Alfavita Newsroom Αν για μια στιγμή αφήσουμε κατά μέρος όλα τα ανώτερα χαρακτηριστικά του ανθρώπου, προϊόντα της κοινωνικής οργάνωσης, δηλαδή της κοινωνικής εργασίας και του πολιτισμού που αναπτύχθηκε στη βάση της, αν ξεχάσουμε προς στιγμή την ικανότητα του ανθρώπου να χρησιμοποιεί εργαλεία και τους εφευρετικούς τρόπους που μπορεί να εκφράζεται μέσα από τη γλώσσα και την τέχνη, τότε μια βασική διαφορά ανάμεσα στο είδος μας και τα άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά (πίθηκοι) είναι ότι μπορούμε να καθήσουμε ήσυχα κατά εκατοντάδες σε ένα θέατρο γεμάτο αγνώστους, χωρίς στο τέλος της παράστασης να έχει γρονθοκοπηθεί κανείς από τους άντρες, ούτε να έχει μείνει έγκυος καμία από τις γυναίκες.
«Αν βάλετε εκατό άγνωστους μεταξύ τους χιμπατζήδες σε ένα δωμάτιο, θα γίνει αιματοχυσία», λέει ο Στίβεν Τσόρτσιλ, παλαιοανθρωπολόγος του πανεπιστημίου Ντιουκ. Η ικανότητα να ανέχεται ο ένας τον άλλο και να συνεργαζόμαστε ήταν σημείο - κλειδί στην εξέλιξη από τον πίθηκο στον άνθρωπο. Βοήθησε τους προγόνους μας να μοιράζονται τη γνώση, έτσι που να μπορούν να φτιάχνουν όλο και πιο περίτεχνα εργαλεία. Ο εξελικτικός βιολόγος Μπράιαν Χάρε, επίσης του πανεπιστημίου Ντιουκ των ΗΠΑ, είναι μέλος μιας μικρής ομάδας επιστημόνων που θεωρούν ότι έχουν ανακαλύψει πώς οι ανθρωπίδες ανέπτυξαν αυτήν την ικανότητα πριν από 5 έως 7 εκατομμύρια χρόνια, όταν διαχωρίστηκαν εξελικτικά από τους προγόνους των σημερινών πιθήκων.
Αλεπούδες με συμπεριφορά σκυλιών
Προς το τέλος της δεκαετίας του 1990, ο Χάρε μελέτησε την ικανότητα των σκυλιών να ακολουθούν τις χειρονομίες και το βλέμμα των ανθρώπων για να ανακαλύπτουν κρυμμένη τροφή. Στη συνέχεια, επιβεβαίωσε ότι αυτό το ταλέντο το έχει και ένας πληθυσμός από ασημί αλεπούδες, που μέσω τεχνητής επιλογής επί πολλές γενιές είχαν εξημερωθεί από τον Σοβιετικό ακαδημαϊκό Ντμίτρι Μπελιάεφ. Μαζί με άλλους ερευνητές ανακάλυψαν ότι η επιλογή για αναπαραγωγή των πιο ήμερων ζώων σε κάθε γενιά έχει ως αποτέλεσμα οι απόγονοί τους να εμφανίζουν πλειάδα παράπλευρων εξελικτικών συνεπειών, που ξεκινούν από αλλαγές στην εμφάνιση (όπως κρεμαστά αντί όρθια αυτιά, διάστικτο αντί μονόχρωμο τρίχωμα, λευκές λωρίδες κ.τ.λ.) μέχρι νέα χαρακτηριστικά στη συμπεριφορά. Πρόκειται για το επονομαζόμενο «σύνδρομο της εξημέρωσης». «Οι αλεπούδες (σ.σ. του Μπελιάεφ), ποτέ δεν επιλέχτηκαν με βάση την ικανότητά τους να ερμηνεύουν ανθρώπινες χειρονομίες», λέει ο Χάρε. «Πρέπει να είναι αποτέλεσμα κάποιου άλλου πράγματος». Αλλά αυτό δεν είναι το μόνο απρόσμενο αποτέλεσμα.
