Alfavita Newsroom Προσέγγισα το συγκεκριμένο θέμα κυρίως από ηθικής σκοπιάς-΄οχι in stricto sensu- έχοντας κατά νου την άποψη του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη ότι τα πολιτικά ζητήματα είναι και ηθικά ΄η τουλάχιστον πρέπει να είναι. Π.χ ηθικό ζήτημα είναι η αναζήτηση της αλήθειας , η παροχή της σωστής πληροφορίας που με τη σειρά της θα φέρει και τη σωστή δράση (κάνω μια αρχική νύξη για το ρόλο των ΜΜΕ στην άσκηση της κρατικής εξουσίας) .
1η ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΗ :Η δημοκρατία ως σημαίνον αποτελεί μια λέξη που εγείρει συναισθήματα χαράς και ανακούφισης , αφού βασικός πυλώνας της είναι η δικαιοσύνη .
Ωστόσο το σημαινόμενό της έχει υποστεί τόση κακοποίηση άλλοτε και τώρα που ενίοτε προκαλεί μια σκεπτικιστική τάση και έντονο προβληματισμό. Η βασική αιτία γι αυτό είναι το γεγονός ότι η λέξη ταυτίζεται με το πολίτευμα μιας χώρας και έτσι γίνεται εύπλαστη ύλη στην σκέψη των πολιτικών , υπό την έννοια ότι μπορούν όχι πάντοτε με θεμιτά και ηθικά μέσα να στενεύουν ή να “ξεχειλώνουν”τα όρια του τί είναι και τί θεωρείται δημοκρατικό . Δυστυχώς, στον σύγχρονο κόσμο οι ηθικές αρχές (οι οποίες είναι και πολιτικές υπό την ευρεία αριστοτελική σκοπιά) έχουν δυο ερμηνείες :δεοντολογική και πραγματολογική , κατά το δοκούν πάντα Δηλαδή το ηθικό είναι κάτι που πρέπει να γίνεται και δεν έχει σχέση με το τί γίνεται .
2η Διαπίστωση :Σε περιόδους κρίσεων η δημοκρατία υφίσταται κλυδωνισμούς επικίνδυνους για την ύπαρξή της λόγω των τεσσάρων θεμελιωδών κενών που εντοπίζονται σε παγκόσμιο επίπεδο : 1) έλλειψη αρχών που αναγνωρίζουν τη θεμελιώδη σημασία της ανθρώπινης φύσης .Τα ανθρώπινα δικαιώματα περιορίζονται . 2) έλλειψη κατανόησης της αλληλοσυνοχής και της τελεολογίας στους νόμους της φύσης και τη σχέση τους με την ανθρώπινη φύση 3) έλλειψη προσοχής στα όρια πλουτισμού ως μια βασική απαίτηση της ύπαρξης της ανθρώπινης ζωής και 4) ελλείπει μια καλύτερη κατανόηση της αληθινής δημοκρατίας στην ιδεατή της μορφή (αριστοτελική) ,η οποία αντιτίθεται στην δημοκρατία του σήμερα με τις αδυναμίες και τα ελαττώματά της. Αυτές οι τέσσερις ελλείψεις στελεχώνουν την ολοκληρωτική έλλειψη των κατάλληλων ορίων στον πλουτισμό, ως σκοπό.
3η διαπίστωση :Εάν μελετηθεί ,σήμερα, η ανθρώπινη φύση θα διαπιστώσουμε ότι αποκτά τη σημασία του εξυπηρετώ μόνο τον εαυτό μου , το καταναλωτικό άτομο και όχι τον άνθρωπο εν γένει. Ασυγκράτητη ,άναρχη -δίχως αρχές- και χωρίς όρια στην επιλογή , είναι σήμερα η ανθρώπινη φύση, και οι κυβερνήσεις ακολουθούν αυτό το πρότυπο που δεν έχει καμιά σχέση με την δικαιοσύνη του Αριστοτέλη. Τελικά η έλλειψη αρχών και ορίων βρίσκεται σε συνδυασμό με την απληστία , το αίτημα για δύναμη.
