότι η Γη γυρίζει, έτσι ώστε να ξεχνάμε μπροστά στον θρυλικό Γολγοθά του ότι ούτε αυτός ανακάλυψε βάσει ποιας τροχιάς γυρίζει.
Πως μπορούμε να περιμένουμε από το σχολείο μια σωστή επιστημονική πληροφόρηση όταν ακόμα και σήμερα, σε πολλά σχολικά βιβλία διαβάζουμε ότι πριν από τον Χριστόφορο Κολόμβο, ο κόσμος πίστευε ότι η Γη είναι επίπεδη, πράγμα που είναι ιστορικό λάθος, γιατί και οι αρχαίοι Έλληνες ήξεραν ότι η Γη είναι στρογγυλή, αλλά και οι ίδιοι οι σοφοί της Σαλαμάνκα που αντετίθεντο στο ταξίδι του Κολόμβου, απλώς επειδή είχαν κάνει πιο σωστούς λογαριασμούς από τους δικούς του για τις πραγματικές διαστάσεις του πλανήτη μας;
Κι όμως, μια από τις αποστολές του λογίου, πέρα από την αυστηρή έρευνα, είναι και η πεφωτισμένη εκλαΐκευση. Ξέρουμε πολύ καλά ότι στη χώρα μας, περισσότερο απ’ ό,τι αλλού, οι άνθρωποι της επιστήμης θεωρούν μάλλον υποτιμητικό το να ασχοληθούν με την εκλαΐκευση, ενώ δάσκαλοί της ήταν ο Αϊνστάιν, ο Χάτζεμπεργκ, καθείς και ο πρόσφατα χαμένος φίλος ΣτέφενΤζέι Γκουλντ. Κι όμως, αν πρέπει να επιβάλουμε μια μη μαγική εικόνα της επιστήμη, δεν πρέπει να την περιμένουμε από τα ΜΜΕ, αλλά θα πρέπει οι ίδιοι οι άνθρωποι της επιστήμης να τη χτίσουν σιγά σιγά στη συλλογική συνείδηση, ξεκινώντας από τους πιο νέους.
Το επικριτικό συμπέρασμα αυτής της παρέμβασής μου είναι ότι η υποτιθέμενη αίγλη, την οποία απολαμβάνει σήμερα ο επιστήμονας, βασίζεται σε λανθασμένους λόγους και εν πάση περιπτώσει μολύνεται από τη συνδυασμένη επίδραση των δύο μορφών μαγείας, της παραδοσιακής και της τεχνολογικής, που ακόμα συνεχίζουν να συναρπάζουν περισσότερο τον ανθρώπινο νου.
Αν δεν βγούμε απ’ αυτή τη δίνη των ψεύτικων επαγγελιών και των διαψευσμένων ελπίδων, η ίδια η επιστήμη θα έχει έναν πολύ πιο δύσκολο δρόμο μπροστά της.
Στους πρώτους αιώνες του Μεσαίωνα, ο Ισίδωρος της Σεβίλλης, που πέρασε στην ιστορία σαν μέγας αγαθιάρης και δημιουργός καταγέλαστων ετυμολογιών όπως το lucus από το non lucendo και το cadaver από το caro data vermibus, είχε ωστόσο -έστω και βασισμένος σε ασαφείς πληροφορίες που ανάγονταν στην εποχή του Ερατοσθένη- υπολογίσει με απόλυτη σχεδόν ακρίβεια και διόλου φαντασιόπληκτα το μήκος του Ισημερινού. Γύρω του, όμως περιπλανιούνταν μονόκεροι και τέρατα των δασών και ακόμα και αν οι λόγιοι ήξεραν ότι η Γη είναι στρογγυλή, οι καλλιτέχνες -για πολλούς και κατανοητούς λόγους- την παρουσίαζαν, όχι μόνο στον όχλο, αλλά και στους άρχοντες, σαν ένα επίπεδο δίσκο με την Ιερουσαλήμ στο κέντρο - ή μάλλον την επιπεδοποιούσαν για συμβολικούς λόγους και για προοπτική ευκολία τους, όπως κάνει σήμερα ο άτλαντας De Agostini, αλλά στο μεταξύ συντελούσαν ώστε οι πολλοί να μην καταλαβαίνουν τη μορφή είχε.
Να λοιπόν που, μετά από αιώνες φωτός, είμαστε ακόμα όπως ο Ισίδωρος: οι εφημερίδες μιλούν για τα επιστημονικά συνέδριά μας, αλλά μοιραία η εικόνα που δίνουν είναι ακόμα μαγική.
Πρέπει να παραξενευόμαστε; Ακόμα σφαζόμαστε όπως στους σκοτεινούς αιώνες, παρασυρμένοι από ανεξέλεγκτους φονταμενταλισμούς και φανατισμούς, κηρύττουμε σταυροφορίες, ολόκληρες ήπειροι πεθαίνουν από την πείνα και το AIDS, ενώ οι τηλεοράσεις μας ,μας παρουσιάζουν (μαγικά) σαν μια Γη της Επαγγελίας, προσελκύοντας στις ακτές μας απελπισμένους που συρρέουν στις ξεπεσμένες γειτονιές μας σαν τους αλλοτινούς ναυτικούς που αναζητούσαν τις επαγγελίες του Ελντοράντο.
Μπορούμε άραγε να απορρίψουμε την ιδέα ότι οι απλοϊκοί δεν ξέρουν ακόμα τι είναι η επιστήμη και τη συγχέουν, είτε με την αναγεννησιακή μαγεία είτε με το γεγονός ότι για άγνωστους λόγους μπορείς να στείλεις μια ερωτική εξομολόγηση στην Αυστραλία με κόστος ίσο με ενός αστικού τηλεφωνήματος και με την ταχύτητα της αστραπής;
Για να συνεχίσουμε να δουλεύουμε, ο καθένας στον τομέα του, θα ήταν χρήσιμο να μάθουμε σε τι κόσμο ζούμε, να αντλήσουμε τα συμπεράσματά μας, να γίνουμε πονηροί σαν το φίδι και όχι αθώοι σαν το περιστέρι, αλλά τουλάχιστον γενναιόδωροι σαν τον πελεκάνο και να επινοήσουμε νέους τρόπους για να δώσουμε κάτι από τον εαυτό μας σ' αυτούς που μας αγνοούν.
Εν πάση περιπτώσει, θα ήταν καλό οι επιστήμονες να δυσπιστούν απέναντι σ’ αυτούς που τους τιμούν λες και είναι η πηγή της αλήθειας. Στην πραγματικότητα, τους θεωρούν μάγους που, ωστόσο, αν δεν δώσουν αμέσως επαληθεύσιμα αποτελέσματα, θα θεωρηθούν αγύρτες, ενώ οι μάγισσες που δίνουν μη επαληθεύσιμα, αλλά αποτελεσματικά αποτελέσματα, θα δρέπουν όλες τις τιμές στα τοκ σόου. Και έτσι, οι επιστήμονες δεν θα πρέπει να πηγαίνουν σε τέτοια σόου, γιατί θα ταυτίζονται με τις μάγισσες.
Επιτρέψτε μου να δανειστώ ένα σλόγκαν από μια δικαστική και πολιτική διαμάχη: αντισταθείτε, αντισταθείτε, αντισταθείτε. Και καλή δουλειά.
Umberto Eco – Με το βήμα του κάβουρα Αντικλείδι
Αντικλείδι, Umberto Eco – Επιστήμη, τεχνολογία και μαγεία
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 25/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