Από φυσιολογικής πλευράς, τα σκυλιά και οι εξημερωμένες αλεπούδες μοιάζουν με νεαρές εκδοχές των άγριων αδελφών τους. Από πλευράς συμπεριφοράς, δεν είναι μόνο λιγότερο επιθετικές και πιο παιχνιδιάρες (ως ενήλικα ζώα), αλλά και πιο φιλικές σε καταστάσεις, όπου οι άγριες αλεπούδες θα ήταν πολύ φοβισμένες και βίαιες. Ο Χάρε είδε μια αναλογία με τους πιθήκους που μελετούσε. Παρατήρησε ότι οι ενήλικοι μπονόμπο - στενότεροι συγγενείς των χιμπατζήδων - μοιάζουν με νεαρούς χιμπατζήδες από πολλές πλευρές. Εχουν επίσης τα συμπεριφορικά χαρακτηριστικά των εξημερωμένων ζώων, όπως μειωμένη επιθετικότητα, παρότι ποτέ δεν επιλέχθηκαν (για αναπαραγωγή) με αυτό ή οποιοδήποτε άλλο κριτήριο. Ο Χάρε και οι συνάδελφοί του αποκαλούν αυτό το φαινόμενο φυσικής επιλογής για περισσότερο συνεργατική συμπεριφορά, ως «αυτοεξημέρωση». Θεωρούν ότι και οι πρόγονοι του σύγχρονου ανθρώπου υποβλήθηκαν σε παρόμοια διαδικασία νωρίς στην πορεία εξέλιξης του γένους homo (χόμο).
Το παράδειγμα των μπονόμπο
Ο Χάρε, που παρατηρεί επί μια δεκαετία τους μπονόμπο στο προστατευόμενο πάρκο Λολα Για Μπονόμπο στη ΛΔ Κογκό, θεωρεί ότι οι μπονόμπο «αυτοεξημερώθηκαν» μέσα στο τελευταίο εκατομμύριο χρόνια, όταν ο εξελικτικός τους κλάδος διαχωρίστηκε από εκείνο των χιμπατζήδων. Οι διαφορές στην κοινωνική συμπεριφορά των δύο ειδών είναι πολύ μεγάλες, παρότι γενετικά διαφέρουν ελάχιστα. Οι χιμπατζήδες, όπως οι περισσότεροι πίθηκοι, ζουν σε ομάδες κυριαρχούμενες από αρσενικά και χρησιμοποιούν τη βία για να διατηρήσουν το στάτους τους μέσα στην ομάδα και να εξαναγκάσουν τις θηλυκές σε ζευγάρωμα. Αντίθετα, οι μπονόμπο ζουν σε ομάδες που κυριαρχούνται από συμμαχίες θηλυκών. Για να εκτονώνονται οι μεταξύ τους εντάσεις καταφεύγουν στο σεξ. Ωστόσο, οι μπονόμπο δεν είναι εντελώς ειρηνικοί και κάθε αρσενικό που προσπαθεί να ασκήσει βία σε κάποιο θηλυκό εξοστρακίζεται πάραυτα. Οι μπονόμπο φαίνεται να χαίρονται, ακόμη και να προτιμούν τη συντροφιά άλλων μπονόμπο, που δεν έχουν ξανασυναντήσει ποτέ. Συχνά υποδέχονται τους ξένους με παιχνίδι και σεξ.
Το πώς ανέπτυξαν οι μπονόμπο αυτήν την κοινωνική ανοχή χωρίς να αναπαραχθούν επιλεκτικά με βάση αυτό το κριτήριο ίσως σχετίζεται με το τι συνέβη νωρίς στην εξέλιξη του ανθρώπου. Ο Οουεν Λάβτζοϊ, παλαιοανθρωπολόγος του πολιτειακού πανεπιστημίου Κεντ, αφιέρωσε την καριέρα του στη μελέτη των απολιθωμάτων πρώιμων ανθρωπίδων. Στα οστά τους βρίσκει ενδείξεις ότι οι πρόγονοι του σύγχρονου ανθρώπου γίνονταν σταδιακά όλο και λιγότερο επιθετικοί. Ουσιαστικά σε όλα τα ανώτερα πρωτεύοντα, τα αρσενικά έχουν μεγάλους και μυτερούς κυνόδοντες, που συχνά χρησιμοποιούν για να απειλήσουν και να επιτεθούν σε άλλα αρσενικά, κυρίως στον ανταγωνισμό τους για το ζευγάρωμα. Σύμφωνα με τον Χάρε, η μείωση του μεγέθους των κυνοδόντων είναι κάτι που συμβαίνει ανεξαίρετα σε όλα τα εξημερωμένα θηλαστικά. Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει μικρούς και όχι μυτερούς κυνόδοντες, επειδή στο πέρασμα του χρόνου έπαψε να τους χρειάζεται για να τσακώνεται με άλλα αρσενικά για να προσελκύσει το ταίρι του.