Οι άνθρωποι , είναι γνωστό ,ότι εγκαθιδρύουν κυβερνήσεις για την κοινή τους άμυνα ,ασφάλεια και ευημερία. Το πρώτο πράγμα , λοιπόν, που οι πολιτικοί οφείλουν προς τους εκλογείς τους είναι η προστασία από τους φυσικούς και τους ανθρώπινους κινδύνους.
Το καλύτερο θα ήταν να παρακολουθήσουμε την αριστοτελική σκέψη και να δούμε πού ρίχνει φως στα δυσεπίλυτα προβλήματα της εποχής του. Η πόλη ή το κράτος , πρέπει να οργανωθεί και να κυβερνηθεί μόνο με τρόπους που θα δημιουργήσουν καλές πράξεις και θα παρουσιάσουν την υπεροχή του χαρακτήρα των πολιτών της , που οι νόμοι της διαμορφώνουν. Η κατανόηση του τι συνιστά δικαιοσύνη βασίζεται σ αυτό: στις δημοκρατικές κοινωνίες ,για παράδειγμα , δικαιοσύνη θεωρείται η ισότητα (στη διανομή των αξιωμάτων).Αυτό σημαίνει όμως ισότητα για εκείνους που είναι ίσοι –όχι για όλους(π.χ γυναίκες , παιδιά , σκλάβοι). Στις ολιγαρχίες πάλι η ανισότητα στη διανομή των αξιωμάτων θεωρείται σωστή. Και πράγματι έτσι είναι- αλλά μόνο για εκείνους που είναι άνισοι και όχι για όλους.
Μια ολιγαρχία είναι μια πολιτεία που κυβερνιέται από τους πλούσιους. Από την άλλη, μια δημοκρατία στοχεύει να έχει και ο πτωχός κάποιο ρόλο , άρα κάθε πολίτευμα καθορίζεται από το πώς κατανοεί ο πολίτης το τί σημαίνει ορθό πολίτευμα. Οι δημοκρατικοί ισχυρίζονται ότι εάν οι άνθρωποι είναι ίσοι από τη γέννησή τους ,θα πρέπει αυτοδίκαια να έχουν ίσα δικαιώματα. Οι ολιγαρχικοί διατείνονται ότι εάν είναι άνισοι ως προς τον πλούτο ,αυτοί πρέπει αυτοδίκαια να μην έχουν ίσα δικαιώματα. Ο Αριστοτέλης εκθέτει το πρόβλημα καθαρά: και τα δυο πολιτεύματα αποτυγχάνουν να αναγνωρίσουν το εξής «…ο πραγματικός θεμελιώδης δημιουργός είναι το τέλος για το οποίο το κράτος υπάρχει Το κράτος υπάρχει για να υποστηρίζει και να προωθεί την καλή ζωή» και κατά τον Nussbaum – «καλή ζωή» είναι αυτή της ηθικής υπεροχής και όχι η ζωή της οικονομικής «ακμής».
Η νομική δομή του κράτους πρέπει να ενθαρρύνει την συνήθεια προς την ηθική ζωή μ ένα σύστημα αμοιβών και ποινών , αφού κανείς άνθρωπος δεν γεννιέται ηθικός αλλά γίνεται μόνο μέσω της συνήθειας (έθους). Μόνο άνθρωποι εθισμένοι στην αρετή είναι δυνατόν οι επιλογές τους να είναι ηθικά ορθές και τονίζει ότι η ατομική αρετή είναι η βασική αιτία μιας καλά κυβερνημένης πόλης. Η δικαιοσύνη διαμορφώνει εκείνο το είδος της πολιτείας που τρέπει τους πολίτες να κάνουν το ορθό, να ενεργούν σωστά και να εύχονται να επικρατεί το ορθό…».Με την ευρύτερη έννοια η δικαιοσύνη σημαίνει την αρετή εν γένει και μ αυτήν την έννοια περιέχει φυσικά όλες τις αρετές. Εκ τούτου δεν είναι ούτε συμμαχία για αμοιβαία αμυνα σε κάθε αδικία ούτε να διευκολύνει συναλλαγές και να προωθεί οικονομικές συμφωνίες . Αυτή αντιπροσωπεύει τους αληθινούς σκοπούς του κράτους αλλά και την προώθηση της ατομικής και της συλλογικής αρετής, και αυτό εν τέλει φέρνει την ευδαιμονία.
Ο στόχος των πολιτών δεν είναι να γίνουν δυνάμει κάτοικοι της πόλης ή ενάγοντες και εναγόμενοι ή μέτοικοι. Ο Αριστοτέλης λέγει: πολίτες είναι εκείνοι που μοιράζονται αξιώματα . Εκ τούτου μπορούμε να συμπεράνουμε ότι για τον Αριστοτέλη πολίτης είναι μόνο κάποιος που ενεργητικά συμμετέχει στην διακυβέρνηση της πόλης και προάγει τους σκοπούς της.
4η διαπίστωση :Οι έλλογοι νόμοι , ο ανώτατος πυλώνας της αριστοτελικής πόλης, βρίσκονται σε εμφανή σύγκρουση με τα συντάγματα και τα περισσότερα θεσμικά όργανα που κυβερνούν σήμερα τα δυτικά βιομηχανικά «δημοκρατικά» κράτη.
Σήμερα, η αναζήτηση και η επιδίωξη της ατομικής και συλλογικής αρετής δεν θεωρούνται πρωταρχικοί στόχοι –ίσως είναι και ουτοπία- . Στην πραγματικότητα τα δυτικά έθνη τείνουν να βλέπουν την ηθικότητα ως κάτι που αφορά την προσωπική επιλογή και συσχετίζεται με κάποιες θρησκευτικές πίστεις και λατρείες :κάτι που όλοι έχουν το δικαίωμα να επιδιώκουν -δεν είναι κάτι που αφορά στη μέριμνα του κράτους , εκτός και αν υποχρεωθεί να προστατέψει αυτό το δικαίωμα των πολιτών της.
5η διαπίστωση :το να μένουμε αδρανείς και παθητικοί στα πολιτικά δρώμενα βλάπτει σοβαρά τη δημοκρατία.
Για ποιους λόγους όμως πρέπει να είμαι ενεργός πολίτης ;
α) ο κόσμος αλλάζει με ταχύτατους ρυθμούς σε όλα τα επίπεδα , οι οικονομικές και εργασιακές σχέσεις μεταβάλλονται προς όφελος των μεγαλοκαιφαλαιούχων , το κοινωνικό κράτος υποχωρεί και καταβαραθρώνεται υπέρ του ιδιωτικού κέρδους (π.χ ιδιωτικές ασφαλιστικές αντικαθιστούν την κρατική μέριμνα) Το κράτος παραχωρεί τις λειτουργίες του (οικονομική, κοινωνική , πολιτιστική) στους οικονομικά ισχυρούς.
Οι απλοί άνθρωποι αισθάνονται ανήμποροι να παρέμβουν και βιώνουν στην καθημερινότητά τους το αίσθημα του παρία, του περιφρονημένου και αφημένου στη δεινή μοίρα του ωσάν η ζωή του να οδεύει παράλληλα και έξω από τις εξελίξεις που όμως επηρεάζουν δραματικά το μέλλον του και το μέλλον των επιγόνων του. Αν και οι ίδιοι πληρώνουν πολλά στο κράτος με τη μορφή φόρων άμεσων και έμμεσων και με άλλους πιο αφανείς τρόπους- για τη λειτουργία του κοινωνικού κράτους , αλλά και την τεχνολογική ανάπτυξη , το μεν κοινωνικό κράτος χωλαίνει , όσο δε για την τεχνολογία ,τα αποτελέσματα της χρησιμοποιούνται όχι πάντα για αγαθούς σκοπούς (π.χ παρακολούθηση προσωπικής ζωής πολιτών ) .