Το πλεονέκτημα του ήμερου
«Σε αυτή την περίπτωση, η εξήγηση πρέπει να είναι ότι τα θηλυκά διαλέγουν αρσενικά με μικρότερους κυνόδοντες, που σημαίνει ότι επιλέγουν μη επιθετικά αρσενικά», σκέφτεται ο Λάβτζοϊ. Θεωρεί ότι οι πρώιμοι πρόγονοί μας προσέλκυαν το ταίρι τους προσφέροντάς του τροφή και αυτό ήταν πιθανότερο να το κάνουν τα λιγότερο επιθετικά αρσενικά. Σύμφωνα με τον Λάβτζοϊ, αυτή η μείωση στο μέγεθος των κυνοδόντων πρωτοπαρατηρείται στα απολιθώματα του Αρδιπίθηκου ράμιντους, που βρέθηκαν στην Αιθιοπία και χρονολογούνται προ 4,4 εκατομμυρίων ετών. Ο Λάβτζοϊ εκτιμά ότι αυτοί οι ανθρωπίδες πιθανότατα είχαν κοινωνική δομή που μοιάζει με των μπονόμπο, στην οποία τα αρσενικά είναι πιθανότερο να συνεργάζονται, παρά να τσακώνονται.
Είναι δύσκολο να εντοπιστεί η βιολογική βάση των αλλαγών που συνέβαιναν στους πρώιμους προγόνους του ανθρώπου και στα ζώα που «αυτοεξημερώθηκαν» καθώς ανέπτυσσαν χαμηλότερα επίπεδα επιθετικότητας. Κανείς δεν ξέρει ακόμα ποια γονίδια σχετίζονται με την ήμερη - ήρεμη συμπεριφορά, αλλά υπάρχουν ενδείξεις ότι πρέπει να είναι εκείνα που ελέγχουν την απελευθέρωση στο αίμα κορτιζόλης (ορμόνη του στρες) και τεστοστερόνης, ορμονών που σχετίζονται με το φόβο και την ανταγωνιστική συμπεριφορά. «Ισως να υπάρχουν 10, 50 ή εκατοντάδες γονίδια που σχετίζονται με το σύνδρομο εξημέρωσης», λέει ο Κάρλος Ντρίσκολ, των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας των ΗΠΑ.
Πολλοί επιστήμονες λαθεμένα προσπαθούν να εξηγήσουν τις ανώτερες συμπεριφορές του ανθρώπου στη βάση της έκφρασης γονιδίων. Ομως, δε φαίνεται καθόλου αβάσιμη μια εξελικτική διαδικασία «αυτοεξημέρωσης», που πραγματοποιήθηκε πιθανώς σε περισσότερα του ενός είδη πιθήκων, δημιουργώντας κατάλληλο βιολογικό υπόβαθρο για την εμφάνιση της κοινωνικής εργασίας στους απογόνους κάποιων απ' αυτά, μετά από εκατομμύρια χρόνια. Αν οι άνθρωποι δε μπορούσαν να συμβιώσουν εύκολα ως τροφοσυλλέκτες, να κυνηγούν θηρία ομαδικά και αργότερα να συγκεντρωθούν σε χωριά και πόλεις, τότε δε θα αποκτούσαν τους δεσμούς της κοινωνικής εργασίας που γέννησαν τα περίτεχνα εργαλεία. Κι αν με κάποιο τρόπο έβρισκαν αυτά τα εργαλεία μπροστά τους, θα τα χρησιμοποιούσαν όχι για να εργάζονται φτιάχνοντας προϊόντα και υποδομές για ανταλλαγή και κοινή χρήση, αλλά για να σκοτώνονται πιο αποτελεσματικά μεταξύ τους.
Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Discover»
Πηγή: Ριζοσπάστης
Όλες οι σημαντικές και έκτακτες ειδήσεις σήμερα
ΕΛΜΕΠΑ: Το κορυφαίο πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής στην Ελλάδα για διπλή μοριοδότηση
Το 1ο στην Ελλάδα Πρόγραμμα επιμόρφωσης Τεχνητής Νοημοσύνης για εκπαιδευτικούς με Πιστοποιητικό
ΑΣΕΠ: Η πιο Εύκολη Πιστοποίηση Αγγλικών για μόρια σε 2 ημέρες (δίνεις από το σπίτι σου με 95 ευρώ)
Παν.Πατρών: Μοριοδοτούμενο σεμινάριο ΕΙΔΙΚΗ ΑΓΩΓΗΣ με 65Є εγγραφή - έως 18/11
ΕΥΚΟΛΕΣ πιστοποιήσεις ΙΣΠΑΝΙΚΩΝ - ΙΤΑΛΙΚΩΝ - ΓΑΛΛΙΚΩΝ - ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ για ΑΣΕΠ - Πάρτε τις ΑΜΕΣΑ
2ος Πανελλήνιος Γραπτός Διαγωνισμός ΑΣΕΠ: Τα 2 μαθήματα εξέτασης και η ύλη