Εν τέλει , θέλουμε να είμαστε θεατές και ακροατές των αλλαγών που υφίσταται ο κόσμος μας και επηρεάζουν τη ζωή μας , το παρόν και το μέλλον μας ή πρέπει να δηλώσουμε δυναμικά την παρουσία μας ; Θέλουμε μια δημοκρατία λόγοις, παραιτούμενοι από το ιδανικό της έμπρακτης λειτουργίας της , συμβιβαζόμενοι με μια κατάσταση που αλλοιώνει τη μορφή της ;Θέλουμε να νιώθουμε ως Δον Κιχώτες που κυνηγάμε μια χίμαιρα των νεανικών μας χρόνων ;
β)τα τελευταία πέντε ,περίπου, χρόνια τα ανθρώπινα δικαιώματα του πολίτη (να σημειωθεί ότι ενίοτε υπάρχει μια τάση να μετατραπεί σε υπήκοο με ό,τι σημαίνει αυτό) για αξιοπρεπή διαβίωση , για εργασία, υγειονομική περίθαλψη , εκπαίδευση για όλους , δοκιμάζονται. Οι ελευθερίες των πολιτών περιορίζονται με το πρόσχημα της ασφάλειας και της έννομης τάξης. Και τότε η δημοκρατία εκπίπτει. Μόνο η ψήφος κάθε τέσσερα ή πέντε χρόνια (ή και πιο σύντομα) έχει κάποια σχετική βαρύτητα. Σχετική , γιατί και αυτή καθοδηγείται και χειραγωγείται από τα ΜΜΕ , τα οποία με τη σειρά τους βρίσκονται σε σχέσεις διαπλοκής με τα ισχυρά οικονομικά συμφέροντα. Ο ρόλος των ΜΜΕ πρέπει να διερευνηθεί σε βάθος. Αν και το χρέος τους είναι η διαφανής και αντικειμενική ενημέρωση των πολιτών , αυτό δεν συμβαίνει. Συμμετέχουν-για να μην πούμε αποτελούν τους αρχιτέκτονες της παραπληροφόρησης , της συσκότισης , της παραπλάνησης με την διαστρέβλωση και την χάλκευση ειδήσεων . Η προπαγάνδα έχει αναχθεί σε επιστήμη, για να διαμορφώσει συνειδήσεις ή καλύτερα να τις εξαφανίσει. Σε ένα περιβάλλον που διέπεται από σύγχυση ο πολίτης δεν έχει τα κατάλληλα δεδομένα για να δράσει.
Ενεργός πολίτης είναι πρωτίστως ο ενημερωμένος πολίτης , αυτός που γνωρίζει την αλήθεια , και καλείται να δράσει. Τα διαπλεκόμενα ,βεβαίως, συμφέροντα της οικονομικής και πολιτικής εξουσίας θέλουν το λαό ανενημέρωτο , για να μένει ανενεργός και αδρανής . Ο Σόλωνας έλεγε -και το διαβάζουμε στον Επιτάφιο του Περικλή- ότι ο φιλήσυχος πολίτης , αυτός που ασχολείται μόνο με τα ιδιωτικού του βίου δεν είναι αγαθός ,αλλά φαύλος πολίτης και πρέπει να τιμωρείται. Η δημοκρατία τότε παρουσιάζει έλλειμμα , αφού μια από τις προυποθέσεις της είναι η συμμετοχή του λαού στην εξουσία και τον έλεγχό της. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι η έλλειψη διαφάνειας και δικαιοσύνης. Η τελευταία , δυστυχώς, ασκείται ενίοτε προβληματικά .Τυχόν παρεμβάσεις στο έργο της διαταράσσουν την ομαλότητα και την αρμονία και υποσκάπτουν τα θεμέλια της δημοκρατίας.
Η λαική συμμετοχή στα προβλήματα της κοινωνίας είναι επιτακτική . Ο λαός πρέπει να αντισταθεί στον Λεβιάθαν (την κρατική υπερεξουσία της αυθαιρεσίας) του Χομπς και αυτό θα γίνει μόνο εάν συνειδητοποιήσει τη δύναμη που έχει. Οφείλει να αγνοήσει τις Σειρήνες των ψευδών υποσχέσεων ότι οι άλλοι (οι κυβερνώντες) μπορούν να του εξασφαλίσουν την ευημερία Πρέπει να κατανοήσει ότι ο ίδιος οφείλει και έχει καθήκον προς τον εαυτό του , τα παιδιά του , τις μέλλουσες γενιές να σκεφτεί το συλλογικό συμφέρον και κυρίως να δράσει .Να ισορροπήσει την volonte particulaire με τη volonte generale. (Ο Ζαν ζακ Ρουσώ πρόκρινε τη δεύτερη προσβλέποντας σε μια μορφή κρατικισμού , που βλάπτει την έννοια του φιλελευθερισμού, ήτοι των ατομικών δικαιωμάτων προς όφελος του κοινωνικού συνόλου). Είναι πιο κοντά στη νοοτροπία μας ως Έλληνες η αριστοτελική άποψη που θέλει ένα άρτιο ηθικά άτομο ,για να γίνει και σωστός πολίτης κατόπιν.Ο Σταγειρίτης όμως , ο υπέρμαχος της μεσότητας , στοιχείο της ηθικής αρετής , πρέσβευε σε μια δημοκρατία που δεν θα κυβερνούν οι πολλοί φτωχοί(τότε πρόκειται για παρέκβαση και παρέκκλιση της δημοκρατίας) ή οι λίγοι πλούσιοι αλλά η μεσαία τάξη , η οποία σήμερα έχει συρρικνωθεί , για να μην πούμε τείνει να εξαφανισθεί, υπό το βάρος των πιέσεων της κυριαρχίας του κέρδους.
Βασικό στοιχείο , όπως προαναφέραμε , κάθε κοινωνικής ισορροπίας είναι να ικανοποιείται το αίσθημα του δικαίου. Θεμελιώδης προυπόθεση για κοινωνική ειρήνη είναι η ύπαρξη μιας πολυπληθούς και ικανοποιημένης μέσης τάξης , η οποία εξασφαλίζει την τήρηση ισορροπίας μεταξύ πενήτων και πλουσίων. Είναι το φίλτατο μέσο του Αριστοτέλη που εκθειάζει ο Ευριπίδης στις Ικέτιδες (στ. 238-245) “Ϋπάρχουν τρεις τάξεις πολιτών . Οι πλούσιοι , ανωφελείς που πάντα αγαπούν όλο και περισσότερο το κέρδος . Ύστερα οι πτωχοί που δεν έχουν ούτε τα χρειαζούμενα , επικίνδυνοι. Οι περισσότεροι είναι φθονεροί , βέλη κακά ρίχνουν εναντίον των πλουσίων , απατημένοι από τα λόγια πονηρών ρητόρων. Από τις τρεις τάξεις η μεσαία σώζει τις πολιτείες , φύλακας της τάξης που έχει ορίσει η πόλη.
Βεβαίως, οι φιλοσοφικές συζητήσεις έχουν την αξία τους , αν δεν ακολουθεί όμως η πράξη δεν έχουν νόημα. Αμ έπος αμ έργον. Η θεωρία και η πράξη αλληλοσυμπληρώνονται . Πρέπει να ενεργούμε διαννοούμενοι και να διανοούμαστε ενεργούντες.
Ως άνθρωποι και ως πολίτες έχουμε χρέος να στηρίζουμε τη δημοκρατία με τη συμμετοχή μας , γιατί δυο είναι οι βάσεις του δημοκρατικού πολιτεύματος , η κυριαρχία του λαού [συμπεριλαμβανομένης και της μειοψηφίας ,η οποια πρέπει να μετέχει στην χάραξη της πολιτικής και τη λήψη των αποφάσεων } και η διάκριση των εξουσιών{το δικάζον , το βουλευόμενον και το περί τας αρχάς κατα τον Αριστοτέλη-για τη διάκριση των εξουσιών μίλησε και ο Μοντεσκιέ στο έργο του l esprit des lois) . Ισονομία , ισοπολιτεία και ισηγορία για όλους. Οι σιωπηλοί πολίτες χαρακτηρίζονταν “ απράγμονες και ἰδιώτες(σε αγγλική μετάφραση idiot)”.
Μη βαυκαλιζόμαστε ότι αυτοί που ασκούν την εξουσία σκέπτονται πάντοτε το συλλογικό συμφέρον . Χρειάζεται σθένος , βούληση , οξύνοια , συνεχής εγρήγορση από μέρους μας , ώστε να μην παρασυρόμαστε από τις αβελτερίες και τις αδολεσχίες των ισχυρών που καμώνονται ότι κοπιάζουν για το καλό μας. Απαιτείται πρωτίστως να αρτιωθεί το ιδεολογικό οπλοστάσιο των πολιτών και σε αυτό βασικό ρόλο έχουν οι πνευματικοί άνθρωποι -πού είναι άραγε σήμερα;- και η παιδεία ᾱυτός ο πληγωμένος θεμέλιος πυλώνας της δημοκρατίας , που υφίσταται τόσες 'μεταρρυθμίσεις”που μάλλον έχει χάσει τον ηθικό αλλά και γνωστικό της προσανατολισμό.
Ενεργός πολίτης πρέπει να είναι a priori κάθε κάτοικος μιας δημοκρατικής χώρας. Αποτελεί εκ των ων ουκ άνευ προυπόθεση της λειτουργίας της δημοκρατίας και της ίδιας της υπόστασής της , και η πρόσκληση να γίνουμε ενεργοί πολίτες στην ουσία φανερώνει το έλλειμμά της. Υπάρχουν βεβαίως κάποιοι πολίτες που μάχονται σθεναρά για θέματα που αφορούν το περιβάλλον, που συμμετέχουν ενεργά στα δίκτυα κοινωνικής αλληλεγγύης μεσούσης της οικονομικής κρίσης, στην διαφύλαξη των ανθρώπινων δικαιωμάτων . Ωστόσο είναι λίγοι. Οφείλουμε να δραστηριοποιηθούμε για χάριν του ατομικού και συλλογικού συμφέροντος.
Να μην σταματούμε να ζητούμε καλύτερη ποιότητα εκπαίδευσης , όχι τόσο σε επίπεδο γνώσεων όσο σε επίπεδο ηθικής , νά μην σταματάμε να ζητούμε να εφαρμόζονται τα δικαιώματα μας . Αν οι άνθρωποι παιδιόθεν εθίζονται στην αρετή της τιμιότητας , της γενναιότητας και της δικαιοσύνης θα γίνουν και καλύτεροι αρχόμενοι με ισχυρή την κριτική και ελεγκτική τους ικανότητα και καλύτεροι άρχοντες . Για να μην γίνει η δημοκρατία ένα πουκάμισο αδειανό ...παραφράζοντας τον Γ. Σεφέρη.
Και μην ξεχνάμε ο έντιμος , ο ειλικρινής ,ο γενναιόψυχος , ο εγκρατής , ο δίκαιος άνθρωπος είναι και καλός πολίτης-΄οχι υπήκοος.
ΜΕΣΣΑΡΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ , φιλόλογος, ΜΔΕ στην ιστορία της φιλοσοφίας, Ph.D
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 31/7
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
